تاریخ انتشار : ۱۸ مهر ۱۳۹۶ - ۰۷:۵۲  ، 
کد خبر : ۳۰۵۱۴۰
رابطه ایران و روسیه در خاورمیانه جدید

اتحاد شکننده

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/06/22 ـ شماره 62 ـ صفحه 13)

دو سال قبل، سوریه و بشار اسد روزهایی سخت و طاقت‌فرسا را سپری می‌کردند. با گذشت چهار سال از جنگ داخلی سوریه، داعش در حال گسترش قلمروی خود در این کشور و عراق بود، اما با قرار گرفتن ایران و روسیه در کنار اسد، داعش روز به روز مناطق تحت‌کنترل خود را از دست داد و امروز شکست داعش و شبه‌نظامیان مخالف حکومت سوریه دست‌یافتنی‌تر از هر زمان دیگری به‌نظر می‌رسد. اتحاد روسیه، ایران و سوریه باعث تغییر چهره پیروز جنگ داخلی سوریه شد و از این پس باید در انتظار نمایان‌شدن چهره جدید خاورمیانه پس از سقوط داعش باشیم؛ چهره‌ای که ایران و روسیه نقشی کلیدی در ترسیم آن ایفا خواهند کرد. ترسیم چهره‌ای جدید از منطقه قبل از هر چیز مستلزم نگاه واقع‌بینانه به رابطه تهران و مسکو است. با شکست داعش، دشواری‌ها و تضاد منافع در شراکت ایران و روسیه نمایان‌تر می‌شود، اما دو طرف ترجیح می‌دهند بحثی علنی در مورد مشکلات این شراکت نداشته باشند.
برخی تحلیلگران با اشاره به اختلاف‌های دو کشور احتمال ادامه همکاری نزدیک میان ایران و روسیه را ضعیف می‌دانند. از لحاظ تاریخی هم رابطه دو کشور پر از چالش و رویارویی بوده است. جنگ‌های دو کشور در قرن‌های 18 و 19 باعث تجزیه‌شدن ایران و کنترل امپراتوری روسیه بر قفقاز شد. از دست دادن قفقاز تأثیر روانی منفی بر ایران مدرن داشت و همچنان هم در رابطه میان دو کشور تأثیر‌گذار است. در تاریخ معاصر هم ایران با اتحاد جماهیر شوروی رابطه گرمی نداشت و تنها دوری ایدئولوژیک از آمریکا باعث شد تا کمی به روسیه نزدیک‌تر شود. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی رابطه دو کشور بهبود یافت و تحت حاکمیت ولادیمیر پوتین گرم‌ترین رابطه میان دو کشور ایجاد شد. دو کشور در بسیاری چالش‌های منطقه‌ای نگاه و منافع مشترکی دارند، تنش‌های قره‌باغ، رژیم‌حقوقی دریای خزر و تقویت مناسبات دو کشور در حوزه انرژی تنها بخشی از این همکاری‌های دو جانبه به‌شمار می‌آید. فراتر از آن، ایران و روسیه نگاه منفی به هژمونی آمریکا در منطقه و جهان دارند و با نمایان‌تر شدن علائم تمایل ایالات‌متحده به خروج از خاورمیانه، همکاری‌های ایران و روسیه نیز نزدیک‌تر شد و سوریه نمونه بارز همکاری موفقیت‌آمیز دو کشور در جلوگیری از سقوط حکومت این کشور بود.

اهداف متفاوت

بدون درنظر گرفتن سطوح همکاری ایران و روسیه نمی‌توان در مورد چشم‌انداز کوتاه‌مدت یا میان مدت این دو کشور پیش‌بینی درستی ارائه کرد. باوجود تجربه موفق سوریه، باید این واقعیت را درنظر گرفت که ایران و روسیه در مسیر همکاری گسترده‌تر و نزدیک‌تر در سطح بین‌المللی نیستند و عوامل تاریخی و ایدئولوژیک این موضوع را تأیید می‌کنند. نیکلای کوژیانف، تحلیلگر تحولات منطقه نقاط اشتراک ایران و روسیه را بیشتر از نقاط اختلاف دو کشور می‌داند و در «الشرق الاوسط» می‌نویسد: «ایران و روسیه طی سال‌های اخیر با در اختیار داشتن تجربه سوریه توانسته‌اند به درکی مشترک از تهدید‌های منطقه‌ای برسند. همکاری نظامی ایران و روسیه در سوریه و در مقابل مخالفان حکومت این کشور موفقیت‌آمیز بود، اما باید توجه داشت که تهران و مسکو اختلاف‌نظر‌های زیادی هم دارند و الگوی سوریه قابل تسری به تمام چالش‌ها نیست. روسیه و ایران در مورد مذاکرات صلح خاورمیانه و موضوع فلسطین و حتی در مورد رژیم حقوقی دریای خزر اختلاف‌نظرهای جدی دارند. در این موارد نمی‌توان انتظار داشت دو کشور به سادگی از مواضع خود عدول کنند. این موارد نمونه‌هایی از چالش‌هایی است که مانع از اتحاد همیشگی تهران و مسکو می‌شود.» می‌توان نگاه دیگری به تحولات سوریه و همکاری ایران و روسیه در این کشور انداخت. ظاهرا دو کشور در یک جبهه قرار دارند. هر دو تلاش می‌کنند تا با تضعیف یا شکست گروه‌های شورشی و تروریستی، به تثبیت قدرت دولت سوریه بپردازند. این نگاه مشترک ایران را مجاب کرد تا حتی پایگاه‌های نظامی خود را برای حمله به پایگاه‌های داعش و گروه‌های شورشی در اختیار روسیه قرار دهد، اما در همین مورد هم که دو کشور هدفی مشترک دارند، لزوما در موقعیتی هماهنگ نیستند.

