مفهوم برنامه و برنامه ريزي استراتژیک(بخش دوم)

استراتژي
استراتژي؛ برنامه، الگوي رفتاري، سياست يا تصميمي است كه سمت و سوي ديدگاه ها و جهت حركت سازمان را نشان مي دهد و به معني راهبرد نیز مي باشد.
تعريف ديگري هم از استراتژي مي توان ارائه كرد: « استراتژي يك برنامه واحد، همه جانبه و تلفيقي است كه محاسن يا نقاط قوت اصلي سازمان را با عوامل و تغييرات محيط مربوط مي سازد و به نحوي طراحي مي شود كه با اجراي صحيح آن، از دستيابي به اهداف اصلي سازمان اطمينان حاصل شود».
نظريه پردازن علم مديريت، استراتژي را چگونگي تخصيص مطلوب منابع كمياب، جهت رسيدن به اهداف اقتصادي تعريف كرده اند. استراتژي، تعيين كننده‌ زمينه هاي فعاليت در محيطي پيچيده و پويا و ابزاري است كه به عنصر انساني در يك نظام سازماني حيات بخشيده و افراد را به حركت وامي‌دارد.آنسوف(‌Ansoff) به عنوان اولين دانشمندي كه استراتژي را به شكل جامع و معنادار توضيح داد، معتقد است كه هر قدر بين اهداف و فعاليت هاي فعلي سازمان سازگاري بيشتري وجود داشته باشد، نرخ رشد و توسعه بزرگتر و منظم تر خواهد بود. شاندلر(Chandler) استراتژي را به اين صورت تعريف مي‌كند:
استراتژي عبارت است از يك طرح واحد، همه جانبه و تلفيقي كه نقاط قوت و ضعف سازمان را با فرصت‌ها و تهديدهاي محيطي مربوط ساخته و دستيابي به اهداف اصلي سازمان را ميسر مي‌سازد.
برنامه ريزي استراتژيك
برنامه‌ريزي استراتژيك در بخش دولتي تاريخي طولاني دارد. واژه‌ي استراتژيك از كلمه‌ي يوناني (STRATEGO) مركب از (STRATOS) به معناي ارتش و (EGO) به معناي رهبر گرفته شده است. با وجود اين، برنامه‌ريزي استراتژيك در بخش خصوصي توسعه يافته است. با آن‌كه رويكردهاي برنامه‌ريزي استراتژيك در بخش خصوصي تدوين شده‌اند، مي‌توانند به سازمان‌دهي دولتي و غيرانتفاعي و هم‌چنين جوامع و ديگر نهادها كمك كنند. برنامه‌ريزي استراتژيك را مي‌توان تلاشي منظم و سازمان‌يافته براي تصميم‌گيري و مبادرت به اقدامات بنيادين تعريف كرد كه به موجب آن‌ها، مشخصاتي از قبيل ماهيت يك سازمان و نوع فعاليت‌هاي آن مشخص خواهد شد.(تعريف OLSEN AND EADIE). در تعريفي ديگر برنامه‌ريزي استراتژيك فرآيندي است در تجهيز منابع سازمان و وحدت بخشيدن به تلاش‌هاي آن براي دست‌يابي به اهداف و رسالت بلندمدت، با توجه به امكانات و محدوديت‌هاي دروني و بيروني.
فراي و استونر:
برنامه ريزي استراتژيك، ابزار مديريتي توانمندي است كه براي كمك به شركت هاي كوچك طراحي مي شود تا آنها به صورت رقابتي خود را با تغييرات پيش بيني شده محيط تطبيق دهنــد. خصوصاً، فرايند برنامه ريزي استراتژيك يك نگرش و تجزيه و تحليلي از شركت و محيط مربوط به آن ارائه مي كند؛ شرايط فعلي شركت را تـــــوضيح مي دهد و عوامل كليدي موثر بر موفقيت آن را شناسايي مي كند.
لرنر:
برنامه ريزي استراتژيك، فرايند تغيير سازماني مستمر و پيچيده است.
