لبنان؛ تلاش برای خروج از بن بست

  در حالی که لبنان همچنان شاهد بن بست سیاسی در روند تشکیل دولت جدید است، اعتراض به اوضاع وخیم اقتصادی و معیشتی این کشور کماکان ادامه دارد.

اختلافات داخلی و پافشاری گروه‌ های سیاسی بر مواضع و سهم خواهی ها، تشکیل دولت در لبنان را با بحران کم سابقه سیاسی مواجه کرده و این در حالی است که اقتصاد رنجور این کشور در آستانه فروپاشی کامل قرار گرفته است.

این در حالی است که بازیگران داخلی و خارجی به ارائه طرح ها و راهکارهایی برای برون رفت لبنان از بحران ارائه کرده اند، اما به نظر می آید مشکلات ساختاری در این کشور به گونه ای است که این طرح ها هنوز به فرجام موفقی نرسیده است.

تداوم اعتراضات

اولین جرقه های اعتراضات لبنان در اکتبر سال ۲۰۱۹ (مهرماه 98) آغاز شد و معترضان نخبگان سیاسی حاکم را به فساد و بی کفایتی متهم کردند.

اعتراضات خیابانی در لبنان با فراز و نشیب همچنان ادامه دارد. به گزارش رسانه های لبنانی، در آخرین موج اعتراضات به وخامت اوضاع اقتصادی، کمبود کالا، گرانی و سقوط ارزش پول ملی لبنان، معترضان در قالب چند گروه در مقابل ساختمان های حکومتی تجمع کردند.

ده ها نفر نیز در میدان الشهداء در مرکز شهر بیروت و در نزدیک وزارت اقتصاد تجمع اعتراض آمیز برگزار کردند. شمار دیگری از معترضان نیز در برخی ورودی های ساختمان پارلمان در نزدیک میدان الشهداء تجمع کردند.

گروه دیگری از معترضان نیز به ساختمان وزارت اقتصاد حمله کرده و تلاش کردند که درهای آن را شکسته و وارد ساختمان شوند که نیروهای امنیتی مستقر در محل آنها را از ساختمان دور کردند.

شعار معترضان همانند گذشته مبارزه با فساد و سرنگونی ساختار سیاسی فاسد لبنان است و وخامت اوضاع اقتصادی لبنان را ناشی از این فساد سیاسی می دانند.

لبنان بیش از یکسال و نیم است که گرفتار بحران اقتصادی بی سابقه و شدیدی شده است. ارزش لیره لبنان در مقابل دلار آمریکا به شدت سقوط کرده است و لبنانی ها از کمبود سوخت و دارو و کاهش بی سابقه قدرت خرید خود رنج می برند.

تحریم های آمریکا، پیامدهای ناشی از همه گیری کرونا و انفجار فاجعه بار بندر بیروت در ماه اوت سال ۲۰۲۰ میلادی نیز بر وخامت اوضاع این کشور افزوده است.

تحرکات داخلی

مقامات و جریان های مختلف لبنانی در دو سال گذشته تلاش های فراوانی برای برون رفت لبنان از مشکلات انجام داده اند. معرفی سعد حریری به عنوان نخست وزیر مکلف آخرین گامی بود که برداشته شد و انتظار می رفت خلا سیاسی و بی دولتی در لبنان برطرف شود، ولی ناتوانی حریری در تشکیل کابینه لبنان در هفت ماه گذشته نه تنها مشکلی از این کشور حل نکرده، بلکه بر مشکلات آن افزوده است.

این در حالی بود که احزاب مهمی همچون حزب الله و جنبش امل به دلیل مصالح این کشور از حریری برای تشکیل کابینه لبنان حمایت کردند، ولی به رغم این موضوع وی تاکنون نتوانسته کابینه این کشور را تشکیل دهد.

مشکل حریری آن است که وی اصرار دارد کابینه این کشور با ترکیبی خاص تشکیل شود، موضوعی که با مخالفت های بسیاری از احزاب و رییس جمهور این کشور مواجه شده است.

مشکل دیگر حریری آن است که برای حل بحران لبنان، چشم به خارج دوخته است. او همچنان بر لزوم اجرای طرح پاریس در زمینه تشکیل دولت جدید تأکید دارد. این در شرایطی است که ناکارآمدی طرح پاریس از مدت ها پیش معلوم شده و وعده های فرانسه و سایر کشورهای کمک کننده به لبنان، هنوز تحقق نیافته است.

پس از انفجار مهیب تابستان گذشته بندر بیروت، امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه در سفری به لبنان طرحی برای اصلاحات اقتصادی و نجات این کشور از بحران این کشور ارائه داد که بر ضرورت توجه فوری به چهار بخش کمک انسان ‌دوستانه به منظور واکنش در مقابل شیوع بیماری کرونا، بازسازی زیرساخت ها به دنبال انفجار بندر بیروت، اصلاحات سیاسی و اقتصادی در لبنان و برگزاری انتخابات پارلمانی زودهنگام در این کشور تاکید شده است.

این طرح همچنین خواستار پیشرفت در مذاکرات صندوق بین‌المللی پول و نظارت سازمان ملل بر کمک ‌های انسان ‌دوستانه جهانی به لبنان و تحقیقات مستقل درباره علت انفجار در بندر بیروت است.

واکنش رئیس جمهور

«میشل عون» رئیس جمهور لبنان قصد دارد با استفاده از اختیارات خود در قانون اساسی، در برابر ناتوانی و تعلل حریری در تشکیل کابینه اقدام قانونی انجام دهد.

