رهبر معظم انقلاب اسلامی اخیراً (چهارشنبه ۴ خرداد ۱۴۰۱) در دیدار رئیس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، پیشنهاد «طرح» از طرف نمایندگان را به خصوص در مواردی که خلأ و نیاز کشور است اما دولت درباره آنها لایحه نداده است، جزو حقوق و وظایف مجلس خواندند و گفتند: «البته شنیدم که در این مجلس تعداد طرح‌ها بیش از مجالس قبلی است که این کار چندان مناسب نیست و کار کارشناسی و اجرای آن‌ها دچار مشکل می‌شود و با اجرا نشدن قانون، مسئولیت‌ها لوث می‌شود.»

ایشان افزودند: «با تشکیل مجالس جدید، طرح‌های در جریان بررسیِ مجلس قبل که وقت و زحمت زیادی صرف آنها شده، کنار گذاشته می‌شود که این مسئله نیاز به اصلاح دارد.»

نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم در جلسه علنی روز یکشنبه (۲۲ خرداد ماه) مجلس شورای اسلامی در نامه‌ای به رهبر معظم انقلاب تاکید کردند که از افزایش بی رویه طرح جلوگیری خواهند کرد تا دولت که خود مجری قوانین است، لوایح کارشناسی را ناظر به روش‌های پیاده سازی و امکان آن تدوین و ارائه کند.

توصیه قالیباف به نمایندگان

حجت‌الاسلام سید ناصر موسوی لارگانی، نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: فقط در ۶ ماه نخست مجلس یازدهم، ۳۰۰ طرح در صحن مجلس اعلام وصول شد و اگر همین روال ادامه یابد، تا پایان این دوره مجلس، دو هزار طرح اعلام وصول می‌شود!

وی تاکید کرد: اگر کل جلسات صحن علنی مجلس را فقط به بررسی طرح‌های ارائه شده نمایندگان اختصاص دهیم، لوایح بودجه و سایر لوایح ارائه شده از سوی دولت را کنار بگذاریم و هیچ لایحه جدید هم به مجلس ارائه نشود، در ۳۸۰ جلسه مجلس، بررسی این ۳۰۰ طرح پایان نمی‌یابد.

نماینده مردم فلاورجان در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه مجلس باید لایحه محور باشد تا طرح محور، بیان کرد: رئیس مجلس هم به نمایندگان توصیه کرده است که کمتر طرح ارائه کنند، چرا که جدا از ۳۰۰ طرح در دستور کار مجلس، تعداد قابل توجهی طرح‌های یک فوریتی و دو فوریتی هم داریم و با این حجم از طرح‌، مجلس نمی‌تواند به کارهای نظارتی خود رسیدگی کند.

کارآمدی مجلس ربطی به تعدد ارائه طرح ندارد

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس هم در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا باید برای افزایش کارآمدی مجلس تعداد طرح‌ها افزایش یابد، گفت: این انگاره که نماینده و مجلسی کارآمدتر و مطلوب‌تر است که طرح‌های بیشتری در آن ارائه شود، انگاره نادرستی است که در اذهان بخشی از جامعه و برخی کارشناسان و حتی برخی از نمایندگان مجلس در ادوار مختلف شکل گرفته و موجب کاهش اثرگذاری مثبت اقدامات مجلس در وضعیت کشور شده است.

وی با بیان اینکه بررسی آماری عملکرد مجلس دهم می‌تواند تصویر روشنی از وجود این انگاره نادرست و نتایج آن به ما نشان دهد، متذکر شد: در مجلس دهم ۷۳۰ طرح و لایحه ارائه شد که شامل ۵۰۰ طرح و ۲۳۰ لایحه بود. از مجموع ۷۳۰ طرح و لایحه، ۱۸۰ مورد به قانون تبدیل شد، یعنی تنها ۱۴ درصد از طرح‌های ارائه شده در مجلس دهم تبدیل به قانون شد، در حالی که در مورد لوایح این رقم به ۴۸ درصد می‌رسد.

کفه سنگین ترازوی طرح نسبت به لایحه

چندی پیش سید محمد مولوی، نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در صحن مجلس به آمار مهمی درباره تعداد لوایح و طرح‌ها اشاره کرد و گفت: تاکنون از ۵۶۰ طرح و لایحه اعلام وصول شده از سوی هیأت رئیسه مجلس یازدهم، تنها ۳۴ مورد منجر به تصویب و تبدیل به قانون شده که شامل ۶ درصد طرح‌ها و لوایح اعلام وصول شده است.

