بیماری کرونا با گسترش روزافزون خود بیش از نیمی از کشور‌های جهان را درگیر کرده و جنبه‌ای فراملی و جهانی پیدا کرده و همچنین پیامدها و آثار این بیماری بر همه حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، امنیتی و اجتماعی در جهان سایه افکنده است.
منازعات سیاسی شکل گرفته درباره کرونا، تلاش دارد تا این موضوع را به عنوان ابزاری برای مواجهه سیاسی با ایران مورد استفاده قرار دهند. عملیات رسانه‌ای در این خصوص از روزهای پیش آغاز شده و تلاش برای برجسته کردن نقش ایران در شیوع ویروس به کشور‌های دیگر شدت گرفته است.
برخی تحلیل‌گران پیش‌بینی می‌کنند با توجه به حجم عملیات رسانه‌ای و همچنین احتمال شدت یافتن تلاش‌های چین برای نفی «کانون پنداری» این کشور به عنوان منشأ کرونا، ایران به عنوان منشأ انتشار ویروس مورد اتهام قرار گیرد.
دیپلماسی عمومی که ناظر بر مدیریت و هدایت افکار عمومی است ابزار پیشبرد سیاست‌های دولت‌ها در رابطه با افکار عمومی جهان است. دیپلماسی عمومی بنابراین یکی از شاخصه‌های قدرت نرم دولت‌ها در پیگیری اهداف بین المللی به حساب می‌آیند.
همزمان با مواجهه داخلی در ایران که با فرماندهی وزارت بهداشت صورت می‌گیرد می‌باید تمهیداتی برای مواجهه دیپلماتیک به فرماندهی وزارت امور خارجه تشکیل شود و دیپلماسی عمومی محور این مواجهه قرار گیرد. مجموعه‌ای از اقدامات در رابطه با کشور‌های منطقه می‌باید در دستور کار قرار گیرد؛ تقویت رسانه‌های عرب زبان ایران و همچنین مراوده با شبکه الجزیره برای نقش آفرینی رسانه ای، انتقال تجارب پزشکی و مدیریتی به کشور‌های منطقه به وسیله اعزام تیم‌های پزشکی، انتقال دانش ساخت کیت تشخیص به کشور‌های منطقه، استفاده از ظرفیت ایرانیان مقیم در این کشورها، تلاش برای تشکیل نهادی منطقه‌ای برای مواجهه با کرونا از جمله این اقدامات اند.
پیگیری ایده‌هایی مرتبط با دیپلماسی عمومی در فضای بین المللی نیز می‌باید در دستور کار قرار گیرد؛ استفاده از پزشکان و جامعه پزشکی در نقش فعالان دیپلماسی عمومی و فعالیت رسانه‌ای بین المللی آنان نظیر انتشار نامه از سوی جامعه پزشکی ایران و انتقاد از تبدیل بیماری کرونا به عنوان یک بحران جهانی به موضوع منازعه سیاسی، ترسیم چهره ایران به عنوان یک قربانی در مقابل تلاش‌ها برای معرفی ایران به عنوان کانون بیماری، تاکید بر ایده «تروریسم پزشکی» در مقابل ایده بیماری، تاکید بر کشور‌هایی که وضعیت مشابه با ایران دارند نظیر ایتالیا و کره جنوبی و فعال کردن ظرفیت‌های دیپلماسی غیر رسمی نظیر دیپلماسی پارلمانی و.. برای هدایت افکار عمومی در دنیا و مواجهه با دیپلماسی عمومی شکل گرفته بر علیه ایران ضروری به نظر می‌رسد.