وی اواخر اردیبهشت ماه طی نامه ای ناتوانی حریری در خصوص تشکیل کابینه جدید لبنان را برای نمایندگان پارلمان این کشور تشریح کرد و با انتقاد از تاخیر در تشکیل دولت جدید، خواستار بررسی این موضوع در مجمع عمومی پارلمان لبنان شد.

شرایط ویژه لبنان حکایت از آن دارد که نمایندگان پارلمان این کشور باید به سرعت با اتخاذ یک رویکرد جدید و حتی تغییر در برخی سیاست ها و افراد به حل بحران فعلی این کشور بپردازند.

طرح نبیه بری

یکی از طرح هایی که برای برون رفت از این بحران ارائه شده ابتکار عمل و طرح «نبیه بری»، رئیس پارلمان لبنان است. وی در دو هفته گذشته گفت و گوها و نشست های گسترده ای را با مقام ها و جریان های گوناگون سیاسی آغاز کرده است.

برخی منابع سیاسی لبنان از مهلت یک هفته‌ ای نبیه بری به سعد حریری و جبران باسیل رئیس جریان ملی آزاد درخصوص تشکیل دولت خبر داده اند که با یکدیگر در موضوع تشکیل کابینه اختلافات جدی دارند.

بری پس از دیدار با حریری، «علی حسن خلیل»، معاون سیاسی رئیس مجلس لبنان و «حسین خلیل»، معاون سیاسی دبیرکل حزب‌ الله را مأمور مذاکره با «جبران باسیل» داماد رئیس جمهوری و از شخصیت های سیاسی مهم لبنان کرد.

ظاهرا دیدار این دو مقام با جبران باسیل مثبت بوده و او فرصت خواسته تا در این مساله با رئیس جمهور به تفاهم برسد.

با وجود این اختلافات، یک منبع نزدیک به رئیس مجلس لبنان گفته که مشکلات رو به حل شدن خواهد رفت، چون بری عزم خود را جزم کرده و معتقد است که اتلاف وقت بیشتر جایز نیست.

این منبع گفته است که نبیه بری به دور از هیاهوی رسانه ‌ای به تماس‌ های خود با طرف‌ های ذی ‌ربط ادامه می‌دهد و مسئولیت آن ها در پایان وضعیت بحرانی کشور را یادآور می‌شود.

برخی نزدیکان حریری اعلام کرده اند که وی آماده همکاری با طرح رئیس مجلس لبنان و منتظر موضع‌ گیری رئیس جمهوری است.

در سایه این تحرکات، لبنان باید در انتظار یک هفته سرنوشت ساز باشد تا مشخص شود که آیا آخرین تلاش ها با هدایت نبیه بری موفق به عبور از بن بست سیاسی هفت ماهه لبنان خواهد شد یا خلا سیاسی همچنان استمرار خواهد یافت.

طرح آمریکا

پس از روی کار آمدن جو بایدن در راس دولت آمریکا، پبش بینی برخی ناظران آن بود که پرونده های منطقه ای از جمله مساله لبنان، در سیاست خارجه آمریکا از اولویت بالایی برخوردار نخواهد بود.

اما تحرکات اخیر سیاسی و دیپلماسی واشنگتن نشان می دهد دولتمردان آمریکایی نسبت به پرونده لبنان اهتمام خاصی نشان داده و حتی بیش از دولت قبلی (دونالد ترامپ) قصد دخالت در امور لبنان را دارند.

آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا اخیرا نامه ای با امضای تعدادی از نماینده گنگره آمریکا دریافت کرده که طی آن نمایندگان مزبور نسبت به بحران سیاسی و اقتصادی لبنان ابراز نگرانی کرده و آن را تهدیدکننده ثبات منطقه غرب آسیا قلمداد کرده اند.

در این نامه از جو بایدن خواسته شده برای حل بحران لبنان وارد عمل شود و به این منظور یک طرح چهار بندی ارائه کرده اند که ناظر به ایجاد گروه بین المللی موسوم به «دوستان لبنان» شامل متحدان آمریکا همچون فرانسه می باشد. ارائه کمک های مالی، کمک به ارتش لبنان و نیز تحقیقات بین المللی در باره انفجار بندر بیروت، از دیگر بندهای این طرح می باشد.

در باره خلا سیاسی در لبنان نیز آمریکا قصد دارد شخصی را به عنوان نخست وزیر برگزیند که مستقل از جریانات سیاسی معروف لبنان باشد. با توجه به دشواری یافتن چنین گزینه ای و نیز عدم همراهی گروه های سیاسی با او، گام بعدی آمریکا عبارت است از گماردن ژنرال «جوزف عون» فرمانده ارتش لبنان تا خلا سیاسی در این کشور را تا زمان تشکیل دولت قانونی پر کند.

البته گفته می شود طراح اصلی این پیشنهاد، فرانسه است که با همکاری واشنگتن در واقع قصد دارد با ایجاد حکومت نظامی مانع بحران امنیتی در لبنان شود. هدف دیگر آمریکا و فرانسه از این طرح، آماده کردن فرمانده ارتش لبنان برای کسب منصب آتی ریاست جمهوری در لبنان می باشد.

در مجموع، بر اساس آن چه از سیاست ها و تحرکات آمریکا و فرانسه برمی آید، این دو کشور به رغم مواضع رسمی، نسبت به حل بحران لبنان ـ چه در عرصه خلا سیاسی و چه معضلات اقتصادی ـ عزم جدی ندارند؛ بلکه تلاش دارند با مدیریت صحنه در این کشور، به اهداف و منافع خاص خود دست یابند.