ادامه سفرهای غیرمنتظره مقتدی صدر

(روزنامه آفتاب يزد ـ 1396/05/24 ـ شماره 4967 ـ صفحه 14)

وقتی بخوانیم:«برای اولین بار طی یازده سال گذشته، مقتدی صدر رهبر جنبش صدری ها به دعوت رسمی عربستان به این کشور سفر کرد و در۳۰ ژوییه با محمد بن سلمان ملاقات کرد» بی درنگ به دنبال چرایی های رنگارنگ این سفر خواهیم گشت و اول از همه این دلیل به دست می آید که عربستان متمول توانسته با دلارهای انبوه نفتی، صدر را متقاعد کند تا اندکی از این خوان گسترده بهره مند شود ولی در ادامه متوجه می شویم که:«این دیدار بخشی از تلاش‌های صدر برای حفظ تعادل در روابط خود با کشور های همسایه است تا اختلافات فرقه ای را در عراق کنترل و موقعیت خود به عنوان یک رهبر را تقویت کند» که البته اگرچه متقاعد و مجاب کننده است اما دلیل بهره بردن از کمک های مالی را منتفی نمی سازد.

مداقه بیشتر در این سفر بسیار طبیعی است! خاصه آن که به نقش عربستان در ژئوپلیتیک منطقه و تحولاتی که در حال رخ دادن است واقف باشیم که اگر این گونه باشد آن گاه اندکی دقیق تر ابعاد این سفر را مورد مطالعه قرار خواهیم داد به خصوص که می دانیم روابط عربستان و عراق اخیرا شاهد پیشرفت در روابط سردی که از سال ۱۹۹۰ کلید خورده بود، است.

منهای سفر صدر، مقامات ارشد دوکشور، طی ملاقات های انجام گرفته در رابطه با گسترش روابط مذاکره کرده بودند ولی «اهمیت دیدار صدر در این است که او یک رهبر سیاسی و مذهبی است و از یک خانواده برجسته شیعی می آید.» و به واقع«آن چیزی که به اهمیت موضوع می افزاید تغییر در رویکرد صدر نسبت به رویدادهای داخلی عربستان و جهت گیری های وی است.

پیش از این، صدر دارای موضع گیری انتقادی نسبت به رویداد های داخلی عربستان و برخوردشان با شیعیان عربستان بود. به عنوان مثال، در ماه ژانویه ۲۰۱۶ او واکنشی شدید به اعدام روحانی شیعه شیخ نمر نشان داد و حاکمان صعودی را به اعمال بی‌عدالتی علیه اقلیت‌ها و ظلم و ستم متهم کرد. در آن زمان، مقتدی صدر شیعیان حاشیه خلیج فارس را تشویق به اعتراض صلح آمیز علیه این اقدام کرد. با این وجود، مواضع صدر در این رابطه در سفر اخیرش به سعودی دچار تغییر شد و او در نهایت تصمیم گرفت که تنها در مورد مسائل عراق گفتگو کند.»

در گفتگوهایی که با برخی کارشناسان داشتیم آن هم پس از انجام سفر مقتدی صدر به عربستان و موضع گیری علیه الحشدالشعبی، عمدتا با نگاهی تردید آمیز؛ توام با نوعی احتیاط به موضوع می نگریستند ولی آن نگاه و آن تحلیل احتمالا بعد از سفر به امارات و نیز اعلام سفر احتمالی به مصر قطعا می تواند تغییراتی نیز داشته باشد.

در همان زمان که مقتدی صدر به عربستان رفته بود، صلاح العبیدی سخنگوی صدر طی یک مصاحبه تلویزیونی در تاریخ دوم آگوست در عراق می‌گوید: «مقتدی صدر پیش از رفتن گفت تا زمانی که آنها در مورد مسائل غیر مرتبط با عراق صحبت نکنند، تنها در مورد تحولات عراق صحبت خواهم کرد چراکه در غیر این صورت، در امور داخلی شان دخالت کرده ام.» برخی نگاه و نگره جدید را«یک انحراف جدی از گفتمان دینی می دانند که امت را براساس دین تعریف می کند و مفهموم مدرن دولت-ملت را نمی پذیرد.»

با نگاهی به صدر تا ذیل سفر انجام شده به عربستان، طبیعی است که تلاش صدر برای رسیدن به توافق با عربستان با انتقادات همه جانبه ای از سوی محافل شیعه در عراق و نیز برخی کشور ها مانند ایران و لبنان روبه رو شود زیرا این منتقدان بر این باورند که دیدار صدر به منزله یک بی اعتنایی ناعادلانه نسبت به رنج های تحمیل شده از جانب حکومت عربستان به اقلیت های شیعه است.» البته این محافل به این منظور با صدر مخالفت کردند که نمی‌خواستند رویکرد های گروهک های تروریستی وابسته به عربستان را که شیعیان را در چندین کشور منطقه مورد هدف قرار داده است، حمایت کنند. علاوه براین،این گروه ها معتقدند که این ملاقات جزو اقدامات عربستان به منظور منزوی کردن ایران در منطقه صورت گرفته است. در همین زمینه محمد السلامی رییس مرکز مطالعات ایران می‌گوید: «ما همه شیعیان را زیر لوای ایران تعریف می کنیم. اما باید شیعه را مجدد بررسی کرده و قدرت شیعیان عرب در نجف و کربلا و نه قم را احیا کنیم.» المانیتور در همین زمینه می نویسد: «تحرکات اخیر صدر حاکی از آن است که وی تمایل چندانی به ادامه ارتباط با ایران ندارد.»