روسیه بارها به جنگنده‌های رژیم صهیونیستی اجازه داده تا به حریم هوایی سوریه تجاوز کند و بدون مزاحمت مواضعی را هدف قرار دهد. از سپتامبر 2015 که نیروی هوایی روسیه وارد سوریه شد رژیم‌صهیونیستی حداقل 9بار به بمباران مواضعی در لبنان و سوریه پرداخت که تازه‌ترین این حملات دو هفته پیش در سوریه صورت گرفت. در کنار آن می‌توان به دیدار‌های نتانیاهو با رهبران روسیه اشاره کرد. نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی طی دو سال اخیر 6بار با ولادیمیر پوتین دیدار کرده تا شاید بتواند رئیس‌جمهوری روسیه را متقاعد کند که نقش ایران در خاورمیانه را کم‌رنگ سازد، اما هنوز نتیجه‌ای از این مذاکرات عاید تل‌آویو نشده است. پوتین، تهران را متحد روسیه در منطقه می‌داند و به همین دلیل با درخواست‌های نتانیاهو مخالفت کرده است. از سوی دیگر انتظارات تهران و مسکو از نتایج حاصل از جنگ داخلی سوریه با هم تفاوت‌هایی دارد. شواهد حاکی از آن است که روسیه بر خلاف ایران علاقه دارد تا با مشارکت و حمایت غرب روند دیپلماتیک حل بحران سوریه را طی کند.

آنتون مارداسوف، کارشناس روابط نظامی در مؤسسه روسی توسعه نوآوری با اشاره به تضاد منافع ایران و روسیه در سوریه در «المانیتور» می‌نویسد: « از زمانی‌که تلاش‌ها برای حل سیاسی و دیپلماتیک بحران سوریه جدی‌تر از قبل دنبال شد، رقابت ایران و روسیه نیز نمایان‌تر شد. تهران شروطی برای حل اختلافات تعیین کرد و روسیه هم با تمایل به حضور بلند‌مدت در سوریه، حضور دائم نیروهای مورد حمایت ایران را در تضاد با برنامه‌ها و اهداف خود می‌بیند. از زمانی‌که روسیه در سپتامبر 2015 عملیات نظامی خود در سوریه را کلید زد، بازگشت به خاورمیانه به کلیدواژه رهبران روسیه تبدیل شد. مسکو در بازگشت خود به خاورمیانه، ایران را به‌عنوان شریکی قابل اعتماد می‌بیند، اما نمی‌خواهد بیش از حد به تهران نزدیک شود. افزایش نقش روسیه در منطقه چالش‌هایی نیز برای ایران و نامتعادل‌سازی رابطه دو کشور دارد. روسیه با حملات رژیم صهیونیستی در سوریه، تلاش برای بهبود روابط با رقبای عرب ایران در خلیج‌فارس و نیز تمایل ترامپ به رویارویی با ایران و تحکیم روابط با متحدان عرب سنتی آمریکا، سه عاملی است که می‌تواند باعث برهم‌زدن تعادل در روابط دو کشور شود. ایران و روسیه ممکن است در چالش‌های منطقه‌ای دو دوست یا شریک باشند، اما نمی‌توانند متحد یکدیگر باشند.»

سکوت واشنگتن

در این میان واشنگتن و دولت ترامپ در قبال این شراکت سکوت کرده است. سکوتی که می‌تواند منافع آمریکا را با خطر روبه‌رو سازد. پاتریک سویج، تحلیلگر مؤسسه امینت آمریکا با اشاره به سکوت آمریکا در قبال رابطه ایران و روسیه می‌نویسد: «واشنگتن تمایل چندانی به اظهارنظر درباره رابطه تهران و مسکو ندارد، اما تا بتواند به انتقاد از برجام خواهد پرداخت. این اشتباه بزرگ سیاستمداران آمریکایی است. این رویه باعث نگرانی متحدان خاورمیانه‌ای آمریکا از جمله رژیم صهیونیستی می‌شود. واشنگتن باید این نکته را هم درنظر بگیرد که شراکت ایران و روسیه می‌تواند ترکیه و مصر، دو متحد قدیمی آمریکا در منطقه را نیز به آغوش روسیه بفرستد. ادامه انفعال آمریکا در منطقه فرصت بزرگی را در اختیار روسیه و ایران قرار خواهد داد تا قدرت و نفوذ خود را به قیمت تضعیف آمریکا افزایش دهند.»

https://asemandaily.ir/post/1631

ش.د9602309

نظرات بینندگان
ارسال خبرنامه
برای عضویت در خبرنامه سایت ایمیل خود را وارد نمایید.
نشریات