از لزوم توجه به استراتژی مشخص در حوزه نشر تا توجه به صادرات فرهنگ کشور

 همه ساله بیستم تا سی‌ام اردیبهشت ماه، نمایشگاه کتاب در کشور برپا می‌شود و این روند به جز سال ۶۷ به دلیل برخی مشکلات و سال‌های ۹۸ تا ۱۴۰۰ متاثر از قرنطینه و رعایت فاصله اجتماعی ناشی از شیوع پاندمی کرونا ادامه داشته است. امسال نیز مقام معظم رهبری از سی و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بازدید کردند و پس از حضور سه ساعته در گفتگویی ضمن ابراز خرسندی از این همایش مردمی به افزایش آمار بازدیدکنندگان نسبت به سال‌های قبل اشاره کردند و گفتند: «در آمار‌هایی که به من دادند، تعداد جمعیت بالا و خیلی خوب بوده است. مقدار کتابی که خریداری شده هم خیلی خوب بوده، خودم که چندین غرفه را از نزدیک دیدم، انسان احساس می‌کند کار نشر کتاب بر خلاف بعضی زمینه‌های نامساعد رو به پیشرفت است.»

همچنین ایشان نکات مهمی را درباره مشکلات نشر، گرانی کاغذ و کاغذ نامرغوب، عدم توجه مسئولان به تأکیدات پیشین ایشان در سال‌های گذشته در زمینه لزوم تولید کاغذ مرغوب، نیاز فرهنگ و فرهنگ‌سازی کشور به کتاب، لزوم ترجمه کتاب‌های داخلی و نیاز کشور بر افزایش کتاب در حوزه کودک و نوجوان از نظر کمی و کیفی متذکر شدند و مسائلی، چون افزایش عناوین کتاب نسبت به قبل از انقلاب، شمارگان کم با تعداد چاپ بالا، لزوم توجه برنامه‌سازان به کتابخوانی، توجه بیشتر نوجوانان به آشنایی با کتاب‌هایی همسو با فرهنگ کشور و نیز نشر روان، خوب و همه جایی را یادآوری کردند. پایگاه تحلیلی خبری بصیرت سعی دارد در این گزارش موارد مهمی که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه کتاب متذکر شدند را پیش رو گذاشته، کاستی‌های موردنظر را بررسی کند و در نهایت به بیان راهکار‌های کارشناسی شده برای رسیدن به وضعیت مطلوب کتابخوانی در کشور بپردازد.

 تلاش دولت سیزدهم برای رونق نشر کتاب
نخستین مشکلی که معظم‌له در بازدید از نمایشگاه یادآور شدند، مسائل مربوط به حوزه نشر و گرانی کاغذ بود. بی‌شک باید در حوزه نشر گام‌های مهم و موثری برداشته شود در این‌باره نیز در شانزدهم اردیبهشت ماه بود که محمدمهدی اسماعیلی ضمن تأکید بر بهره‌مندی هرچه بیشتر از ظرفیت‌های عظیم در بخش‌های مختلف دولت برای حمایت و تقویت از صنعت چاپ و نشر کشور گفت: «از نگا‌ه مجموعه دولت، مباحث مرتبط با کاغذ همچون کالا‌های اساسی مورد اهمیت قرار دارد و دولت مردمی از تمامی ظرفیت‌ها و امکانات موجود برای رفع مشکلات حوزه چاپ و نشر استفاده خواهد کرد.»

 لزوم توجه به استراتژی مشخص در حوزه نشر
این در حالیست که به گفته برخی از مولفان، حوزه نشر از نظر کمی، رویکرد و استراتژی مشخصی ندارد و به نوعی در صنعت چاپ کتاب سلیقه‌ای رفتار می‌شود به همین دلیل از دولت سیزدهم انتظار می‌رود که قالب و رویکرد مشخصی را برای حوزه نشر معرفی کند تا از حضور مافیا در این حوزه نیز جلوگیری کرده باشد.

همچنین در این‌باره یدالله ایزدی نویسنده حوزه دفاع مقدس در گفتگویی خاطرنشان کرده بود: «ام‌المشکلات حوزه نشر گرانی کاغذ است. البته گرانی هزینه‌های تولید هم دخیل است. به غیر از قیمت کاغذ هزینه تألیف کتاب، هزینه پژوهش و … به طور مضاعف رشد کرده لذا این اتفاق ناشر و نویسنده را به سمت کار‌های سطحی و محدود و ارزان سوق می‌دهد.»

