حاکمیت مجازی، حاکمیت مدنی

(روزنامه آفتاب‌يزد - 1395/06/13 - شماره 4701 - صفحه 1)

از انقلاب مشروطه تاکنون، همواره مردم و نهادهای مدنی به دنبال آن بوده اند که نقش خود را در حاکمیت و تصمیم گیری‌های اجتماعی بالا ببرند. با انقلاب اسلامی و توجه به جمهوریت به عنوان یک اصل اساسی و میزان بودن رای مردم، این آرمان اجتماعی تا حدودی عملی شد. با این حال، تغییرات مداوم اجتماعی در طول دو دهه گذشته، متفاوت شدن نگرش جامعه به موضوع مشارکت اجتماعی و همینطور همگام شدن آن با گسترش وسایل ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی، افق جدیدی را پیش روی جامعه ایرانی در جهت تلاش برای اعمال نظر در عرصه سیاسی اجتماعی گشوده است.

شاید دو دهه پیش، تنها عرصه مشارکت اجتماعی و محترم شمرده شدن نظرات مردم، انتخابات بود و پیروزی کاندیدای محبوب. اما امروزه با گسترش فضای مجازی و بالا رفتن آگاهی درصد زیادی از مردم، انتظارات مردمی از حاکمیت به شدت افزایش یافته و بیش از پیش در جامعه این حق به وجود آمده است که باید در عرصه اجتماعی مشارکت بیشتری داشته باشیم. آنچه که در سال‌های اخیر اتفاق افتاده است، به وجود آمدن حاکمیتی مجازی است که به صورت خاموش و آرام بر جامعه ایرانی تسلط یافته است. قبلا و بدون وجود شبکه‌های اجتماعی، قرائت حاکمیت از اتفاقات، از طریق روزنامه‌ها و اخبار سراسری رادیو و تلویزیون به گوش مردم می‌رسید و اغلب مردم نیز آنچه که صدا و سیما و نشریات از وقایع می گفتند را می پذیرفتند.

اما اکنون با کوچکترین اتفاقی در جامعه، در کسری از ثانیه در تلگرام، اینستاگرام و شبکه‌های مجازی، صدها تحلیل، نقد، کاریکاتور، لطیفه و .... پیرامون آن ساخته می شود که عموما با قرائت تریبون‌های حکومتی همخوانی ندارد. مثلا در جریان فیش‌های حقوقی، حجم اخبار، نقدها و مطالب پیرامون این اتفاق به قدری زیاد بود که مطالبه اجتماعی بسیار سنگینی را برای پیگیری این موضوع و برخورد با مسببین آن به راه انداخت و در سطح کلان، مسئولین را به واکنش واداشت. در چند سال گذشته تفاوت قرائت و روایتی که مابین تریبون‌های حکومتی و شبکه‌های مجازی اتفاق افتاده است، کم کم اعتماد مردم را از رسانه‌ها و نهادهای رسمی کشور دگرگون کرده و جامعه را به سمت و سویی هل داده که آنچه که در شبکه‌های اجتماعی نشر داده می‌شود واقعی‌تر و منطقی‌تر به حساب می‌آید.

در حالی که آمارهای غیررسمی حاکی از حضور 5تا7 ساعتی ایرانی‌ها در شبکه‌های مجازی دارد و در حالی که با یک بررسی ساده می‌توان مشاهده کرد که درصد بسیار زیادی از قشر جوان به ندرت به تلویزیون و اخبار رسمی کشور توجه می کنند، بیشتر می توان به حاکمیت فضای مجازی بر اندیشه ایرانیان واقف شد. موضوع زمانی بحث برانگیز ترمی‌شود که میزان استفاده مردم کشورهای سازنده این شبکه‌های مجازی به مراتب کمتر از ایرانی‌هاست. بدبینانه و غیرواقع بینانه‌اش این است که بگوییم این شبکه‌ها را استکبار جهانی برای تسخیر افکار ملت ما ساخته است؛ نظری که کمابیش در کلام بعضی مسئولین هم دیده می شود.

اما واقع بینانه این است که فضای مجازی با ایجاد محیطی برای تبادل نظر، خلاء عدم وجود بستری برای گفتکو و اظهارنظر بی‌پروا درباره مسائل مختلف فراهم ساخته است. در حقیقت، مردمی که فضای مجازی را محلی برای کسب اطلاع می‌دانند و با اعلام نظراتشان درباره موضوعات مختلف، احساس مشارکت بیشتری در عرصه اجتماعی می‌کنند، به اخبار جاری در شبکه‌های اجتماعی اعتماد بسیار بیشتری نسبت به تریبون‌های رسمی کشور دارند. این اعتماد بیشتر، کم کم به حاکمیت مجازی قدرت بیشتری برای غلبه بر حاکمیت رسمی می دهد و به مرور شاهد خواهیم بود که بین آنچه از زبان مردم می شنویم با آنچه از زبان رسمی می شنویم، تفاوت معناداری وجود دارد.

برای بسیاری از مسائل جاری جامعه، در فضای مجازی بحث‌ها، گفتگوها و نظرات متعددی ابراز می‌شود. حجم نظرات، کامنت‌ها، تحلیل‌ها و نگرش‌های مختلف پیرامون مسائلی از قبیل بنرهای ضد آمریکایی شهرداری تهران و تشکیل کمپین «# پیشنهاد بنر به شهرداری تهران»، لباس‌های بحث برانگیز کاروان ورزشی ایران در افتتاحیه المپیک، مخالفت با برگزاری کنسرت و موافقت وزیر ارشاد و حرف و حدیث‌های اخیر پیرامون اموال شهرداری تهران آخرین نمونه‌ها از اتفاقاتی است که موج زیادی از واکنش‌ها را در فضای مجازی به دنبال داشته است و شاید بسیاری از این اظهارنظرها می توانست و می تواند راهگشای گره‌های مختلف اجتماعی سیاسی باشد.

حال آنکه این نوع نگرش به فضای مجازی از سمت دولت وجود ندارد و دولت به اندازه مردم این فضا را جدی نگرفته است و به آن بها نداده است. در حقیقت می‌توان گفت حاکمیت مجازی به دنبال حاکمیت مدنی است و اگرچه در نگاه اول می‌تواند تهدیدی باشد اما با نگاهی دقیق‌تر می‌توان دریافت که هرچه نظرات و عقاید مردم به واسطه این شبکه‌ها، بیشتر به گوش مسئولان برسد، کمتر شاهد فساد، بی عدالتی، اختلاس خواهیم بود و به همان نسبتی که فضای گفتگو در جامعه پیرامون مسائل مختلف ایجاد نشود، باید شاهد غلبه حاکمیت مجازی به حاکمیت رسمی باشیم.

http://aftabeyazd.ir/?newsid=48531

ش.د9504538