یکی از عوامل مهم در رویکرد سیاست خارجی کشور، سیاست‌ها و اقدام‌های متقابل با همسایگان است. کشور‌ها در نظام بین‌الملل و نیز در سطح منطقه‌ای به واسطه اهداف، توانمندی‌ها و برداشت‌های خود از مسائل در وضعیت همکاری یا تعارض یا ترکیبی از این دو قرار دارند.
همگرایی و واگرایی تابعی از تلقی دولت‌ها درارتباط بامنافع ملی، جمعی یا فردی است. براین اساس بازیگری که تن به شرکت در فرایند همگرایی یا واگرایی با سایر بازیگران می‌دهد، به این می‌اندیشد که این امر تا چه اندازه منافع او را تأمین و تهدیدات احتمالی را از او دور می‌سازد. همگرایی منطقه‌ای یک فرصت تاریخی برای جریان مقاومت محسوب می‌شود که فلسفه وجودی، ماهیت و اهداف و مقاصد راهبردی خود را برای بازیگران منطقه‌ای و افکار عمومی آن‌ها تبیین نماید. نقش مهم و تأثیرگذاری خود را در تقویت، تحکیم و ارتقای موقعیت و اقتدارکشور‌های اسلامی و بازیگران ضد صهیونیستی و امریکا در افکار اصحاب سیاست، رسانه و افکارعمومی نهادینه سازد. در صورت تحقق این مهم راهبرد همگرایی منطقه‌ای می‌تواند در تقویت محورجبهه مقاومت در ابعاد گوناگون نقش کلیدی داشته باشد.
اتخاذ راهبرد نگاه به شرق با اولویت همگرایی منطقه‌ای از سوی دولت سیزدهم به عنوان یک اقدام هوشمندانه می‌تواند زمینه‌ساز فرصت‌های سیاسی، فرهنگی و تاریخی در مقابل جریان مقاومت باشد. درهمین چارچوب بازسازی روابط با بازیگران منطقه‌ای از غرب آسیا تا قفقاز در اولویت سیاست خارجی است که توافق با عربستان از شاخص‌ترین اقدامات دیپلماسی همگرایانه، ظرفیت بالایی پیش روی جریان مقاومت قرارخواهد داد تا اعتماد بازیگران و افکارعمومی را به عنوان یک بازیگر سازنده مشفق جلب نماید. اتخاذ منطق راهبردی منطقه‌گرایی و توجه به همسایگان به عنوان گزینه ثابت دیپلماسی دولت در این دوره می‌تواند به عامل تولید ثبات و اعتماد میان جریان مقاومت با بازیگران جدید متحد ایران تبدیل شود. بنابراین، بازسازی روابط ایران با بازیگران منطقه‌ای و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مشترک همگرایانه، بالطبع آثار و نتایج مثبتی برای جریان مقاومت به عنوان متحدان راهبردی ایران درپی دارد.
نگاه فراگیر رویکرد همگرایی منطقه‌ای تمامی ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی را در برمی گیرد. ازاین رو هربعد از این همگرایی زمینه همگرایی و تفاهم در زمینه‌های دیگر را فراهم خواهد کرد و شرایط را برای اتحاد‌های دوجانبه و چند‌جانبه در مدیریت منطقه فراهم می‌آورد و رویکرد متحدان ایران را نیز متأثر می‌کند.
باتوجه به اینکه حمایت از مسئله فلسطین از طریق جریان‌های مقاومت در لبنان و فلسطین و منطقه‌ای از محور‌های ثابت راهبرد همگرایانه ایران است و رویکرد مقاومت با حفظ ماهیت عربی در چارچوب تلاش برای آزادی فلسطین پایه‌ریزی شده است، راهبرد همگرایی می‌تواند به رفع سوء تفاهم‌ها و ترسیم تعریف شفاف از ماهیت و کارکرد این جریان در میان بازیگران عربی و ملت‌های منطقه منجر شود. ارائه تصویر شفاف از اهداف و کارکرد جریان مقاومت در ائتلاف‌های آینده می‌تواند به تقویت و هم افزایی ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل مقاومتی