برنامه ريزي استراتژيك، نگاه به آينده دارد و تمركز بر آينده در آن پيش بيني شده است. به اين مسئله توجه دارد كه جهان بعداز 5 الي 10 سال چه تفاوت هايي با اكنون خواهد داشت. در صدد خلق آينده سازمان بر مبناي آن چيزي است كه احتمال مي رود در آينده ايجاد شود.( آقا زاده1382).
مك كون:
برنامه ريزي استراتژيك فرايندي براي بازسازي و انتقال سازماني است.
به نظر وي در بــــرنامه ريزي بلندمدت اهداف و پيش بيني ها بر اساس فرض ثبات سازماني است، در حالي كه در برنامه ريزي استراتژيك، نقش سازمان در محيط آن بررسي مي شود. برنامه ريزي استراتژيك باعث مي شود تا سازمان فعاليت ها و خدماتش را براي برآوردن نيازهاي در حال تغيير محيط تطبيق دهد. اين برنامه ريزي نـــه تنها چارچوبي براي بهبود برنامه ها ارائه مي كند، بلكه چارچوبي براي ساختاردهي مجدد برنامه ها، مديريت و همكاري ها و نيز براي ارزيابي پيشرفت سازمان در اين زمينه ها ارائه مي كند.
چه افرادي در امر برنامه ريزي دخالت دارند؟
هر سازماني موقع ايجاد برنامه استراتژيك نيازهاي متفاوتي دارد و فرايند برنامه ريزي استراتژيك چيزي بيش از نوشتن طرح نيست. براي موثر واقع شدن اين، برنامه استراتژيك بايد توسط كليه اعضاي سازمان به تصويب برسد. بنابراين حائز اهميت است تا آنجا كه ممكن است اعضاي بيشتري از سازمان در فرايند برنامه ريزي دخيل باشند. همچنين مهم است كه اگر افراد ديگري خارج از سازمان در اين امر دخالت داشتند، مشخص شود. در چنين شرايطي، هر كدام از افراد مورد بحث احساس خواهند كرد كه آنها مسئول در قبال برنامه استراتژيك هستند. در عوض، آنها در مورد برنامه به طور موثرتري بحث خواهند كرد و براي ادامه كار برنامه متمايل تر خواهند شد
اصطلاحات كليدي در فرآیند برنامه ریزی استراتژیک:
بيان مأموريت: شرح كتبي خلاصه اي از اهداف سازمان
بيان ديدگاه: شرح اينكه سازمان در آينده چگونه مي خواهد يا بايد عمل كند.
بيان ارزش ها: اولويت هاي كلي سازمان و اين كه آن ها چگونه عمل خواهند كرد كه هم ارزش هاي اخلاقي و هم عملي را در بر می گيرد.
اهداف استراتژيك: مجموعه فضايلي كه سازمان بايد به آن دست يابد. اين فضايل بايد خاص و قابل سنجش باشد
اهداف: مراحل نيل به هر هدف

چه كساني به برنامه هاي استراتژيك نياز دارند؟
آيا برنامه استراتژيك چيزي است كه سازمان شما به آن نياز دارد؟
اگر به هر كدام از گزاره هاي زير جواب مثبت دهيد سازمانتان نياز به توسعه برنامه استراتژيك دارد.
1- شما مبادرت به ايجاد خلاقيت براي ايجاد نتايج و پيشرفت هاي مهم براي سازمان كرده ايد و عضوي از گروه يا سرپرست طرح جديد هستيد.
2- سازمانتان براي رسيدن به موفقيت در عرصه هاي حساس ضعيف عمل مي كند و از شما خواسته تا به اين مساله رسيدگي كنيد.
3- شما نياز به اولويت بندي كردن مبلغ محدودي پول بين طرح هاي ابتكاري گوناگون داريد و سازمان نمي تواند كاري انجام دهد.
4- از شما خواسته اند تا اهداف كوتاه و بلند مدت سازمانتان را در عرصه هاي اجرايي مهم تعيین كنيد.