با توجه به گسترش روزافزون کشور‌های درگیری در بیماری کرونا و عبور تعداد این کشورها از ۱۱۰ کشور در حال حاضر، این ویروس مسری و بیماری ناشی از آن علاوه بر جنبه‌های ملیتی، دارای جوانب بین المللی و فراملیتی شده است. بر این اساس بیماری کرونا از یک ویروس و بیماری عادی به صورتی همه گیر درآمده و به وضعیت اپیدمی رسیده است. این وضعیت موجب شده است پیامد‌های اقتصادی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و بین المللی این وضعیت اپیدمیک، حالتی جهانشمول به خود گرفته و بر گستره‌ای از حوزه‌های مذکور در روابط میان کشورها و ملت‌ها تاثیر بگذارد؛ بنابراین علاوه بر دولت‌ها که همواره اصلی‌ترین بازیگران روابط بین الملل محسوب می‌شوند پای مفهوم ملت و مردم نیز در رابطه با بیماری کرونا به میان آمده است. اهمیت افکار عمومی مردم جهان در رابطه با یک موضوع بسیار مهم است. از این رو شناخت مکانیسم ها، فرآیندها، پیامدها و ضوابط حاکم بر دیپلماسی عمومی در رابطه با مدیریت وضعیت در دوران شیوع گسترده کرونا بسیار مهم به نظر می‌رسد.
بررسی موضوع ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن با شروع از کشور چین و شیوع آن به سایر کشورها، در حال تبدیل شدن به یک پدیده «اپیدمیک» است. در حال حاضر حدود ۱۱۰ کشور با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند و گسترش روزافزون و سریع آن در کشور‌های جدید، نشان از تبدیل آن به یک اپیدمی جهانی دارد. بر این اساس، پیامدها و نتایج حاصله از گسترش بیماری کرونا، دارای ابعاد جهانی و بین المللی شده است.
تاثیرات اجتماعی، امنیتی، اقتصادی، سیاسی و بین المللی شیوع این ویروس در چین در روزهای گذشته آشکار شده است به نحوی که تقریبا همه حوزه‌های مذکور در رابطه با چین دستخوش تغییر شده و گرفتار پیامد‌های منفی این بیماری شده اند. برای مثال به لحاظ دیپلماتیک چین گرفتار یک بحران در رابطه با احتمال انزوای سیاسی در سطح جهان قرار گرفته است. پرستیژ بین المللی این کشور، به دلیل شناخته شدن به عنوان کانون و منشا بیماری کرونا، در سطح جهانی تحت تاثیر قرار گرفته است.
همچنین تاکید بر نقش فرهنگ غذایی چینی‌ها در شیوع ویروس کرونا به شکل گیری ذهنیت‌های منفی در سطح جهانی از فرهنگ و آداب و رسوم چینی‌ها انجامیده است. انتشار کلیپ‌ها و تصاویر از فرهنگ غذایی چینی‌ها در رسانه‌های رسمی و اجتماعی جهان و همچنین واکنش‌های اعتراضی به این فرهنگ غذایی دارای پیامد‌های گسترده بین المللی در رابطه با ذهنیت جهانیان از کشور و ملت چین خواهد بود.
سفرهای هوایی، دریایی و زمینی به کشور چین طی روزهای گذشته، به شدت کاهش یافته است به نحوی که تصاویر منتشر شده از خطوط هوایی این کشور نشان از کاهش محسوس و نزدیک به ۹۰ درصدی پرواز‌ها در آسمان این کشور حکایت دارد. میزان ورود گردشگر به این کشور طی مدت دو ماهه تقریبا به صفر رسیده و پیامد‌های ذهنی شکل گرفته در افکار عمومی جهان، به استمرار این وضعیت در رابطه با صنعت گردشگری چین خواهد انجامید. خسارات اقتصادی در رابطه با این بیماری وصف ناپذیر است و احتمالا تاثیر زیادی بر اقتصاد کلان چین و مسیر رو به رشد آن خواهد گذاشت. رفت و آمد فعالان اقتصادی و تاجران بزرگ و خرده تاجران به این کشور محدود شده و صادرات این کشور به طرز محسوسی کاهش یافته است. مرور این پیامدها در رابطه با کشور چین نشان دهنده عمق فاجعه‌ای است که پیامد‌های گسترده یک بیماری اپیدمیک می‌تواند برای یک کشور داشته باشد. علاوه بر چین، کشور‌های درگیر دیگر نظیر کره جنوبی، ایتالیا و ایران نیز در معرض آسیب این پیامدها هستند. اگر چه وضعیت کره جنوبی هم به علت نحوه مدیریت سریع این بیماری و هم به علت اینکه کمتر در معرض اخبار و رسانه‌های جهان بوده با بقیه کشورها متفاوت است و پیامد‌های منفی کمتری در رابطه با این موضوع متحمل خواهد شد، اما از این جهت که میزان شیوع این بیماری در این کشور تقریبا مشابه با ایران و ایتالیا است به عنوان مصداقی برای بررسی نحوه‌ی تاثیر پیامد‌های بین المللی بر یک کشور و کنکاش در علل این تفاوت بسیار مهم به نظر می‌رسد. کره جنوبی، ایتالیا و ایران به یک میزان درگیر این بیماری هستند و از نظر آماری تقریبا وضعیت مشابهی در میزان مبتلایان داشته اند.