در منطقه بینجامد و درآینده شکل‌گیری نظام بین‌الملل مؤثر باشد. اگرچه بخشی از زوایای سیاست ایران و جریان مقاومت برای افکارعمومی منطقه کاملاً شفاف است، اما به دلیل ایران هراسی و مقاومت هراسی و ارائه تصویر تحریف شده از آن‌ها در میان اذهان حکام منطقه و افکارعمومی درشرایط فعلی نوعی رقابت متأثر از بدبینی و بی اعتمادی در میان بازیگران منطقه‌ای رسوب کرده است که باعث واکنش‌های منفی نسبت به مقاومت درمیان آن‌ها شده است. در چارچوب راهبرد همگرایی می‌توان علاوه برخنثی‌سازی القائات منفی، دربعد اقناع‌سازی درباره ماهیت، اهداف و رویکرد مقاومت درچارچوب سه اصل حکمت، عزت و مصلحت به شفاف‌سازی دست زد و فواید و برکات آن را برای جهان عرب در ابعادسیاسی، ایدئولوژیک وحتی ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک به شکل منطقی و عینی تبیین کرد.
جمهوری اسلامی ایران امروز یک بازیگر قدرتمند منطقه‌ای است و متحدان آن نیز در بخش مقاومت در چند دهه اخیر صداقت سیاسی و عملی خود را در دفاع از فلسطین و منافع جهان عرب به اثبات رسانده‌اند، از این رو قهر با ایران و متحدان آن چیزی عاید بازیگران غیرمستقل نخواهد کرد. ازآنجایی که ماهیت سیاست خارجی ایران ترکیبی از آرمان‌های انقلاب و اصول سیاست خارجی آن است، استکبارستیزی، دفاع از فلسطین و مقابله با رژیم صهیونیستی را نیز از جمله رویکرد‌هایی محوری خود قرارداده است که درنتیجه ترکیب آرمان‌های انقلاب با اصول سیاست خارجی، تداعی کننده یک راهبرد دقیق همگرایانه منطقه با ساختار منطقی مشخص در برابر کشور‌های اسلامی و بازیگران ضد اسلامی است. از این رو، تبیین فلسفه مقاومت و کارکرد آن می‌تواند تلقی منفی فعلی در افکارعمومی را راجع به جوهره نقش آفرینی محورمقاومت تغییر دهد. ایران می‌تواند از ظرفیت موجود در روابط با همسایگان و همگرایی منطقه‌ای برای تعریف مناسبات دولت‌های منطقه‌ای با جریان مقاومت بهره برداری کند و اینکه ریشه مشکلات منطقه به وجود رژیم صهیونیستی باز می‌گردد، را تبیین کند و اینکه مقاومت سد بزرگ در برابر آن رژیم است و می‌تواند به تغییر رویکرد بازیگران منطقه‌ای کمک کند.
با توجه به اینکه هدف اصلی دشمن از ترویج القائات منفی و ارائه تصویر انحرافی از مقاومت، تفرقه‌افکنی میان مردم و مقاومت است، در سایه راهبرد همگرایی منطقه‌ای می‌توان به شکل همزمان ترمیم و تقویت روابط مقاومت با افکارعمومی منطقه و حتی بازیگران منطقه‌ای را درابعاد سیاسی، امنیتی و اقتصادی فراهم آورد. ازمصادیق بارز فرصت‌های همگرایی منطقه می‌توان به تحول دراظهار نظر‌های مثبت سه ضلع مهم تفکر اخوانی در منطقه (آنکارا – دوحه – حماس) در خصوص سوریه اشاره کرد و این تغییر رویکرد می‌تواند درسایر بخش‌های محور مقاومت نیزاتفاق بیفتد.
از این رو راهبرد همگرایی می‌تواند فرصت بزرگ همگرایی دیگربازیگران را درارتباط با مسئله فلسطین و امنیت منطقه درابعاد سیاسی، اقتصادی و امنیتی با مقاومت فراهم کند و در نهایت به ارتقای منزلت منطقه‌ای و کارکرد مقاومت در همکاری‌های منطقه‌ای برای مقابله با یکجانبه‌گرایی و سیاست‌های رژیم صهیونیستی برسد و درمدیریت منازعات و بحران‌های منطقه‌ای نقش آفرینی کند.

