لزوم مدیریت تنش بین تهران و کابل

مناسبات ایران و افغانستان در روزهای اخیر دستخوش تحولات ناخوشایندی شده است. جرقه این موج جدید از حمله یک مهاجر غیرقانونی افغان به سه روحانی در حرم رضوی در مشهد آغاز شد که به شهادت دو تن از آنان انجامید. این رخداد تلخ موجب ایجاد فضای منفی و تنش آمیز بین دو کشور ایران و افغانستان شده و در این میان برخی رسانه های مغرض به این تنش دامن زده و شایعات متعددی در شبکه های اجتماعی علیه یکدیگر رد و بدل می شود.

جنایت مشهد باعث شد در فضای مجازی موجی از اعتراضات علیه افزایش ورود مهاجران غیرقانونی از افغانستان به ایران راه بیفتد و شاهد پخش کلیپ ‌ها و ویدیوهایی با محوریت بزهکاری افغان ‌ها در ایران یا تعرض آنان به زنان و دختران ایرانی بودیم. به نظر می رسد ساخت و انتشار این کلیپ ها در این بازه زمانی هدفمند و در راستای تخریب رابطه مردم دو کشور صورت می گیرد. در مقابل، تعداد محدودی از معترضان افغان روز دوشنبه مقابل سفارتخانه ایران در کابل در اعتراض به آنچه بدرفتاری با اتباع افغان در ایران خواندند، شعارهایی همچون «مرگ بر ایران» و «چنین همسایه ‌ای نمی ‌خواهیم» سر دادند. در هرات نیز معدودی از معترضان افغانی به ساختمان کنسولگری ایران حمله کردند.

نکته قابل توجه در این اعتراضات چه در کابل و چه در هرات، عدم برخورد نیروهای طالبان با معترضان در ساعات ابتدایی اعتراض ‌هاست. ظاهرا نیروهای طالبان در اقدامی هماهنگ ‌شده از مداخله در اعتراض‌ها به منظور تامین امنیت نمایندگی ‌های دیپلماتیک ایران و پراکنده کردن معترضان سر باز زده و تنها زمانی اقدام به شلیک تیر هوایی و دور کردن معترضان می ‌کنند که بیم خارج شدن اوضاع از کنترل را داشتند. پس از آن رسانه ‌های افغانستان از دیدار وزیر خارجه این کشور با سفیر ایران با محوریت این موضوع خبر دادند و البته برخی از این ملاقات ‌ها با عنوان احضار سفیر ایران توسط وزارت خارجه افغانستان یاد کردند که البته بهادر امینیان در گفت‌ وگو با شبکه طلوع ‌نیوز ادعای احضار خود را رد کرد. 

در اعتراض به حوادث کابل و هرات، کاردار طالبان در تهران به وزارت خارجه احضار شد. سخنگوی وزارت خارجه کشورمان نیز تلاش کرد در واکنش به این حوادث لحن دیپلماتیک و البته هشدارگونه ای به کار گیرد. خطیب ‌زاده با اشاره به این که جمهوری اسلامی ایران بیش از چهار دهه گذشته میزبان کریمانه ‌ای برای همسایگان و عزیزانش در افغانستان بوده، تصریح کرد شاهد این واقعیت آن است که  آوارگان افغانستانی به جای بسیاری از مقاصد دیگر، ایران را انتخاب می ‌کنند. از دیگر سو، بخش ‌های کنسولی نمایندگی‌ های جمهوری اسلامی ایران در افغانستان تا اطلاع ثانوی فعالیت‌های خود را متوقف کرده اند تا اطمینان لازم از طرف وزارت امور خارجه افغانستان در زمینه برقراری امنیت کامل نمایندگی ‌های جمهوری اسلامی ایران، داده شود.

حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رییس‌ جمهور در امور افغانستان نیز در توضیحاتی با اشاره به اینکه اغلب تصاویر منتشرشده یا ساختگی ا‌ست یا تاریخ آنها مربوط به چند سال گذشته است، گفت: اکنون به‌ رغم خیل مهاجرت اخیر به ایران، اوضاع برای مهاجرین افغانستانی مطلوب است و دولت ایران نیز روند جدیدی را برای بهبود اوضاع مهاجرین در دستور کار خود قرار داده و به زودی اتفاقات خوبی رقم خواهد خورد.

