رکود باعث می شود وام ها و بدهی ها بدون اینکه در ازای بدهی ایجاد شده نقدینگی ایجاد شود، افزایش بیابد. این وضعیت منجر به افزایش شکاف بین نقدینگی و بدهی شده و شکاف بین این دو به نفع بدهی بیشتر می شود.
ویروس کرونا و تبعات آن همچنان ادامه دارد و خبری از ریشه کنی این ویروس یا کشف درمان و واکسن آن از ایران و دنیا مخابره نمی شود. گویا این میهمان ناخوانده به این زودی ها قصد خداحافظی ندارد و عادت در خانه ماندن به این زودی ها قصد رها کردن ما را ندارد. در این میان حمایت های دولت از افراد و اصناف آسیب دیده از شیوع ویروس کرونا از جمله مباحثی است که همواره طی چند ماه گذشته مطرح بوده است. پایگاه خبری بصیرت در گفتگویی با دکتر رسول بخشی دستجردی اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان به بررسی این موضوع پرداخته است.
آقای دکتر! دولت در راستای حمایت از اصناف و مردم قصد دارد رقمی نزدیک به 100 هزار میلیارد تومان برای توزیع بسته های حمایتی کرونا از کانال تسهیلات بانکی یا کمک های بلاعوض در اختیار گروه های هدف قرار دهد. به نظرتان این تسهیلات می تواند چقدر کمک کننده باشد؟
شیوع ویروس کرونا موجب تعطیلی بنگاه های تولیدی و اقتصادی و ایجاد خسارت های مالی بزرگی به کشور شده است. دولت نیز برای کاهش خسارت های اقتصادی وارد شده به بخش خصوصی و اصناف و در راستای حمایت حداقلی از بیکار شدگان پرداخت اعتباری حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان تحت عنوان بسته حمایتی را متعهد شده است تا از این طریق تا حد امکان از تعطیلی و خسارت های وارد شده بر اصناف و واحدهای تولیدی بکاهد. دولت به خوبی به این موضوع واقف است که با تداوم بیماری کرونا رکود اقتصادی عمیق تر خواهد شد. تشدید رکود نیز به منزله افزایش آسیب های اقتصادی است. لذا دولت با توجه به تعطیلی برخی از صنایع و کارگاه ها یا کاهش ظرفیت تولید بنگاه های اقتصادی و افزایش جمعیت بیکاران کشور به نوعی خود را موظف به انجام برخی حمایت ها کرده است. ویروس کرونا از اسفند ماه سال ۹۸ که اوج رونق مالی و اقتصادی بسیاری از کسب و کارها و اصناف بود بخش های زیادی از اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داد، مثلا شهرهای مذهبی و توریستی کشور که ایام نوروز گردش مالی بالایی از صنعت توریسم دارند در سال جدید دچار زیان بزرگی شدند. البته این رکود نه تنها در ایران بلکه در تمام کشورهای دنیا سایه انداخته است. برای مثال اقتصاد کشورهایی مثل ترکیه و یونان از رکود پیش آمده در صنعت توریسم دچار زیان های بزرگی شدند. سال ۸۳ براساس بررسی و مطالعاتی که داشتم متوجه شدم برخی از شهرهای اروپایی چند ده هزار هتل دارند، لذا با ایجاد رکود در صنعت توریسم این قبیل کشورها، بسیاری از شغل ها به شدت ضربه خورده اند. وقتی این اتفاق می افتد و فعالیت های تولیدی و خدماتی کارگاه ها کاهش می یابد. آنها معمولا در بازپرداخت اقساط بانکی خود دچار مشکل می شوند و نمی توانند اقساط وام را مانند گذشته پرداخت کنند. بنابراین بانک ها مجبورند وام ها را استمهال کنند یعنی موعد پرداخت وام ها را با بهره بالاتری عقب بیاندازند.
تبعات استمهال وام های بانکی چیست؟
استمهال وام ها باعث می شود ترازنامه یعنی صورت حساب سود و زیان بانک ها قرمز شود. به این معنا که بدهی های مردم به بانک ها بدون اینکه در ازای بدهی افزایش یافته پولی خلق شده باشد افزایش پیدا می کند. یعنی بدهی ها از نقدینگی پیشی می گیرد، این نکته بسیار مهمی است. مثلا شخصی را در نظر بگیرید که ۱۰۰ میلیون تومان قرض داشته باشد اما فقط ۵۰ میلیون تومان دارائی داشته باشد. چنین شخصی ورشکسته محسوب شده و نمی تواند بدهی خود را پرداخت کند. لذا وام های اعطا شده به بخش خصوصی نیز به این سرعت قابل بازپرداخت نیستند. مشابه چنین وضعیتی در سیستم بانکی کشور اتفاق می افتد. رکود باعث می شود وام ها و بدهی ها بدون اینکه در ازای بدهی ایجاد شده نقدینگی ایجاد شود، افزایش بیابد. این وضعیت منجر به افزایش شکاف بین نقدینگی و بدهی شده و شکاف بین این دو به نفع بدهی بیشتر می شود.
