پزشک، محرم اسرار بیمار است، نه محرم اعضای او

 پویش «عدم حضور پزشک آقا در اتاق عمل زنان و زایمان» در دو هفته گذشته، با واکنش‌های گسترده‌ای مواجه شد. در کنار حمایت بانوان از رعایت حدود شرعی و تامین امنیت روانی‌شان در اتاق زایمان، اما بعضی رسانه‌ها سعی کردند اصل مطالبه مطرح شده در این پویش را مثل بسیاری از مسائل اساسی دیگر حوزه اجتماعی،‌ زیر سایه برداشت‌های سیاسی قرار دهند. البته بدیهی است تحقق کامل این پویش  ۴۱ هزار امضایی، در کوتاه مدت نیازمند مدیریت هدفمند در جذب پزشکان و تکنیسین‌های خانم برای حضور در تمام شیفت‌های اتاق عمل و در درازمدت نیازمند پرورش متخصصان خانم در رشته‌های مختلف پزشکی است. این اصلاحات موجب می‌شود در سال‌های آینده در هیچ نقطه‌ای از کشور، کمبودی در زمینه پزشک و متخصص خانم وجود نداشته باشد و درخواست بیماران خانم برای معاینه یا عمل توسط پزشک خانم، یک خواسته عجیب به نظر نرسد.

ما هم در ادامه پیگیری‌هایمان برای تحقق این حق زنان، این بار نظر متخصصان زنان و زایمان را درباره پویش پر سر و صدای این روزها جویا شده‌ایم و از آنها خواستیم برایمان بگویند آیا امکان به ثمر نشستن این مطالبه در مراکز درمانی کشور وجود دارد و اگر نه، موانع موجود بر سر راه تحقق آن چیست؟

دکتر «فرزانه سبحانی»،‌ متخصص زنان

75درصد از نیروهای اتاق عمل باید خانم باشند

«من دغدغه ممنوعیت حضور پزشک متخصص بیهوشی آقا در اتاق عمل زنان را تأیید می‌کنم و خودم شخصاً مدافع این موضوع هستم.» دکتر «فرزانه سبحانی»،‌ متخصص زنان، با این دیدگاه حمایتگرانه سراغ بحث این روزها می‌رود و در ادامه می‌گوید:«من این حق را به بیمار می‌دهم که انتظار داشته باشد در هر شیفت اتاق عمل، پزشک بیهوشی خانم هم در مراکز درمانی حضور داشته باشد. علاوه‌براین، لازم است تعداد تکنیسین‌های خانم اتاق عمل هم به حدی باشد که در تمام اتاق عمل‌هایی که بیمار خانم تحت عمل جراحی قرار می‌گیرد، تکنیسین خانم حضور داشته باشد.»

خانم دکتر که 24سال است در حوزه زنان و زایمان و درمان نازایی فعالیت می‌کند، برای این درخواست، استدلال محکمی هم دارد:«50درصد جامعه ما را خانم‌ها تشکیل می‌دهند و معمولاً کفه ترازو در اتاق‌های عمل به سمت آنها سنگینی می‌کند و تعداد بیماران خانم در اتاق‌های عمل بیمارستان‌ها بیشتر است. در این شرایط، علاوه بر رشته جراحی زنان و زایمان که بهتر است در 100درصد موارد علاوه‌بر جراح، دستیار او هم خانم باشد، در سایر عمل‌ها مثل اورولوژی و ارتوپدی که جراح آقا عمل را انجام می‌دهد هم،‌ خود جراح ترجیح می‌دهد وقتی بیمارش خانم است، دستیار خانم در کنارش باشد. با این حساب به اعتقاد من، باید 75درصد از نیروهای اتاق عمل،‌ خانم باشند.»