 بی‌توجهی ۱۰ ساله به سفارش رهبری
از طرفی گرانی کاغذ در شرایطی دست به گریبان صنعت چاپ کشور شده که بیش از ۱۰ سال از تأکید مقام معظم رهبری بر تولید داخلی کاغذ در اردیبهشت ماه سال ۹۱ می‌گذرد، اما همچنان چرخ کارخانه‌های تولیدی کاغذ به سختی می‌چرخد و امروز تحریر از گردونه تولید آن‌ها خارج شده است. البته ابوالفضل روغنی گلپایگانی رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا معتقد است که دولت می‌تواند در کوتاه‌مدت وضعیت تولید داخلی کاغذ را از صفر به ۱۸۰ هزار تُن در سال برساند.

 راهکار به دولت
وی در ادامه برای رفع گرانی کاغذ به دولت سیزدهم اینگونه راهکار می‌دهد که دولت به لحاظ اینکه حجم سرمایه‌گذاری در تحریر گران است می‌تواند بین بنگاه‌های مختلف این سرمایه‌گذاری را بشکند تا هم بنگاه‌های متوسط تقویت شوند و هم سرمایه‌گذاری را کمتر و تولید را به چند بخش تقسیم کند. به هر حال نباید فراموش کرد که ما در زمینه کاغذ تحریر با تنش مواجه هستیم، مشکلات اساسی داریم که دولت باید آن‌ها را مورد توجه قرار دهد.

 ضربه مهلک دولت تدبیر و امید به صنعت کاغذ
از سوی دیگر روغنی تاکید می‌کند که «در دولت یازده و دوازده نه تنها به کاغذ توجه نشد، بلکه ضربه مهلکی هم با واردات به حوزه کاغذ وارد شد، امیدوارم که دولت سیزدهم توجه خاص و ویژه‌ای به موضوع کاغذ داشته باشد.» از این رو روایت رئیس سندیکای تولیدکنندگان کاغذ و مقوا به عنوان فردی که ارتباط مستقیم با حوزه نشر و صنعت چاپ دارد گواه این است که دولت‌های پیشین با اجرای سیاست واردات کاغذ به کشور سهم به سزایی در مشکلات ایجاد شده داشته‌اند به همین دلیل انتظار می‌رود دولت سیزدهم با بهره‌برداری از واحد‌های جدید تولید کاغذ تحریر، نیاز سالانه ۲۵۰ هزارتنی کشور را برطرف کند تا رفته رفته کاغذ نامرغوب از صنعت چاپ کشور حذف شود.

 جای خالی کتاب در فرهنگسازی کشور
مساله دیگری که مقام معظم رهبری در بازدید از نمایشگاه کتاب امسال متذکر شدند، نیاز فرهنگ کشور به کتاب و کتابخوانی است. آمار‌ها گویای این است که نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، به عنوان گسترده‌ترین شبکه فرهنگی کتاب‌محور با بیش از ۳۷۰۰ کتابخانه و ۷۵۰۰ کتابدار فعال است و توجه خوبی نسبت به احداث و فعالیت کتابخانه‌های عمومی شده است، اما مساله‌ای که در این میان درخور توجه می‌شود جای خالی کتاب در فرهنگسازی کشور است. در حالی که معظم‌له تاکید دارند فرهنگ و فرهنگ‌سازی کشور همواره به کتاب احتیاج دارد برخی بر این باور هستند که گرانی کتاب و گسترش شبکه‌های اجتماعی به عوامل اصلی حذف کتاب از سبد خرید خانوار تبدیل شده است. در مقابل هم عده‌ای تاکید می‌کنند که به هر حال مشکلات اقتصادی و اجتماعی موجب غفلت مسئولان از مقوله فرهنگ در کشور شده به همین دلیل برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در فرهنگ‌سازی بسیار موثر است چراکه این رویداد موجب آشتی خانواده‌ها با کتاب می‌شود و به بستری برای توجه به مطالعه از لایه‌های زیرین جامعه تبدیل خواهد شد.

 چرا رهبری به ترجمه کتاب‌های داخلی تاکید کردند؟
همچنین حضرت آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به اهمیت ترجمه آثار فرمودند: «در گذشته‌ی دور که دوره‌ی جوانی ماست، کتاب‌ها غالباً ترجمه‌ی کتاب‌های فرنگی بود که اینجا چاپ می‌شد، اما الآن انسان احساس می‌کند کتاب‌های نگارش‌یافته در داخل و تألیفی داخلی سهم بزرگی از کتاب‌های کشور را تشکیل می‌دهد، این‌ها باید ترجمه شوند، من با ترجمه آثار خارجی به‌هیچ‌وجه مخالفت ندارم و البته باید خوب و با جهت‌گیری درست باشد و گمراه‌کننده نباشد، اما متقابل ترجمه کتاب‌های داخلی به زبان‌های خارجی هم تأکید می‌شود.»