تله‌ای به نام « توافق موقت »

دكتر هادي محمدي

در روزهای اخیر برخی از رسانه های غربی به ویژه نشریه اکسیوس موضوع توافق موقت هسته ای را برای چندمین بار در سال های اخیر پس از خروج آمریکا از برجام ، مطرح و داغ کردند و این بار مدعی شدند این طرح بین آمریکا و اسرائیل پخته شده و مورد توافق ضمنی سه کشور اروپایی آلمان ، انگلیس و فرانسه نیز هست . اما به نظر می رسد همان طور که نشریه مذکور مدعی شده ایران برای چندمین بار موضوعی به نام توافق موقت را قبول نکرده است و این طرح نیز نتوانسته رضایت ایران را جلب کند .

سوال این جاست که در صورت صحت ادعای اکسیوس درباره ارائه طرح توافق موقت ، چرا تهران حاضر به قبول آن نشده است و اصولا تبعات منفی چنین طرحی برای ایران چیست؟ جمهوری اسلامی ایران از اردیبهشت 1398 و بر پایه کاهش گام به گام تعهدات برجامی خود در حوزه هسته ای و سپس در آذر 1399 در چارچوب قانون راهبردی مجلس ، تقریبا همه تعهدات هسته ای خود را در برجام کنار گذاشت تا به نوعی توازن میان بازگشت تحریم ها از سوی آمریکا و در واقع اروپا و آمریکا و تعهدات ایران را در برجام دوباره برقرار سازد. این فرایند باعث شده تا ایران امروز ذخایر مهمی از اورانیوم غنی شده به ویژه 60درصد و 20درصد داشته باشد که نگرانی دولت های غربی به ویژه دولت بایدن و رژیم صهیونیستی را در پی داشته است . چنین فضای نگران کننده ای برای غرب، اگر چه زجرآور است اما برای ایران می تواند به عنوان یک ابزار در مذاکرات عمل کند و از طرفی نگذارد طرف مقابل به سمت اقدامات احمقانه ای همچون اقدام نظامی برود و از طرف دیگر حتی ابزاری به نام اسنپ بک را برای بازگرداندن قطعنامه های پیشین کند سازد . بر این اساس طرحی به عنوان توافق موقت می تواند این نقطه مثبت ایران را از بین ببرد یا تضعیف کند و در برابرش تحریم هایی لغو شوند که یا ارزش چندانی ندارند یا در بازی زمان که غربی ها در آن استاد هستند به نفع طرف مقابل ما تمام شود .

این رویکرد مشابه رویکردی است که توسط جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید و بیل برنز، رئیس سیا که از اعضای ارشد دولت اوباما بودند، در سال ۲۰۱۳ و مذاکرات برجام دنبال شد که شامل توقف کوتاه مدت بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای ایران در ازای کاهش جزئی تحریم‌ها می‌شد. رویکردی که حدود دو سال به طول انجامید و عملا در مقاطعی حتی به سمت شکست مطلق هم نزدیک شد که اگر درایت طرف ایرانی نبود شاید اصولا برجامی متولد نمی‌شد. در حالی که امروز تا انتخابات پایان دوره اول ریاست جمهوری بایدن کمتر از یک سال و نیم باقی مانده و با توجه به پیروزی های جمهوری خواهان همیشه مخالف برجام در مجلس نمایندگان، هیچ بعید نیست دموکرات ها سنگر سنا و کاخ سفید را هم ببازند و نتوانند همین توافق موقت نیم بند را نیز عملی کنند تا به توافق نهایی و کامل برسد . نکته سوم و مهم تر این که ایران در همه این 5 سال خروج غیر قانونی ترامپ از برجام، تاکید و تصریح داشته که به چیزی کمتر از برجام راضی نمی شود و نمی تواند توافقی گام به گام را بپذیرد که نه ضمانت اجرایی دارد و نه اعتمادی به طرف مقابل هست .

این که ایران غنی سازی بالای 3.67درصد خود را متوقف کند و در ازای آن امتیازاتی بگیرد که انتفاع اقتصادی ویژه ای برای ایران نداشته باشد و از همه بدتر باعث شود تا اصل برجام و تعهدات طرف مقابل در آن زیر سوال برود یا به دنبال توافق جدیدی بروند از جمله موضوعات خطرناک چنین طرحی است ،ضمن این که اصولا بعید نیست طرف مقابل در مرحله بعد از توافق موقت، دیگر به برجام راضی نشود و به دنبال توافق در موضوعات غیر هسته ای هم برود که نتیجه اش نه تنها مرگ برجام است بلکه ما را وارد چاهی می کند که با مذاکرات فرسایشی و طولانی از وضعیت کنونی به مراتب بدتر خواهد بود .اگر چه ظاهرا هنوز این طرح توافق موقت نیز به صورت رسمی به ایران ارائه نشده  اما با موارد گفته شده در بالا و مواردی که قابل گفتن نیست می توان نتیجه گرفت ارائه چنین طرحی در رسانه ها در حالی که می دانند ایران قبول نکرده و نخواهد کرد تنها با هدف مقصر سازی ایران بوده و نه حل و فصل منصفانه تنش موجود. با این شرایط تهران نمی تواند طرحی را بعد از این همه سال صبر و تحمل سخت بپذیرد که منافع اولیه و ابتدایی اش در آن لحاظ نشده باشد .