دکتر سبحانی در اتاق عمل زایمان

40سال قبل تدبیر کردیم،‌ امروز بهره‌برداری می‌کنیم

از نگاه خانم دکتر رسیدن به این نقطه، دور از دسترس نیست:«با توجه به اینکه در 40سال بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، پذیرش متخصص آقا در رشته‌های جراحی زنان متوقف شده، الان اکثریت در این حوزه با متخصصان خانم است. خوشبختانه تعداد زیادی از بانوان هموطن در رشته‌های کاملاً فوق تخصصی؛ از فلوشیپ‌های نازایی گرفته تا جراحی‌های لگن و فلوشیپ سرطان شناسی زنان، تحصیل کرده و مشغول فعالیت‌اند. البته همیشه انتخاب با بیماران است و در همین رشته‌ها هم می‌توانند به متخصصان آقا مراجعه کنند و نظرشان هم، محترم است. اما صحبت ما این است که متخصصان خانم در حوزه جراحی‌های زنان نه‌فقط در سطح تخصص بلکه در سطح فوق تخصص، با دانش کاملاً به‌روز و توانمندی‌های بسیار زیاد، پاسخگوی نیازهای پزشکی و درمانی بانوان هموطن در این حوزه‌ها هستند و ما حداقل در شهرهای بزرگ کشور به لحاظ وجود متخصص خانم در حوزه زنان، زایمان و نازایی، کمبودی نداریم.»

شاید با این توضیحات امیدوارکننده این سئوال پیش آمده باشد که اگر شرایط در حوزه تخصصی زنان به لحاظ نیروهای متخصص خانم تا این حد خوب است، پس مشکل کجاست که بانوان هموطن و به‌ویژه مادران باردار همچنان گلایه دارند و برای رساندن صدای اعتراضشان به گوش مسئولان، به راه‌اندازی پویش‌های رسانه‌ای متوسل می‌شوند؟ دکتر سبحانی در پاسخ می‌گوید:«مشکلی که با آن دست‌به‌گریبانیم، کمبود پزشک بیهوشی خانم و تکنیسین خانم در اتاق عمل است. رفع این کمبود هم، بودجه می‌خواهد. بیمارستان باید بودجه کافی در اختیار داشته باشد تا به تعداد موردنیاز، تکنیسین خانم اتاق عمل جذب کند. اما درباره اختصاص پزشک بیهوشی خانم برای عمل جراحی بیماران خانم،‌ بحث بودجه مطرح نیست بلکه این دیگر یک مسئله مدیریتی است.»

پزشکان بیهوشی خانم از همکاران آقا، توانمندترند

یعنی ما به اندازه کافی پزشک بیهوشی خانم داریم و مشکل فقط در نحوه به کارگیری آنها در اتاق عمل است؟ می‌پرسم و خانم دکتر سری به تأیید تکان می‌دهد و می‌گوید: «بله. به اندازه کافی پزشک بیهوشی خانم داریم و فقط باید به‌درستی از وجود آنها در اتاق عمل استفاده شود. خوشبختانه در طی سال‌های اخیر،‌ پزشکان بیهوشی خانم بسیار باسواد و توانمندی در دانشگاه‌های علوم پزشکی ما پرورش پیدا کرده‌اند که من حتی کارشان را در بسیاری از زمینه‌ها خیلی برتر از پزشکان بیهوشی آقا می‌دانم. به‌ویژه در آموزش بی‌دردی‌های حین زایمان که با روش‌های بی‌دردی اتاق عمل فرق دارد، خانم‌ها را توانمندتر دیده‌ام. من به شخصه از کار این همکاران خانم و نوع و دُز داروهایی که برای بیهوشی مادر باردار استفاده می‌کنند،‌ بسیار راضی‌تر بوده‌ام.

بنابراین من علاوه‌بر مسائل اعتقادی و رعایت حریم بیمار خانم، به این دلیل که توانمندی پزشکان بیهوشی خانم را در این زمینه نسبت به همکاران آقا بیشتر می‌دانم،‌ همیشه از حضور پزشک بیهوشی خانم در اتاق عمل زایمان حمایت کرده‌ام. بارها پیش آمده که تقاضا کرده‌ام برای بیماران من،‌ حتی اگر پزشک بیهوشی خانم در آن شیفت حضور ندارد، تماس بگیرند و ایشان را از منزل فرابخوانند. اما کاش این موضوع، وابسته به پیگیری شخصی یک پزشک نباشد. باید برنامه‌ریزی مراکز درمانی ما طوری باشد که در زایشگاه‌ها، از حضور 100درصدی پزشک بیهوشی خانم استفاده شود و در سایر اتاق‌های عمل هم،‌ حتماً در تمام شیفت‌ها پزشک بیهوشی خانم حضور داشته باشد تا هر بیماری که تمایل داشت، از وجود این همکار خانم برای عملش استفاده شود.»