اما چرا ایران در صدر اخبار رسانه‌های جهان قرار دارد و این اخبار در رابطه با ایران از سوگیری منفی دارند، اما وضعیت در مورد کره جنوبی متفاوت است و اخباری حداقلی، آنهم با سوگیری مثبت در حال انتشار است. به نظر می‌رسد جایگاه سیاسی و نقش منازعات سیاسی در این بین بسیار موثر است؛ و منازعات سیاسی با ایران در سطح بین المللی در رابطه با این موضوع بسیار مهم است. بر این اساس باید اذعان کرد که بیماری کرونا در رابطه با ایران، تبدیل به یک موضوع برای منازعه سیاسی و جنگ همه جانبه بر علیه ایران شده است؛ لذا موضوع این بیماری، برای ایران بسیار متفاوت از کشور‌هایی نظیر ایتالیا و کره جنوبی است و حتی در روزهای آتی ممکن است پیامد‌های سیاسی منفی این وضعیت برای ایران از چین نیز پیشی بگیرد.
بیماری کرونا به عنوان محور منازعه سیاسی بر علیه ایران در آمده است و کشور‌های طرف منازعه تلاش دارند تا پیامد‌های منفی این موضوع برای ایران را به حداکثر ممکن افزایش دهند. بدیهی است که با توجه به جهانی بودن این پیامدها، همراه کردن دولت‌ها و افکار عمومی ملت‌ها در این رابطه بسیار مهم به نظر می‌رسد. در این منازعه سیاسی که در سطح بین المللی در جریان است اهمیت افکار عمومی بسیار زیاد است؛ بنابراین ابزار‌های تاثیر بر افکار عمومی به عنوان ابزار‌های این منازعه قابل شناسی اند. از این رو در دیدگاه کلان، مفهوم دیپلماسی عمومی که هدف از آن تاثیر بر افکار عمومی ملت هاست اهمیت بسزایی پیدا کرده است. امروزه دیپلماسی عمومی به عنوان حوزه‌ای از دیپلماسی و روابط بین الملل، ابزاری در راستای تقویت قدرت نرم در برابر قدرت سخت کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حال حاضر به نظر می‌رسد مهم‌ترین منازعه‌ای که در رابطه با کرونا در سطح جهانی در حال پیگیری است برجسته کردن بیماری در ایران و معرفی ایران به عنوان «منشا»، «کانون» و «آغاز کننده» زنجیره انتقال است.
