ایران 16 تیرماه در واکنش به عدم تعهد اروپا به توافق هسته ای، گام دوم کاهش تعهدات برجامی را بر می دارد تا آلمان، انگلس و فرانسه و البته آمریکا را ناچار به تغییر محاسبات خود و بازگشت به مسیر اجرای تعهدات خود نماید.
در روزهای اخیر برخی تحلیل ها گویای آن است که ایران باید در برداشتن گام دوم با احتیاط بیشتری عمل کند، در غیر این صورت زمینه برای بهانه جویی طرف غربی افزایش می یابد و احتمال تشدید فشارها وجود دارد.
این پیشنهاد در حالی مطرح می شود که ایران در قبال خروج آمریکا از برجام، بازگشت تحریم ها و بی تحرکی اروپا، در یک سال و نیم گذشته سیاست صبر و انتظار را در پیش گرفته بود و تلاش می کرد با مذاکره و رایزنی با تروئیکای اروپایی زمینه شروع به کار اینستکس را فراهم نماید اما کشورهای آلمان، فرانسه و انگلیس در این مدت به جز حرف و شعار هیچ اقدام عینی و عملی از خود نشان ندادند.
بی اعتنایی کشورهای اروپایی به حدی بود که برخی تحلیل گران سیاست تعلل اروپایی ها را بسیار هدفمند و به نوعی مکمل سیاست فشار حداکثری ترامپ برای تاثیرگذاری بیشتر تحریم ها علیه ایران ارزیابی کردند.
به نظر این تحلیلگران برنداشتن گام دوم ایران مغایر با منافع ملی است و موجب تضعیف قدرت چانه زنی کشورمان در برابر زیاده خواهی های اروپایی هاست.
عزم دولت در برداشتن گام دوم
مواضع رئیس جمهور و دستگاه وزارت امور خارجه در روزهای اخیر نیز نشان دهنده این است ایران در خواست خود برای مقابله با بدعهدی اروپایی ها بسیار ثابت قدم است.
رییس جمهور دیروز در جلسه هیات دولت گفت: جمهوری اسلامی ایران همانطور که پیش از این اعلام کرده، رأس 60 روز، اقدامات بعدی را انجام خواهد داد. رئیس جمهور گفت: بخاطر آنکه طرف‌های مقابل به تعهدات خود عمل نکردند و برای آنکه به این ترتیب برجام از بین نرود، متقابلاً تعهدات خود را کاهش می‌دهیم تا این ساختمان بتواند متعادل بوده و حفظ شود.
روحانی ساز و کار مالی اروپایی‌ها (اینستکس) را تاکنون تنها اقدامی نمایشی دانست و افزود: امروز اینستکس تنها ساز و کاری بدون پول است و اینستکسِ توخالی به هیچ دردی نمی‌خورد، اما اگر اینستکس فعال شده و پول فروش نفت ایران به آنها به واسطه آن حاصل شود با وجود ایرادات آن، می‌توان تا حدی آن اقدام را قبول کرد.
محمد جواد ظریف،وزیر امور خارجه ایران نیز روز سه‌شنبه در پیامی در توئیتری نوشت: هر زمان که سه کشور اروپایی تعهدات اقتصادی خود را انجام دهند، ایران به اجرای کامل برنامه جامع اقدام مشترک پایبند خواهد بود، ایران به تعهدات خود تحت برنامه جامع اقدام مشترک دقیقا به شیوه مشابه سه کشور اروپایی پایبند خواهد بود و با آنها تطبیق خواهد یافت. به اندازه کافی منصفانه است.
ظریف دیروز نیز در حاشیه جلسه هیأت دولت و در جمع خبرنگاران با اشاره به کانال مالی اروپایی‌ها موسوم به اینستکس گفت: بعد از اینکه ترامپ از برجام خارج شد، ما جلسه‌ای در سطح وزاری خارجه ایران و سه کشور اروپایی برگزار کردیم و بعد از آن دو جلسه با حضور وزرای خارجه اعضای باقی‌مانده در برجام برگزار شد.
وی ادامه داد: در جلسه ۳ کشور و جلسات بعدی، اروپایی‌ها ۱۱ تعهد را اعلام کردند. این یازده شامل فروش نفت ایران، بازگشت پول نفت ایران، سرمایه‌گذاری در ایران، حمل و نقل، هوانوردی و کشتیرانی است. این تعهدات در همان روز به‌طور رسمی اعلام شد و اروپایی‌ها متعهد شدند که آنها را انجام دهند.
ظریف با بیان اینکه در هیچ کدام از تعهدات ۱۱ گانه اروپا، اینستکس یا ساز و کار ویژه مالی وجود ندارد. اینستکس اگر عملیاتی بشود، تازه مقدمه‌ای می‌شود بر ۱۱ تعهد. لذا اروپایی‌ها باید یازده تعهد را انجام بدهد.
حدود یک هفته قبل نیز عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در دیدار معاون وزیر خارجه اسلواکی عنوان کرده بود: با توجه به وعده های انجام نشده طرف اروپایی، دلیلی برای اجرای تعهدات یکجانبه ایران در برجام باقی نمانده است.
همچنین عراقچی در پایان نشست کمیسیون مشترک برجام در وین گفت: اینستکس به مرحله عملیاتی رسیده است، اما کمتر از انتظار ماست. بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات مشخصی برای آن در نظر گرفته شود، اینستکس نخواهد توانست انتظارات ما را برآورده کند، به همین دلیل کشورهای اروپایی باید بحث صادرات نفتی ما را به‌صورت جدی در دستور کار قرار دهند.
مجید تخت روانچی نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل نیز درباره راه‌اندازی مکانیزم تبادل مالی اروپا و ایران موسوم به اینستکس گفت: سازوکار مالی اروپا به خودی خود کمکی به ایران نمی‌کند. آنها با تأخیر عمل کردند. بیش از یک سال طول کشید که آنها چنین سازوکاری را ایجاد کنند. ایجاد این سازوکار، خوب است اما کافی نیست. آنها باید شتاب کنند و در این سازوکار پول تزریق کنند در غیر این صورت این سازوکار هیچ کمکی نخواهد کرد چون ایجاد این سازوکار مالی به‌خودی خود چیزی نیست که بتواند مشکلات ما را رفع کند. طی ۱۰ روز آینده مذاکراتی حیاتی با طرف‌های اروپایی خواهیم داشت.
به این ترتیب سیاست ایران در راستای کاهش تعهدات برجامی منجر به تحرک آمریکا و اروپایی ها شده است. به احتمال زیاد در روزهای آتی جنگ روانی و تبلیغاتی شدیدی جمهوری اسلامی آغاز خواهد شد تا ایران از برداشتن گام دوم منصرف شود. بنابراین در روهای و هفته های آینده همگرایی نقش مهمی در تبیت و تقویت مواضع ایران خواهد داشت.
آمریکایی ها با توجه به کم شدن اثر تحریم و منتفی بودن گزینه جنگ بدلیل ترس از ضربه ایران، کارت دیگری برای بازی ندارند و اروپایی ها نیز ناچار به اتخاذ واکنش های موثر در زمینه راه اندازی اینستکس هستند. بنابرانین می توان گفت بعد از یک سال و نیم از خروج آمریکا از برجام و تعلل اروپایی ها، اینک نوبت بروز اقتدار نظامی و آشکار سازی مهارت ایران در بازی سیاسی و دیپلماتیک از راه فرا رسیده است.