عکس، تزیینی است

منِ جراح،‌ نگران ایمنی بیمار خانم دراتاق عمل هستم

اما سئوال اساسی همچنان پابرجاست. علت اینهمه حساسیت چیست؟ خانم دکتر در جواب می‌گوید:«اتاق عمل زایمان باید یک فضای ایمن برای مادر باردار باشد. حتی برای من که عمل را انجام می‌دهم،‌ بسیار بهتر است محیط اتاق عمل، زنانه و ایمن باشد. بنابراین به صراحت می‌گویم به شخصه از شرایط فعلی، بسیار ناراحتم. می‌دانید، بیمار وقتی در اتاق عمل بیهوش می‌شود،‌ خودش را به ما می‌سپارد. و تأمین امنیت یک بیمار خانم در اتاق عمل، کار سختی است. من وقتی دارم برای آمادگی عمل دست‌هایم را می‌شویم،‌ نگران بیمارم هستم که الان تنها و بدون پوشش مناسب در اتاقی است که یک یا چند آقا در آنجا حضور دارند. این موضوع واقعاً برای منِ جراح،‌ دغدغه است و حتی ایمنی خاطر مرا هم تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. اشتباه نشود؛‌ این اصلاً اهانت به جایگاه همکاران محترم آقا در اتاق عمل و خدای نکرده زیر سئوال بردن آنها نیست. تمام صحبت ما، درباره لزوم حفظ حریم بیمار خانم است. ما در این زمینه، مسئول هستیم.

حفظ حریم بیمار،‌ خط قرمز اخلاق پزشکی در همه دنیاست

اجازه بدهید موضوع را بیشتر توضیح دهم. ببینید، در جراحی زنان و در آن موقعیت‌های خاصی که بیمار قرار دارد، حتی وقتی دستیار ما و تکنیسین‌های اتاق عمل همگی خانم هستند هم، باز هم سعی می‌کنیم تا حد امکان به بیمار پوشش بدهیم. به بیمار هم اطمینان می‌دهیم خیالش راحت باشد که فقط در همان محدوده عمل، نسبت به بدنش دید خواهیم داشت. این نکته مهمی است. حتی اگر تمام عوامل اتاق عمل هم خانم باشند، نباید بیشتر از آن محدوده عمل، بدن بیمار خانم در معرض دید قرار بگیرد. من حتی همیشه قبل از روز عمل به بیمارانم می‌گویم اگر دوست دارند، می‌توانند پوشش اضافه‌ای(مثل ملحفه) برای اتاق عمل همراه خودشان بیاورند.

خوب است یک نکته را هم اضافه کنم. این حساسیت‌ها نسبت به حفظ حریم بیمار خانم، مختص ما مسلمانان نیست. در کتب اخلاق پزشکی در جوامع غربی هم تاکید شده که "پوشش بیمار در اتاق عمل باید در حداکثرِ راحتیِ بیمار باشد."»

در سطح پزشک بیهوشی، متوقف نمانید

دکتر سبحانی در پایان صحبت‌هایش،‌ سفارشی هم برای ما در پیگیری این پویش دارد:«من با پویش و مطالبه‌ای که شکل گرفته، از این جهت موافق هستم که نباید هیچ‌گونه تحمیلی برای بیمار وجود داشته باشد و چنانچه هم پزشک آقا و هم پزشک خانم در حوزه موردنیاز او وجود دارد، این حق را به او بدهند که خودش پزشکش را انتخاب کند. اما تاکید و درخواست می‌کنم شما که در خبرگزاری فارس این پویش مردمی را پیگیری می‌کنید، فقط در سطح پزشک بیهوشی متوقف نمانید و موضوع تأمین تکنیسین خانم برای اتاق عمل زنان و زایمان را هم در این پویش پیگیری کنید.