 لزوم توجه به صادرات فرهنگ کشور
به هیمن دلیل انتظار می‌رود در ایام برگزاری نمایشگاه کتاب ناشران و نویسندگان در این مکان با ناشران و نویسندگان خارجی رایزنی داشته باشند تا زمینه ترجمه آثار خوب ما به زبان‌های مختلف و ارائه آن‌ها در سایر کشور‌ها فراهم شود.

در این باره مریم زندی شاعر کتاب‌های «دلتنگم و می‌دانی» و «چرا بی‌خداحافظی رفتی» بر این باور است که «متأسفانه تعداد کتاب‌هایی که از زبان‌های خارجی به فارسی ترجمه می‌کنیم بیشتر از کتاب‌هایی است که آن‌ها را به زبان خارجی ترجمه می‌کنیم. بسیاری از ناشران از ترجمه کتاب‌هایی خارجی استقبال می‌کنند، چون حق‌التالیفی نمی‌دهند و هزینه کمتری متحمل می‌شوند. این عمل فرهنگ کشور‌های دیگر را بر فرهنگ خودمان غالب می‌کند. در صورتی که ما باید با ترجمه کتاب‌های خود به زبان‌های مختلف، فرهنگ کشورمان را به جهان صادر کنیم.»

 ردپای کرونا
از سوی دیگر تاکید رهبری بر لزوم توجه به حوزه کتاب کودک و نوجوان در بخش دیگری از سخنان ایشان قابل توجه است. نکته اینجاست که بازار نشر کتاب کودک، طی سال‌های گذشته با فراز و فرود‌های بسیاری همراه بوده است، شیوع ویروس کرونا طی سال‌های اخیر نیز به چالش‌های این حوزه افزوده و اگرچه بسیاری از ناشران تلاش کردند تولید کتاب داشته باشند، اما آمار نشان می‌دهد که مشکلاتی مثل تامین مواد اولیه و کمبود نقدینگی موجب شد، ناشران برای انتشار کتاب با کمی تامل و آینده‌نگری اقدام کنند.

در این زمینه عبدالعظیم فریدون، رئیس هیات مدیره انجمن فرهنگی ناشران کودک و نوجوان با بیان اینکه تعداد کتاب‌های مناسب کودک طی یک‌سال اخیر بسیار کاهش یافته است، گفت: «به دلیل گرانی کاغذ همچنین سایر اقلام مورد استفاده در حوزه چاپ، لیتوگرافی و صحافی، میزان کتاب‌های چاپ اول در حوزه کودک و نوجوان کاهش داشته است، البته باید بگویم که این موضوع برای ناشران بزرگ تاثیرگذارتر است.»

 اهمیت مشکلات توزیع در حوزه کتاب کودک و نوجوان
البته در این میان برخی از نویسندگان معتقدند که مشکلات حوزه کودک و نوجوان فقط مربوط به بخش چاپ نیست بلکه مشکلات توزیع از جمله نقاط فروش ناکافی خصوصاً در حوزه کودک و نوجوان قابل توجه است؛ زیرا کتاب کودک توان رقابتی کمتری به نسبت سایر کتب دارد. کتاب‌فروشان به علت قیمت پایین‌تر کتب کودک تمایل کمتری به عرضه این کتاب‌ها دارند لذا به صورت کلی عرضه کتاب کودک و نوجوان سخت‌تر است. همچنین حمایت از بستر‌های جدید برای فروش آنلاین کتب، ایجاد تشکل‌های مردمی کتاب محور، پیش‌بینی برنامه‌های مرتبط با کتاب در مهد کودک، مساجد، مراکز تفریحی و… می‌تواند به صنعت نشر کتاب کودک کمک کند.

 سخن آخر
پرواضح است که محدودیت‌های منابع در کشور باعث گرانی کتاب شده و این گرانی دسترسی مردم را به حوزه نشر و کتاب محدود کرده است. به همین دلیل انتظار می‌رود مسئولان وزارت ارشاد فکری برای حل این موضوع کنند. اینکه دولت گذشته با وارد کردن کاغذ ضربه مهلکی به بدنه چاپ و نشر و در نتیجه سرانه مطالعه کشور وارد کرده قابل توجه است، اما دولت سیزدهم باید بیش از گذشته به این حوزه توجه کند. همچنین شاید احداث واحد‌های جدید تولید کاغذ تحریر هزینه‌بر باشد، اما راهکاری موثری برای حذف چرخه کاغذ نامرغوب است به همین دلیل دولت باید در این بخش اهتمام ویژه داشته باشد. در نهایت اینکه ۱۰ سال از تاکید مقام معظم رهبری بر تولید کاغذ داخلی می‌گذرد. از دولت مردمی و انقلابی سیزدهم انتظار داریم بیش از گذشته به این سفارش معظم‌له توجه کند تا مشکلات مربوط به حوزه چاپ و نشر در کشور برطرف و به وضعیت مطلوب نزدیک شود.