بدیهی است که مخاطرات جهانی شناسایی یک کشور به عنوان منشا و کانون یک بحران پیامد‌های سنگینی در محیط بین المللی برای آن کشور خواهد داشت. از این رو است که کشور چین نیز در تلاش است تا عنوان کند که چین تنها کاشف این ویروس بوده است و کانون این بحران نبوده است. در روزهای آتی احتمال جدی شدن و شدت گرفتن فعالیت‌های دیپلماتیک چین در این رابطه وجود دارد. از سوی دیگر رسانه‌های بین المللی با انتشار اخباری مبنی بر شیوع بیماری توسط ایران به سایر کشور‌های جهان، در حال آماده سازی افکار عمومی برای پذیرش ایران به عنوان منشا و کانون این بیماری هستند. زمینه‌های پذیرش این ادعا درباره ایران در میان افکار عمومی بر اثر «امنیتی سازی چهره ایران» در سال‌های گذشته، حملات سنگین و متمرکز رسانه ای، همراهی بخشی از افکار عمومی داخلی و رسیانه‌های فارسی زبان با این فرآیند و آماده بودن فضای روانی افکار عمومی دنیا به دلیل بهت و حیرت عمومی از انتشار سریع بیماری کرونا، هموار است. توجه به اقتضائات تشریح شده در سطوح فوق نشان از اهمیت مفهوم دیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری برای تاثیر گذاری در فضای فعلی دارد. بر این اساس دیپلماسی عمومی و غیر رسمی می‌باید محور عملیات بین المللی ایران در فضای بین الملل باشد و محور طرح ریزی و اقدام در حوزه سیاست خارجی کشور در روزهای آتی تلقی شود. از این رو نقش دیپلماسی عمومی در مدیریت مخاطره فعلی، بسیار اهمیت دارد. در این راستا بسته‌ای از اقدامات در رابطه با جلوگیری از شیوع منطقه‌ای کرونا و همچنین دفاع از پرستیژ کشور در محیط بین الملل، مهم و حیاتی به نظر می‌رسد؛ مجموعه‌ای از اقدامات مرتبط با کشور‌های منطقه در رابطه با کشور‌های منطقه می‌باید مجموعه‌ای از اقدامات در رابطه با بیماری کرونا در دستور کار قرار گیرد.
اول؛ انتقال تجارب روزهای مبارزه با کرونا به این کشورها در قالب هدایای دیپلماتیک جامعه پزشکی ایران به وزارت بهداشت و جامعه پزشکی کشور‌های منطقه یکی از نمادین‌ترین کار‌های ممکن در این زمینه است.
دوم؛ اعزام پزشکان درگیر در مبارزه با کرونا به کشور‌های منطقه جهت انتقال تجربیات و دانش پزشکان ایرانی در تصویر سازی مطلوب از ایران بسیار مهم است. همانند اقدامی که چینی‌ها در اعزام تیم پزشکی به ایران انجام دادند.
سوم؛ دعوت از کشور‌های همسایه برای اعزام کادر پزشکی به ایران جهت دریافت تجربیات و آموزش پزشکی و انعکاس گسترده رسانه‌ای این تحرکات.
چهارم؛ انتقال دانش ساخت کیت‌های تشخیص بیماری کرونا به کشور‌های منطقه یا هدیه تعدادی کیت تشخیص به این کشورها بسیار می‌تواند موثر واقع شود.
پنجم؛ همکاری‌های گسترده‌ای در رابطه با مراودات تجاری و تردد اتباع کشور‌های منطقه به ایران و بالعکی می‌باید صورت گیرد تا این روابط ضمن اینکه منقطع نگردند زمینه انتقال ویروس به کشور‌های همسایه نباشند.
ششم؛ دعوت از کشور‌های منطقه برای تشکیل یک نهاد منطقه‌ای با حضور وزارت بهداشت کشور‌های در رابطه با همکاری‌های علمی و لجستیک در مبارزه با بیماری کرونا می‌تواند علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی، فضای رسانه‌ها و اخبار رسمی را نیز متاثر کند.
هفتم؛ تقویت فعالیت‌های شبکه‌های تلویزیونی عرب زبان ایرانی نظیر المیادین و الکوثر و ارتباط گیری و همکاری با شبکه الجزیره قطر، در رابطه با تولید برنامه‌ها و محتوایی که افکار عمومی مردم منطقه را در رابطه با منارعات رسانه‌ای هدایت کند.
هشتم؛ استفاده از ظرفیت ایران مقیم در کشور‌های منطقه در رابطه با مسائل مربوط به این بیماری و ارتباط گیری و فعال سازی آنان برای استمرار فعالیت‌های تجاری و اقتصادی در این کشورها و عقیم گذاشتن فعالیت‌هایی که هدفشان انزوای اقتصادی ایران است.