چرا این موضوع ضرورت دارد؟ چون پزشک بیهوشی، یک نفر است اما تکنیسین‌های اتاق عمل، 5-4 نفر هستند و متاسفانه گاهی اوقات در شیفت شب، 5-4 آقا در اتاق عمل زایمان حضور دارند! و این خیلی دردآور است. اکثر عمل‌های سزارین هم، شب و نیمه شب پیش می‌آید و خانم باردار در ورود به اتاق عمل، در مواجهه با چند تکنیسین آقا، واقعاً شوکه می‌شود و در شرایط سختی قرار می‌گیرد. خب، منِ جراح، چطور می‌توانم همزمان هم دست بشویم و خودم را آماده عمل کنم و هم مراقب بیمارم باشم که تنها نباشد؟ این شرایط، مرا هم بسیار ناراحت می‌کند.»

دکتر «مریم میرپور»، متخصص زنان و دبیر انجمن متخصصین زنان استان خراسان رضوی

چرا اعتراض نکردی؟

دکتر «مریم میرپور»، متخصص زنان و دبیر انجمن متخصصین زنان استان خراسان رضوی اما از زاویه‌ای دیگر به ماجرا نگاه می‌کند و می‌گوید:«بحث انطباق، یک قانون است که سال‌های قبل هم در زایشگاه‌ها، اتاق‌های عمل و سایر بخش‌های مراکز درمانی وجود داشته. یک جاهایی این موضوع به خوبی رعایت نمی‌شود که به دلیل مشکلات مالی سیستم بهداشت و درمان است. مثلاً می‌بینید در یک شیفت، فقط دو تکنیسین خانم وجود دارد. خب به دلیل این محدودیت، مسلماً تمام اتاق‌های عمل در آن شیفت نمی‌توانند تکنیسین خانم داشته باشند. این ناشی از مشکلات مالی مراکز درمانی است که نمی‌توانند نیروهای بیشتری برای این منظور جذب کنند. اما لازم است یک واقعیت را برای شما بازگو کنم. اگر یک بیمار خانم از ما بخواهد آقا در اتاق عملش نباشد، چنانچه در آن شیفت پزشک و تکنیسین خانم به تعداد کافی حضور داشته باشند، هیچ کدام از همکاران ما با درخواست او مخالفت نمی‌کنند. بنابراین فارغ از اینکه چنین پویش و کارزاری راه بیفتد، در درجه اول، گلایه‌مان از خود بیماران خانم است...

 گاهی اوقات که من وارد اتاق عمل می‌شوم و می‌بینم پزشک بیهوشی آقا دارد عملیات تزریق دارو برای بیهوشی نخاعی (اسپاینال) را انجام می‌دهد و یک تکنیسین آقا هم در کنارش ایستاده، اعتراض می‌کنم و می‌گویم: «آقای دکتر! مگر ما تکنیسین خانم نداریم؟ خب بگویید یک تکنیسین خانم بیاید.» بعد از پایان عمل و در بخش، خانم بیمار تا مرا می‌بیند،‌ می‌گوید:«خانم دکتر! خدا خیرتان بدهد که این تذکر را دادید و تکنیسین خانم برای عمل آمد.» با تعجب و ناراحتی می‌گویم:«اِ...! قبل از من، خود شما باید به این موضوع اعتراض می‌کردی. وقتی آن آقا وارد اتاق عمل شد، باید می‌گفتی من نمی‌خواهم آقا در اتاق عملم باشد...»

کافی است بیمار نظرش را اعلام کند...