یعنی سیاست های اعمال شده مغایر با اهداف حمایت اقتصادی از این واحدها است؟
سیاست های پیشنهادی در بحران اقتصادی ناشی از بیماری کرونا توسط همه دولت ها از جمله دولت ایران شامل پرداخت وام و تسهیلات و استمهال وام ها و اعطای یارانه به اصناف و مردم است که این مساله منجر به ایجاد شکاف دوباره ای در اقتصاد و مسایل پولی و مالی می شود. به این دلیل که در خلق وام دو اتفاق می افتد. دولت برای کاهش خسارت ها و حمایت از کسب و کارها اعلام کرده که قصد دارد ۱۰۰ هزار میلیارد تومان وام بدهد، در حالی که منابع این وام را مشخص نکرده و تنها بحث منابع بانکی را پیش کشیده است، به این معنا که قرار است از سپرده های بانکی مردم این وام ها را پرداخت کند که نابجا و غیر صادقانه است چرا که اصولا بانک ها منابعی برای وام دهی ندارند، پس منابع این وام از کجا تامین می شود؟ در واقع با یک کلیک کامپیوتری، یک دستور العمل خلق می شود، نه اینکه سپرده گذاران بخشی از سپرده های بانکی خود را در دسترس عده دیگری بگذارند. لذا این وام ها از هیچ خلق می شوند وقتی که دولت این وام ها را خلق می کند همزمان دو اتفاق رخ می دهد. اتفاق اول ایجاد نقدینگی جدید است، وقتی وام جدیدی خلق شود یعنی نقدینگی جدیدی ایجاد شده است، مثلا به اندازه ۱۰۰ هزار میلیارد تومان پول جدید به نقدینگی قبلی اضافه می شود. اتفاق دوم این است که متناسب با این پول، بدهی خلق می شود چون اگرچه این وام داده شده اما مساله مهمی که وجود دارد بدهی ایجاد شده به دلیل وامی است که از هیچ خلق شده است و این از نقدینگی که به خاطر همان وام ایجاد شده بیشتر است. اگر نرخ سود ۱۲ درصدی هم برای این وام ها در نظر گرفته شود موجب افزایش نقدینگی به ۱۲۵ هزار میلیارد تومان خواهد شد، یعنی این مبلغ باید پس گرفته شود. شکاف بین نقدینگی و بدهی ایجاد شده منجر به نکول می شود چرا که تسویه این وام امکان پذیر نیست. در حال حاضر ۲۳۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی در جامعه وجود دارد اگر ۱۰۰ هزار میلیارد تومان دیگر هم به آن اضافه کنیم و ۱۲۵ هزار میلیارد تومان پس بگیریم، اما نکته مهم این است که ۲۳۰۰ هزار میلیارد تومان با پولی که در جامعه وجود دارد و بدهی خودش را دارد خیلی هنر کند باید بتواند بدهی خود را تسویه کند، در واقع تبدیل به ماجرای کوری عصا کش کور دیگر می شود. بنابراین امکان تسویه این وام وجود ندارد و سیستم خود به خود در نکول قرار می گیرد و شکاف بیشتری ایجاد می شود.
آقای دکتر! به نظرتان راهکار دیگری پیش پای نظام بانکی برای عبور از وضعیتی که تشریح کردید وجود دارد؟
برای حل این مشکل راه دیگر خلق وام جدید است تا با آن بدهی قبلی را تسویه کنیم و دوباره وام جدیدی خلق شود. بدهی دیگری ایجاد می شود که با وام بعدی، بدهی قبلی تسویه شود یعنی همین طور با وام های جدید بدهی های قبلی تسویه شود و ما را وارد دور باطلی می کند که منجر به بزرگی این شکاف می شود. این سیاست در آمریکا نیز همین نتیجه را به دنبال دارد. در حالی که کل نقدینگی خلق شده در آمریکا ۱۵ تریلیون دلار است اما بدهی ایجاد شده ۷۵ تریلیون دلار است یعنی اقتصاد آمریکا ۶۰ تریلیون دلار کم دارد و روز به روز این شکاف بیشتر می شود. افزایش این شکاف در هر اقتصادی به معنای فروپاشی اقتصادی است که واقعیت تلخی برای اقتصادها به شمار می رود. تنها راهکار این است به جای اینکه به سراغ خلق بدهی برویم و باعث شویم شکاف بدهی از نقدینگی موجود بیشتر شود باید از نقدینگی یا پول موجود در اقتصاد کمک بگیریم. متاسفانه بیش از یک سوم مردم و بسیاری از صنایع کشور با شیوع ویروس کرونا و آسیب دیدن کسب و کارهایشان در تامین معیشت خود دچار مشکلاتی شده اند. لذا تزریق پول به این گروه ها واجب است اما محل خلق این پول مهم است. لذا برای کاهش خسارت های اقتصادی این پول باید از نقدینگی موجود در اقتصاد استفاده شود.
باسلام.یک سؤال ساده:چرا بانکها با در دست داشتن سپرده های مردم با ارائۀ سود 15 تا 18% به سمت ایجاد،رونق،جهش تولید قدم بر نمی دارند و مدام مثل بنگاه ها در پی افزایش ملک و طلا و شعبات و...هستند؟!!و چرا در جهت کارآفرینی و ایجاد ثروت عمومی نیستند و بیشتر درپی ثروت خصوصی و انحصاری هستند؟!!..یاعلی.. 