ترسیم چهره ایران به عنوان «قربانی» کرونا در مقابل ایده «کانون پنداری» ایران
همانگونه که ذکر شد پیش بینی می‌شود در روزهای آتی با توجه به تلاش‌های دیپلماتیک چین در رابطه با نفی ایده «کانون و منشا بودن چین»، و همچنین با توجه به عملیات گسترده رسانه‌ای بر علیه کشورمان، ایران به عنوان اولین نامزد این اتهام در جهان خواهد بود. انتشار اخبار گسترده از انتقال این بیماری از ایران به کشور‌های دیگر و همچنین زمینه‌های موجود برای برجسته کردن این اتهام بر علیه ایران، موید این سناریو است. راه مقابله با این پروژه رسانه ای، ارائه تصویری از ایران در رسانه‌های اجتماعی و غیررسمی دنیا به عنوان «قربانی» ماجرا است. «نمایش» عناصر «مظلومیت» ایران در رابطه با بیماری کرونا و همچنین تلاش‌های بی وقفه ایران در کنترل و قطع زنجیره انتقال کرونا در جهان و مبارزه بی امان با این بیماری بسیار موثر است.
در این زمینه می‌باید خبر‌های اولیه انتشار ویروس در چین، فاصله زمانی مشاهده ویروس در ایران، و اخباری که چین را منشا این بیماری معرفی می‌کند در داخل برای افکار عمومی کشور و در خارج در افکار عمومی جهانیان مورد توجه قرار گیرد. در این زمینه بادی توجه داشت که نباید انتشار این اخبار در قالب هجمه به کشور چین باشد.
تقویت ایده «تروریسم بیولوژیک» در مقابل ایده «کانون پنداری چین»
در راستای پیرایش زمینه‌های اتهام افکنی علیه ایران، می‌باید تحلیل ریشه‌های شکل گیری ویروس کرونا مورد توجه اساسی قرار بگیرد. در حال حاضر دو ایده در این رابطه وجود دارد که اولی به نقش چین در این باره اشاره دارد و دومی ویروس کرونا را ابزار «تروریسم بیولوژیک» بر علیه ایران و چین می‌داند. می‌باید نشانه‌ها و تحلیل‌های موید ایده دوم به طور گسترده و برنامه ریزی شده در رسانه‌های داخلی و افکار عمومی دنیا تزریق شود. با توجه به اینکه این کار از طریق رسانه‌های رسمی دنیا امکان پذیر نیست می‌باید کمپین‌ها و هشتک‌هایی در فضای مجازی در رابطه با این موضوع طراحی و در سطح جهانی مطرح شود. همانطور که می‌دانیم نمادسازی یا برجسته کردن نماد‌ها و حرکت‌های نمادین در انعکاس رسانه‌ای و تاثیرگذاری بر افکار عمومی بسیار مهم است. برای مثال انتشار گسترده لیس زدن بقاع متبرکه توسط عده‌ای اندک در رسانه‌های جهانی، با هدف ترسیم ایرانیان به عنوان ملتی خرافی و ضدبهداشت انجام شد. در مقابل باید نماد‌هایی متفاوت و متضاد با آن طراحی و انتشار یابند برای مثال نمادسازی از پرستاران و پزشکان جان باخته در مبارزه با کرونا یا تاکید بر وضعیت پیشرفت‌های پزشکی ایران می‌تواند موثر باشد.
استفاده از ظرفیت‌های غیر رسمی دیپلماسی
بهره برداری از پتانسیل‌های غیررسمی در سیاست خارجی در برخی مواقع بسیار موثرتر از مجاری رسمی است. برای مثال دیپلماسی پارلمانی یکی از مجاری غیر رسمی‌تر دیپلماسی باید مورد توجه قرار گیرد. نامه رئیس مجلس ایران به اتحادیه بین المجالس و روسای مجالس کشور‌های مختلف و تقاضای همصدایی جامعه بین المللی و اتخاذ مواضع اصولی برای لغو فوری همه تحریم‌ها از جمله تحریم‌های پزشکی آمریکا علیه ایران در راستا قابل تحلیل است. یا سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی عراق و پیشنهاد کمک به این کشور در مبارزه با کرونا در تصویرسازی مطلوب از ایران نقش بسزایی خواهد داشت.