آیا اعلام نظر بیمار تا این حد،‌ تعیین‌کننده است؟ و آیا کارد درمان،‌ به نظر و خواست بیمار ترتیب اثر می‌دهند؟ پاسخ خانم دکتر،‌ مثبت است:«وقتی بیماری که خیلی مقید است، قبل از عملش با نگرانی از من می‌پرسد: «خانم دکتر!‌ در اتاق عمل، آقا که حضور ندارد...؟» در جوابش می‌گویم: «پزشکان و تکنیسین‌های آقا در سایر اتاق‌های عمل حضور دارند. اما من به همکاران آقا اعلام می‌کنم با توجه به اینکه شما فرد معتقد و مقیدی هستید، وارد اتاق عمل شما نشوند.» و همکاران آقا هم کاملاً رعایت می‌کنند. حالا یک نفر ممکن است بگوید این موضوع برای من رعایت نشده. بله. ممکن است در آن شیفت، پزشک بیهوشی خانم نبوده باشد.

البته در زایشگاه درباره تکنیسین‌های اتاق عمل، مشکلی نداریم چون همگی خانم هستند. مشکلمان،‌ حضور پزشک بیهوشی آقا در بعضی شیفت‌هاست. اما همان موقع هم که پزشک بیهوشی آقا می‌آید تا برای بیمار بیهوشی اِپیدورال انجام دهد،‌ روی بیماری که مقید است،‌ یک پوشش کامل انداخته می‌شود که در آن فقط به اندازه یک سوراخ 2 در 3 سانتی‌متر یعنی به اندازه فضایی که برای فرو کردن سوزن در پشت بیمار برای اپیدورال کردن لازم است، باز است.

حداقل کارکرد این پویش، یادآوری قانون انطباق است

بنابراین به نظر من، قبل از اینکه نیاز به ایجاد چنین پویش‌هایی باشد،‌ کافی است بیمار خودش محترمانه از کادر درمان بخواهد برای عملش، پزشک آقا حضور نداشته باشد. همکاران من هم به خواسته او احترام گذاشته و برایش مراعات خواهند کرد. این یک روال عادی در اتاق عمل زایمان است و همه رعایت می‌کنند. حالا اگر در برخی از مراکز درمانی، این روال طبیعی (اعلام درخواست بیمار خانم و همراهی پزشک و بیمارستان) انجام نشود، جای گلایه و اعتراض وجود دارد. بنابراین به نظرم موضوع آنطور که مطرح شده، پیچیده نیست. البته اگر با یک بخشنامه، دوباره یادآوری شود، خوب است. این کارزارها و امضاها دوباره می‌تواند موضوع انطباق را به همه یادآوری کند.»

اینجا سکوت،‌ مساوی رنج است

حالا سئوال دیگری پیش می‌آید. آیا مادر باردار برای زایمان یا بیمار خانم برای عدم حضور پزشک آقا در اتاق عملش، باید نظر و خواسته خود را قبل از عمل به اطلاع پزشک و بیمارستان برساند؟ دبیر انجمن متخصصین زنان استان خراسان رضوی در جواب می‌گوید:«نه. حتی در اتاق عمل هم می‌تواند اعلام کند که: «من می‌خواهم پزشکم و تکنیسین‌های اتاق عملم، خانم باشند». همکاران ما هم برایش رعایت می‌کنند. برخی از بیماران خانم و مادران باردار این موضوع را مطرح و روی آن تاکید می‌کنند اما بسیاری از آنها، سکوت می‌کنند. نظر و خواسته‌شان را نمی‌گویند و فقط در سکوت، رنج می‌برند. بنابراین هر دو طرف ماجرا،‌ تعیین‌کننده است. هم بیمار خانم باید خواسته‌اش را مطرح کند و هم،‌ بیمارستان باید به خواسته او احترام بگذارد. اگر در مرکزی به خواست بیمار خانم اهمیت داده نمی‌شود، تخلف از روال قانونی است و بیمار و خانواده‌اش می‌توانند نسبت به این موضوع اعتراض و شکایت کنند.»

دکتر «طاهره لباف»، جراح و متخصص بیماری‌های زنان،‌ زایمان و نازایی

این کمترین حق بیمار خانم است...