این نماینده مجلس تاکید کرد: آنچه امروز شاهد آن هستیم این است که کفه ترازوی طرح‌ها از کفه ترازوی لوایح ارسالی به مجلس سنگین‌تر است. باید طرح‌ها را کاهش داده و مجلس را با هماهنگی دولت لایحه محور کنیم، چرا که تحقق این مهم به کیفیت کار قوه مقننه کمک خواهد کرد.

مجلس «لایحه‌محور» می‌شود

حسینعلی حاجی دلیگانی، عضو هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره علت تمایل نمایندگان به ارائه طرح، گفت: در شرایطی که دولت‌ها درباره موضوعات مهم کشور به مجلس لایحه ارائه نمی‌دهند، نمایندگان احساس تکلیف می‌کنند و از طریق تدوین و تصویب طرح به دنبال رفع آن مشکل می‌روند.

نماینده مردم شاهین‌شهر در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه لازم است مجلس به سمت لایحه‌محوری حرکت کند، اظهار داشت: حتماً هیئت رئیسه مجلس در دو سال آینده این موضوع را مدنظر قرار می‌دهد تا کمیسیون‌های تخصصی مجلس ابتدا لوایح دولت را مورد بررسی قرار دهند تا این لوایح به سرعت در صحن مجلس رسیدگی و تعیین تکلیف شود.

معین‌الدین سعیدی، نماینده مردم چابهار در مجلس شورای اسلامی هم یکی از نقاط ضعف مجلس یازدهم را گرایش زیاد نمایندگان به تهیه طرح دانست و به خبرنگار مهر، گفت: برخی از نمایندگان تلاش زیادی برای تدوین طرح در موضوعات مختلف می‌کنند که مجلس باید از طرح محوری فاصله گرفته و لایحه محور شود.

همچنین احمد علیرضابیگی، نماینده مردم تبریز در مجلس شورای اسلامی نیز در گفتگو با مهر، بر این نکته تاکید کرد و گفت: یکی از نقاط ضعف مجلس آن است که در حال حاضر با کثرت ارائه طرح از سوی نمایندگان روبرو هستیم. بهتر است مجلس لایحه محور شود و به جای ارائه طرح‌های متعدد، بُعد نظارتی خود را تقویت کند و بر حُسن اجرای قوانین نظارت داشته باشد.

ضرورت توجه به لوایح دولت

یک ماه پیش بود که سید محمد حسینی، معاون امور مجلس رئیس جمهور در نشست معاونان پارلمانی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی با رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به وجود طرح‌های فراوان و بعضاً مشابه در مجلس، گفت: انتظار داریم یک نوع پالایش صورت گیرد و اولویت به لوایح دولت داده شود.

معاون امور مجلس رئیس جمهور تاکید کرد: دولت سیزدهم تاکنون ۲۲ لایحه ارائه کرده است و مطالبه‌ای که از مجلس داریم این است که در ترجیح طرح‌های نمایندگان و لوایح دولت، اولویت بر لایحه باشد، چون لایحه در دستگاه‌ها، کمیسیون‌ها و جلسه دولت از ابعاد مختلف مورد بحث و بررسی کارشناسی قرار می‌گیرد و بار مالی آن لحاظ و بعد به مجلس ارائه می‌شود. از سوی دیگر، مجلس هم فرصت کافی برای بررسی در کمیسیون تخصصی و صحن علنی دارد اما طرح‌هایی که ارائه می‌شود، بعضاً از جامعیت لازم برخوردار نیستند.

فرایند ارائه طرح در مجلس

با توجه به اینکه در این دوره شاهد تدوین طرح‌های زیادی از سوی نمایندگان هستیم، لازم است به این مسئله هم اشاره شود که طرح‌های‏ قانونی‏ به پیشنهاد حداقل ‏۱۵ نفر از نمایندگان‏، در‬ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ قابل‏ طرح‏ است‏.‬ این امکان باعث شده است که انبوهی از طرح‌های مختلف به هیئت رئیسه مجلس ارائه شود و نتیجه این ماجرا این شده که در خاتمه هر مجلس، انبوهی از طرح‌های بدون بررسی باقی بمانند و نهایتاً از دور خارج شوند.

از سوی دیگر، زمانی که طرح‌های مختلف آن هم در فواصل زمانی کوتاه در مجلس ارائه می‌شوند، دارای اشکالاتی هستند؛ اول اینکه زمان کافی برای نگارش یک طرح کارشناسی صرف نمی‌شود و نکته بعدی هم این است که نمایندگان نمی‌توانند در زمان کافی به بررسی طرح‌های پیشنهادی بپردازند.