ساعتی پس از این اظهارات خبرهایی منتشر شد مبنی بر اینکه مولوی «نوراحمد اسلام‌ جار» والی طالبان در ولایت هرات در غرب افغانستان، در محل کنسولگری جمهوری اسلامی ایران در هرات حضور یافته و با سرکنسول ایران دیدار و گفت‌ وگو کرد و نسبت به تعرض به کنسولگری ایران ابراز تاسف کرد و در عین حال وعده داد که امنیت اماکن دیپلماتیک و دیپلمات‌ های ایران به ‌طور کامل تامین خواهد شد.

با بالا گرفتن انتقادها به نحوه مدیریت اعتراض ‌ها مقابل نمایندگی ‌های ایران در کابل و هرات توسط طالبان، نعیم الحق حقانی، رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان در هرات در توییتر ادعا کرد که تظاهرات مقابل کنسولگری ایران در هرات خودسرانه بوده و افزود با دخالت نیروهای امنیتی طالبان به صورت فوری در محل کنسولگری وضعیت به ‌طور کامل تحت کنترل قرار گرفت. با سقوط دولت اشرف غنی در افغانستان و به قدرت رسیدن گروه طالبان در مردادماه سال گذشته، موج مهاجرت به ایران در یک سال گذشته افزایش زیادی یافته و تعداد آنان در داخل کشور به بیش از پنج میلیون نفر رسیده است.

ایران برخلاف سایر کشورهای همسایه افغانستان مرزهای خود را باز نگه داشته و همزمان روند صدور روادید بی ‌وقفه در نمایندگی‌های ایران ادامه داشته است. این در حالی است که سایر همسایگان مهاجران را راه نمی دهند و اگر راه دهند با آنان به خشونت رفتار می کنند. با این وجود، مقام ‌های کشورمان تاکید دارند که روند مهاجرت بی ‌رویه به ایران قابل ادامه یافتن نیست، چرا که ایران نیز مانند هر کشور دیگری ظرفیت محدودی در این زمینه دارد. افزایش مهاجران افغانستانی به داخل ایران افزون بر تبعات اجتماعی ـ فرهنگی و اقتصادی، متضمن خطرات امنیتی نیز می باشد، خصوصا این که هویت این مهاجران کاملا روشن نیست و بعید نیست افرادی از داعش افغانستان در میان آن ها باشند. این در حالی است که کشورهایی چون آمریکا، انگلیس، عربستان و نیز رژیم صهیونیستی سعی دارند از فضای تنش آمیز فعلی بین تهران و کابل، علیه ایران بهره برداری کرده و علاوه بر اجرای طرح های تبلیغاتی و علمیات روانی، بعید نیست پروژه های تخریبی و ضدامنیتی در دستور کار داشته باشند.

در این راستا، اگر خبر مربوط به انگیزه تکفیری شخص ضارب سه روحانی در حرم امام رضا(ع) درست باشد، می توان گفت پروژه توطئه آمیز دشمن عملا آغاز شده است. این مساله مستلزم هوشیاری دستگاه های ذی ربط نظام و ضمنا مدیریت افکار عمومی به ویژه در شبکه های اجتماعی است تا به تنش های موجود بیش از این دامن زده نشود. از آن سو، در شرایطی که جامعه جهانی به حکومت طالبان اقبالی نشان نداده و بیشترین تعامل با دولت جدید افغانستان از سوی کشورهای منطقه و همسایه صورت می ‌گیرد، جای سوال است که چرا طالبان چنین رویه ‌ای را با ایران در پیش گرفته و در پازلی قرار گرفت که دشمنان ایران آن را برای برهم زدن روابط ایران ـ افغانستان طراحی کرده اند. در واقع، حاکمیت طالبان اگر در صدد بهبود روابط با جمهوری اسلامی و نهایتا اعتراف رسمی ایران است، باید به حل این گونه مشکلات پرداخته و تدابیر لازم را جهت حفظ امنیت مراکز دیپلماسی ایران و نیز کنترل مرزهای خود به خرج دهد.

تلاش برای تشکیل دولت فراگیر نیز ـ که از ابتدا جزء شروط اساسی ایران برای به رسمیت طالبان بوده ـ از دیگر اموری است که طالبان به ویژه پس از حوادث اخیر باید اهتمام بیشتری نسبت به آن نشان دهد. هر چند طالبان به دلایل مختلف تا کنون به طور جدی این گزینه را مدنظر قرار نداده، اما تنها راه حل برون رفت از مشکلات داخلی به ویژه معضلات امنیتی و اقتصادی محسوب می شود. ایجاد ثبات نسبی در افغانستان مانع موج مهاجرت های جدید به ایران شده و در عین حال موجب تحکیم مناسبات تهران و کابل و عدم تکرار حوادث اخیر خواهد شد.