نوبت که به دکتر «طاهره لباف»، جراح و متخصص نام‌آشنای بیماری‌های زنان،‌ زایمان و نازایی می‌رسد، بی‌معطلی می‌رود سر اصل مطلب و می‌گوید:«من فکر می‌کنم فارغ از مسائل ایمانی و مذهبی، این کمترین حق یک خانم است که وقتی قرار است تحت عمل جراحی قرار بگیرد یا وقتی که می‌خواهد زایمان کند، اعضای بدنش که حتی راضی نیست خانم‌های دیگر ببینند،‌ در معرض دید افراد نامحرم در اتاق عمل قرار نگیرد. به نظر من این موضوع، خیلی هم ارتباطی به ایمان ندارد. این احترام به فرهنگ خانم‌های بیمار است. حتی در کشورهای اروپایی هم اگر یک خانم بیمار بگوید: «من دوست ندارم پزشک مرد مرا معاینه و عمل کند»، به این خواسته او احترام گذاشته می‌شود حتی اگر برخلاف خواست مدیریت آن مرکز درمانی باشد.»

خانم دکتر گلایه دارد از بی‌توجهی به قانونی که در تمام این سال‌ها می‌توانست مانع از رنج و عذاب خانم‌ها در مراکز درمانی باشد:«مسئله انطباق، از بعد از پیروزی انقلاب مطرح بوده اما متاسفانه بیشتر در بخشنامه‌ها به آن توجه شده تا در عمل! واقعاً باعث تعجب است که من وقتی در اتاق عمل به پزشک بیهوشی آقا که خودش مسلمان و معتقد و نمازخوان است، می‌گویم:«بیرون باشید تا خانم بیمار، لباس‌های اتاق عملش را بپوشد»، گاه با حالتی از نگرانی و عدم اعتماد به من نگاه می‌کند، به این معنی که؛ «مگر من قصد یا سوءنیتی دارم؟» یا می‌گوید:«پزشک،‌ محرم است»؛ جمله غلطی که معروف شده. درحالی‌که هیچ مشکلی پیش نمی‌آید اگر ابتدا بیمار لباس‌هایش را بپوشد و آماده شود،‌ بعد پزشک بیهوشی آقا وارد اتاق عمل شود. یا اگر قرار است بیمار بی‌حسی موضعی داشته باشد و پزشک بیهوشی از ناحیه پشت برایش تزریق انجام دهد، کار سختی نیست که برای بیمار از لباس مخصوصی که در ناحیه پشت یک سوراخ دارد و به‌واسطه آن، فقط همان قسمت از بدن مشخص می‌شود، استفاده شود. بعد از بیهوش شدن بیمار هم، پزشک آقا اتاق را ترک کند تا عمل بیمار خانم بدون حضور نامحرم انجام شود.»

دکتر لباف در حال عمل جراحی

این پویش با 25سال تاخیر شکل گرفته

«بنابراین ما فارغ از اینکه کمبود پزشک خانم داریم یا خیر، با فقر اعتقاد به فرهنگ پزشکی و فقر احترام به فرهنگ بیمار دست‌به‌گریبان هستیم. به عبارت دیگر به نظر من، کمبودها بهانه است. اعتقاد به این موضوع، مهم است. یعنی حتی اگر هم ما به لحاظ پزشک و نیروهای اتاق عمل کمبود داشته باشیم، می‌توانیم ملاحظاتی انجام دهیم که حریم بیمار خانم رعایت شود. مهم این است که فرهنگ و اعتقادش به لحاظ مغزی و قلبی در پرسنل درمانی و بهداشتی ما باشد. اگر این موضوع در اذهان همه جا بیفتد و برای آن احترام قائل شویم، حتماً راهکارهای لازم را هم پیدا می‌کنیم برای اینکه یک بیمار خانم،‌ عملش یا زایمانش با آرامش بیشتر انجام شود.»

خانم دکتر که سابقه 37سال فعالیت تخصصی در زمینه جراحی زنان دارد، معتقد است خانم‌های دغدغه‌مند در راه‌اندازی پویش ممنوعیت حضور پزشک آقا در اتاق عمل زنان و زایمان،‌ تأخیر داشته‌اند:«من با این پویش کاملاً موافقم. کاش این کار، 25-20سال قبل انجام می‌گرفت. معتقدم اگر خانم‌های ما به این موضوع اعتقاد دارند، باید پیگیر باشند. نباید به یک امضا در فضای مجازی اکتفا و بعد، موضوع را رها کنند. این پیگیری و مقاومت خود خانم‌ها در این مسیر است که می‌تواند مسئولان مربوطه را به این نتیجه برساند که در رویه موجود تغییر ایجاد و شرایط را طوری فراهم کنند که رفتاری مغایر با اعتقادات مذهبی ما در مراکز درمانی صورت نگیرد.»