برای رفع این مشکل، مجلس باید در رویه خود و تعداد طرح‌ها تجدیدنظر کند یا حداقل طرح‌هایی را که از نظر محتوا و شرایط اجرا نزدیک به لوایح دولت هستند، کنار گذاشته و یا با آن‌ها ادغام کند. خوشبختانه مجلس و دولت فعلی هر دو دغدغه‌مند و پیگیر رفع مشکلات و چالش‌های کشور هستند و همراهی دولت و مجلس برای ادغام طرح‌ها و لوایح نزدیک به هم، کار دشواری نیست.

سید محمد مولوی، نماینده مردم آبادان در مجلس شورای اسلامی در این زمینه، می‌گوید: مجلس باید در برنامه‌های خود تجدیدنظر کرده و ما باید نظارت‌هایمان را افزایش دهیم، طرح‌ها را کاهش دهیم و مجلس باید با هماهنگی دولت، لایحه‌محور شود. این موضوع به کیفیت کار مجلس کمک شایانی می‌کند.

تورم تهیه طرح

تورم تهیه طرح در مجلس یازدهم باعث شده است که بخش زیادی از زمان صحن علنی صرف بررسی موضوعات مربوط به طرح‌های پیشنهادی نمایندگان شود. گاهی اوقات آنقدر زمان مجلس صرف بررسی یک طرح و پیشنهادات نمایندگان درباره آن می‌شود که در نهایت آن طرح برای بررسی بیشتر و رفع ایرادات به کمیسیون‌های تخصصی ارجاع می‌شود تا در آنجا چکش‌کاری شود.

طبق گفته نمایندگان مجلس، باید زمان جلسات کمیسیون‌های تخصصی هم بیشتر شود تا طرح‌ها و لوایح موجود با استفاده از ظرفیت‌های هر کمیسیون از جمله کمیته‌های تخصصی مورد بحث و بررسی قرار گیرند و آماده بررسی در صحن مجلس شوند.

برای کاهش تهیه طرح در مجلس و تغییر جهت مجلس از طرح‌محوری به لایحه محوری، لازم است دولت هم با بهره‌گیری از بدنه کارشناسی خود و بنا به مقتضیات زمان و مسائل مختلف، لوایح را به سرعت به مجلس ارائه کند تا نمایندگان با تصویب همان لوایح، گامی در جهت مشکلات کشور بردارند و زمان خود را صرف تهیه طرح‌های غیرکارشناسی نکنند.

طرح‌های شتاب‌زده

البته این مسئله به معنای آن نیست که وکلای ملت از حق قانونی خود یعنی تهیه طرح منع شوند، اما لازم است نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این مسیر شتاب‌زده عمل نکنند، چرا که گاهی اوقات برخی از طرح‌ها آنقدر شتاب‌زده و غیرکارشناسی نگارش می‌شوند که در همان بدو ورود به کمیسیون‌های تخصصی مجلس، از دستور بررسی خارج می‌شوند. نمایندگان باید تمرکز بیشتری روی طرح‌های خود داشته باشند و نگذارند بخشی از زمان کمیسیون‌ها و حتی صحن علنی مجلس معطوف به بررسی طرح‌های شتاب‌زده و غیرکارشناسی شود.

از سوی دیگر ممکن است این سوال مطرح شود که قانون‌گذاری از طریق طرح کارآمدتر است یا لایحه که طبق گفته کارشناسان، هیچ فرقی بین طرح و لایحه به لحاظ قانونی وجود ندارد، اما بهتر است ابتکار قوانین از سوی دولت و در قالب لایحه باشد چرا که در نهایت مجری مصوبه خود دولت است و اگر پیش‌نویس‌ها در قالب لایحه بیایند، نتیجه آن بهتر خواهد بود.

با همه این تفاسیر، لازم است نمایندگان مجلس یازدهم در ادامه راه به وعده خود مبنی بر جلوگیری از افزایش بی رویه طرح، جامه عمل بپوشانند و طرح‌های فعلی را ساماندهی و در صورت امکان با لوایح دولت ادغام کنند تا مجلس انقلابی به جای طرح محوری، وقت خود را صرف بررسی و چکش کاری لوایح مهم دولت کند که ممکن است نتایجی بهتری با تصویب این لوایح نصیب مردم شود