تاکید بر شیوع گسترده بیماری در ایتالیا و کره جنوبی
تاکید بر اخبار شیوع گسترده این بیماری در سایر کشور‌های جهان على الخصوص کشور‌هایی که وضعیت مشابه یا بدتری از ایران دارند نظیر کره جنوبی و ایتالیا، باعث می‌شود شائبه‌های سهل انگاری و سوء مدیریت در رابطه با مواجهه با کرونا در افکار عمومی در داخل ایران کم رنگ‌تر شود و همچنین در افکار عمومی جهان ایران به عنوان تنها کشور با میزان بالای شیوع این بیماری تلقی نگردد و بنابراین از مشروعیت تبلیغات وسیع سیاسی علیه ایران تا حدودی کاسته شود.
تاکید بر فرامرزی بودن بیماری کرونا
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که باعث ایجاد حس همذات پنداری» با ایران در افکار عمومی جهان خواهد بود تاکید بر جهانی بودن و فرامرزی بودن شیوع بیماری کرونا است. تاکید بر این گزاره، گزاره‌های ساختگی جبهه مقابل ایران مبنی بر انتقال این ویروس از ایران به کشور‌های مختلف را زیر سوال خواهد برد. همچنین افکار عمومی داخلی با مشاهده جهان شمولی وضعیت فعلی ذهنیت منفی کمتری در رابطه با وضعیت فعلی خواهد داشت و همین موضوع به افزایش دامنه تاب آوری اجتماعی» در ایران منجر خواهد شد.
مذاکره و تاثیر بر سازمان بهداشت جهانی و هلال احمرسازمانها و نهادهای جهانی که در رابطه با مسائل پزشکی و بحران‌ها فعال هستند می‌توانند به عنوان متصدیان امر مورد خطاب دیپلماسی عمومی باشند. در این رابطه می‌باید کمپین‌هایی اجتماعی در داخل ایران با خطاب قرار دادن این دو سازمان، به ارائه تصویر مطلوب از ایران یاری رسانند. انتشار نامه‌ای از جامعه پزشکی ایران خطاب به این سازمان‌ها یا خطاب به پزشکان دنیا و انتقاد از تبدیل موضوع پزشکی به یک منازعه سیاسی توسط پزشکان، در افکار عمومی مردم جهان بسیار موثرترخواهد بود چرا که موضع پزشکان دارای وجهه‌ای تخصصی و همچنین چهره‌ای مستقل از حاکمیت‌ها در رابطه با این موضوع است و این اقدام می‌تواند به عقیم سازی پروژه‌های سیاسی حداقل در سطح افکار عمومی ملت‌ها بیانجامد.
جمع بندی:
طبق گزارش مرکز پژوهشی آرا - اندیشکده اسرا - همزمان با مواجه با بیماری کرونا در داخل کشور، مدیریت فضای بین المللی و مواجهه با پیامد‌های گسترده سیاسی، اقتصادی و امنیتی در فضای جهانی از اهمیت بالایی برخوردار است. موضوع بیماری کرونا در حال حاضر تبدیل به یک منازعه سیاسی جهانی نیز شده است بر این اساس نگاه به این موضوع به عنوان یک مقوله پزشکی و داخلی بسیار خسارت بار خواهده بود از آنجایی که هدف منازعه سیاسی شکل گرفت متمرکز بر افکار عمومی در داخل ایران و جهان است بنابر این اهمیت دیپلماسی عمومی به عنوان ابزار تاثیرگذاری بر مردم و افکار عمومی بسیار برجسته می‌شود از این رو تمهید سلسله اقداماتی در پرتو نگاه به قواعد دیپلماسی عمومی در این گزارش مورد توجه قرار گرفته است.