مگر پزشک،‌ محرم نیست؟!

توضیحات روشنگرانه دکتر لباف به انتها رسیده اما قلاب ذهن من از بخشی از صحبت‌هایش رها نمی‌شود. می‌پرسم:چرا به اعتقاد شما، عبارت «پزشک، محرم است»، عبارت غلطی است؟ خانم دکتر با بیان این نکته که پزشک،‌ محرم است اما نه در همه‌جا و در همه شرایط،‌ در ادامه می‌گوید:«اولاً چنانچه در یک رشته، پزشک خانم وجود داشته باشد، اصلاً جایز نیست بیمار خانم توسط پزشک آقا درمان شود. اگر هم در منطقه زندگی بیمار،‌ پزشک خانم نباشد اما در منطقه دیگری وجود داشته باشد و دسترسی به او برای بیمار امکان‌پذیر باشد، باز هم باید به پزشک خانم مراجعه کند. و چنانچه شرایط بیمار به گونه‌ای است که می‌تواند صبر کند تا به پزشک خانم دسترسی پیدا کند، باید درمانش را به تأخیر بیندازد.

حالا اگر به طور کلی پزشک خانم وجود نداشته باشد و بیمار ناچار باشد به پزشک غیرهمجنس مراجعه کند، باز هم رعایت حدود لازم است. در این شرایط هم، پزشک آقا فقط به همان ناحیه که برای درمانش اضطرار وجود دارد، محرم است و نه به تمام اعضای بیمار. یعنی اگر قرار است دست بیمار خانم عمل شود،‌ پزشک آقا فقط مجاز است همان ناحیه را ببیند. دیگر لزومی ندارد پای بیمار،‌ موهایش و سایر اعضای بدنش در اتاق عمل در معرض دید نامحرم قرار بگیرد.»

دکتر «صدیقه آیتی»،‌ متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد

پزشک،‌ محرم اسرار بیمار است، نه محرم اعضای او

صحبت‌های دکتر «صدیقه آیتی»،‌ متخصص زنان و زایمان و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم از همین نقطه شروع می‌شود. خانم دکتر با بیان اینکه مغالطه‌ای شکل گرفته که تا از رعایت حریم محرم و نامحرم در امور پزشکی صحبت به میان می‌آید، عده‌ای فوری می‌گویند:«این چه حرفی است؟ پزشک که محرم است»، می‌گوید:«گاهی وارد اتاق عمل می‌شوم، می‌بینم بیمار خانم روی تخت است،‌ پاهایش برهنه و در وضعیت نامساعدی است درحالی‌که تکنیسین و پزشک بیهوشی آقا هم در اتاق حضور دارند. یا گاهی اوقات وقتی بیمار خانم هنوز آماده نیست و پوشش کاملی ندارد، پزشک و تکنیسین آقا وارد اتاق عمل می‌شوند. در این موارد تا اعتراض می‌کنم که این چه وضعی است؟ چرا پوشش بیمار اینطور است؟ همکاران خودمان بلافاصله در جواب می‌گویند:«ای بابا. پزشک که محرم است...»

نه. اینطور نیست. تعبیر درست این موضوع این است که پزشک، محرم اسرار بیمارش است،‌ نه محرم برای دیدن اعضای بدن او. درست است،‌ گاهی به دلیل کمبود پزشک در برخی نقاط یا به دلیل وقوع شرایط اورژانسی و اضطراری،‌ چاره‌ای نیست و باید از پزشک آقا برای درمان و نجات بیمار خانم کمک گرفت. اما در همین موقعیت هم، حتماً می‌توان شرایطی فراهم کرد که فقط موضعی که قرار است عمل شود،‌ در معرض دید باشد و باقی اعضای بدن بیمار پوشانده شود. متاسفانه در بسیاری از موارد، بی‌توجهی به این موضوع باعث می‌شود حق خانم‌هایی که به حجاب و حفظ حریم محرم و نامحرم پایبند هستند، تضییع شود.»