در گزارش منتشره از سوی المانیتور آمده که فانار حداد یکی از مسولان ارشد موسسه‌ خاورمیانه در دانشگاه سنگاپور گفته:«صدر بنا به دلایل شخصی، ایدئولوژیکی و عملی، قادر به حمایت از ایران نخواهد بود. به نظر من صدر دارد به ایران و متحدانش در عراق این پیام را بدهد که او گزینه های دیگری روی میز دارد.» فانار حداد در پاسخ به سوالی در حوزه اهمیت هویت عربی صدر می گوید:

«صدر می خواهد بر عرب بودن خود تاکید کند اما این بدین معنا نیست که او علیه ایران است. البته این بحث هویتی عربی در راستای سیاست های عربی در قبال نهادهای شیعه غیرایرانی است.»

در همین زمینه روزنامه کیهان در مطلبی با عنوان «مقتدی صدر، خود را چرا و چند به آل سعود فروخت؟» با انتقاد از مواضع اخیر مقتدی صدر روحانی شیعه و رهبر جریان صدر عراق نوشت «رهبر جریان «صدر» که پس از بازگشت اخیرش از پایتخت عربستان، کاملا پوست‌اندازی کرده، در اظهارات جدیدش، رژیم وهابی آل سعود را خیرخواه ملت عراق و دیگر کشورها خوانده است. دو هفته قبل زمانی که خبر سفر «مقتدی صدر» به عربستان و دیدارش با «محمدبن سلمان» ولیعهد و سایر مقامات سعودی منتشر شد، خیلی‌ها تعجب کردند و گفتند در شرایط حاضر که داعش در عراق رو به افول است و دولت بغداد و همه جریان‌های سیاسی این کشور باید رژیم آل سعود را به خاطر حمایت از داعش، بازخواست کنند، چطور شد که مقتدی صدر به دیدار سعودی‌ها شتافته است. در میان این تعجب همگان، «مقتدی صدر» پس از اینکه وارد بغداد شده حرف‌های نامربوطی مثل بسیج مردمی باید در ارتش عراق ادغام شود و یا دو کشور در سیاست‌های متقابل میان خود، اشتباهاتی داشته‌اند را بر زبان آورد.

آن چه کیهان بر آن با تاکید دست می‌گذارد آن است که مقتدی صدر در دیدارش با محمدبن سلمان بن عبدالعزیز ولیعهد سعودی در شهر «جده» پی برده که «دیدگاه‌های مشابهی با محمدبن سلمان» دارد و در این زمینه گفته: «ریاض به منزله پدر همگان بوده و ثابت کرده که برای برقراری صلح در منطقه می‌کوشد.»

سفر به امارات

در خبر خبرگزاری رسمی امارات (وام) آمده:«شیخ محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد ابوظبی و معاون فرمانده عالی نیروهای مسلح امارات در کاخ الشاطی ابوظبی از آقای مقتدی صدر رهبر جریان صدری در عراق استقبال کرد و دو طرف روابط برادرانه و موضوعات مهم مشترک را بررسی کردند.»

بر اساس اخبار منتشره وزیر خارجه امارات هم در این دیدار حضور داشت.

ولیعهد ابوظبی در دیدار با مقتدی صدر همچنین بر باز بودن فضای امارات برای استقبال از عراق تاکید کرد. در این گزارش بر این نکته تاکید می شود که:«مقتدی صدر روحانی شیعه و رهبر جریان صدری دارای شاخه نظامی پرقدرتی است و علاوه بر این در پارلمان عراق نیز فراکسیون حزبی دارد. وی از پرنفوذترین جریان های شیعی در عراق به شمار می رود که در میان بخش های مختلف شیعیان عراق به ویژه لایه های پایین و حاشیه نشین ها هواداران زیادی دارد.»

آن چه از خلال گزارش خبرگزاری رسمی امارات برمی‌آید آن است که کشورهایی نظیر عربستان و امارات، شاخه نظامی داشتن و نیز پرنفوذ بودن صدر در بین جریان های شیعی در عراق برایشان از اهمیت بالایی برخوردار است، مسئله ای که با انجام این دو سفر و یک سفر احتمالی به مصر می تواند دستخوش تغییر و تحولات بسیاری شود. به بیانی ساده، ادامه این گونه سفرها می تواند بر محبوبیت و جایگاه صدر در جریان های شیعی عراق، تاثیر منفی داشته باشد!

سفر احتمالی به مصر

در خبرها آمده که صدر سفری نیز به مصر خواهد داشت! از آن جایی که سه کشور مصر، امارات و بحرین در مناقشه با قطر حضوری فعال داشته‌اند می توان چنین به مسئله نگریست که صدر علاوه بر عربستان می کوشد تا بین متحدان ریاض هم جاپایی داشته باشد که همین مسئله تحلیل هایی نچندان دلچسب را به دنبال خواهد داشت به گونه ای که ممکن است همه ابعاد سفرهای اخیر مقتدی صدر به عربستان و امارات و نیز سفر احتمالی به قاهره مورد بررسی های دقیق تری قرار گیرد.

تا این جای ماجرا نگاه دستگاه دیپلماسی ایران به مقتدی صدر و سفرهای غیرمنتظره اش صرفا دنبال کردن و زیر نظر داشتن است ولی با بررسی های بیشتر، قطعا این سفرها و بازخوردهایش دقیق تر مورد نظر محافل کارشناسی قرار خواهد گرفت.

http://aftabeyazd.ir/?newsid=81307

ش.د9604295