وقتی رنج بیماران خانم با تهیه یک لباس مناسب،‌ کم می‌شود

دکتر آیتی که در سال‌های طبابتش، به کرات شاهد غافلگیری‌های ناراحت‌کننده خانم‌های بیمار در اتاق عمل بوده، می‌گوید:«خانم‌های مقید وقتی به بیمارستان می‌آیند و بستری می‌شوند، با شرایط شوکه‌کننده‌ای مواجه می‌شوند. قبل از عمل یک کلاه به بیمار خانم می‌دهند که روی سرش بکشد؛ کلاهی که حتی موهای او را هم کامل نمی‌پوشاند. در این شرایط، سر و گردن بیمار در مسیر انتقال به اتاق عمل در معرض دید نامحرمان قرار می‌گیرد و فشار روحی و روانی سنگینی به او وارد می‌شود.

این شرایط ناراحت‌کننده در مراکز درمانی ما وجود دارد درحالی‌که به راحتی می‌توان این مشکل را حل کرد. الان لباس‌های یک‌بار مصرف بیمارستانی مناسبی مثل روسری‌های بلند، مقنعه یا شنل‌هایی که تمام بدن بیمار را می‌پوشاند، در بازار موجود است. با تهیه این لباس‌ها برای بیماران خانم، می‌توانیم کمک کنیم آنها با آرامش و امنیت خاطر بیشتری وارد اتاق عمل شوند و تحت جراحی قرار بگیرند.»

انطباق، قانون مهجوری که نیازمند احیاست

خانم دکتر در بخش پایانی صحبت‌هایش با اشاره به قانون مهجوری که هرچه از عمرش گذشت، از تاثیرش کاسته شد،‌ می‌گوید:«بعد از پیروزی انقلاب، موضوع انطباق مورد توجه قرار گرفت و در مراکز درمانی، تقریباً تمام کارهای بیماران خانم توسط پزشک و تکنیسین خانم انجام می‌شد. اما متاسفانه رفته‌رفته این موضوع، کمرنگ شد. واقعیت این است که فرهنگ عفاف و حجاب و حیا در جامعه کمرنگ شده و نمودش را در مراکز درمانی هم می‌بینیم. بنابراین در کنار تمام مواردی که بیان می‌شود، رعایت این موضوع، بستگی به تقید پزشک هم دارد. متاسفانه از بسیاری از رفتارهای ناراحت‌کننده در بیمارستان‌ها، قبح‌زدایی شده است. بنابراین لازم است مسئولان مرتبط در وزارت بهداشت و بیمارستان‌ها ترتیبی دهند که در این زمینه،‌ فرهنگسازی شود و رعایت حریم محرم و نامحرم،‌ دوباره در مراکز درمانی مورد توجه قرار گیرد.»

دکتر آیتی گریزی هم می‌زند به پویش 40هزار نفری مخاطبان فارس و پیشنهاد تکمیل‌کننده‌ای برای اثربخشی بیشتر آن مطرح می‌کند:«به اعتقاد من، شکل درست این پویش این است که بگوییم نه‌فقط در اتاق عمل بلکه در تمام بخش‌های مراکز درمانی، کارهای بیماران خانم توسط کادر درمان خانم انجام شود؛ از رادیولوژی و آزمایشگاه گرفته تا اتاق عمل و بخش ریکاوری. من معتقدم ما در بخش‌های مختلف آزمایشگاهی و درمانی و اتاق عمل،‌ به تعداد کافی نیروی خانم داریم. اگر هم برای رسیدن به این شرایط،‌ به لحاظ نیروی انسانی کمبود داریم،‌ باید خودمان را ارتقا دهیم. باید برنامه‌ریزی کنیم و برای حوزه‌هایی که کمبود وجود دارد، دانشجو جذب کرده و برای سال‌های آینده متخصص پرورش دهیم.»