مفاهیمی که بازتعریف نشد که نشد؟/ از ناباروری تا جمعیت رو به سراشیبی

جامعه امروز در عرصه فرهنگی و اجتماعی با مسائلی مواجه است که به گفته کارشناسان نقش موثری در آینده جمعیتی کشور داشته و خواهد داشت. در همین خصوص با صالح قاسمی، دبیر مرکز مطالعات راهبردی جمعیت گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید.

* در جامعه امروز بازتعریف کلیدواژه‌هایی مانند موفقیت بانوان، اشتغال، تحصیل و ازدواج چگونه و از کدام مرجع باید آغاز شود؟ خانواده مطلوب را چگونه باید تعریف و در جامعه نهادینه کرد؟
** در حال حاضر در کنار یک سری عوامل قانونی و اقتصادی و غیره متغیرهایی داریم که در حوزه نگرش اجتماعی و ارزش‌گذاری اجتماعی است.
تعاریفی در جامعه ایجاد و تثبیت شده و به ذهن جامعه رسوخ کرده که این تعاریف یکی از علل و عوامل کاهش فرزندآوری است. از جمله اینکه تعریف موفقیت چیست؟ ما امروز متأسفانه شاهد هستیم که تشکیل خانواده، ازدواج، مادر شدن و صاحب چند فرزند شدن جزو تعاریف موفقیت‌ نیست و این تحریف تعریف موفقیت زنان است و باید اصلاح و بازتعریف شود.
موفقیت بانوان فقط و فقط تحصیلات دانشگاهی، اشتغال، استقلال مالی و جایگاه اجتماعی نیست بلکه بخشی از موفقیت هستند. قطعا تشکیل خانواده، ازدواج موفق، داشتن رابطه عاطفی با همسر و داشتن چند فرزند و تجربه کردن یک نهاد خانواده عاطفی و موفق از متغیرهای اصلی در حوزه موفقیت و تعاریف دقیق حوزه موفقیت بانوان است.
باید تعاریف تحریف شده، اصلاح شود و به صورت علمی و دقیق و تجربی و بر اساس مبانی ایرانی و اسلامی بازتعریف شود. به عنوان نمونه الگوی تحصیلات بانوان و الگوی تعریف لذت از این دسته موارد است؛ آیا لذت، فقط لذت‌هایی است که منجر و منتهی به تأمین لذت من می‌شود. یا می‌شود تعریف لذت را توسعه داد و به لذت‌های کیفی تر، پایدارتر و عمیق تر فکر کرد. این موارد کلید واژه‌هایی هستند که ضروری است برای بازتعریفشان فکر کنیم و چاره‌ای بیاندیشیم.
نمونه دیگر اینکه ازدواج به هنگام چه ازدواجی است؟ و این تعریف در جامعه دچار انحراف شده است و باید بازتعریف شود و این هم از مفاهیم کلیدی است که لازم و ضروری است که یک بار دیگر با جامعه در مورد آن صحبت کرد.
اینکه الگوی خانواده مطلوب و خانواده ایده‌آل و تراز و مطلوب چه خانواده‌ای است؟ جامعه نخبگانی و اندیشه‌ورزان ما در این موضوعات ورود کنند و بازتعریف کنند.

* رسانه‌ها خصوصا رسانه ملی چطور باید عمل کنند که به جای مسیردهی درست به جامعه بیشتر چالش برانگیز نشوند؟ مسئولان و دست اندرکاران چگونه باید عمل کنند؟
** رسانه‌ها از جمله رسانه ملی و رسانه نوین و رسانه‌هایی که در فضای مجازی شناخته می‌شوند و شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها و غیره باید به سمتی بروند که اصالت خانواده و اصالت فرزندآوری و دیگر مفاهیم این حوزه بازتعریف شود.
این موارد ضرورتی است که امروز کاملا احساس می‌شود و چنانچه زمان را از دست بدهیم و اقدامات اساسی انجام ندهیم علی‌رغم اختصاص امتیازات اقتصادی قابل توجه، نخواهیم توانست به اهداف قانون و اهداف سیاست‌های جمعیتی برسیم.

* ۳و نیم میلیون زوج نابارور داریم و مدیر مرکز درمان ناباروری عنوان کرده که زمان پایان ناباروری هست! با توجه نرخ پایین باروری در کشور و سیاست‌های جمعیتی برای پایان این امر و کمک به نرخ رشد جمعیت در کشور قانون جوانی چه مواردی دارد و چگونه می‌تواند به این امر کمک کند؟
** در موضوع ناباروری بر اساس داده‌های موجود، بیش از سه میلیون زوج نابارور اعم از نابارور اولیه و ثانویه داریم. نابارور اولیه یعنی کسانی که از ابتدا نابارور یودند و نابارور ثانویه یعنی کسانی که به دلیلی قدرت ناباروری خود را از دست دادند.
مجموع اینها بیش از ۲۰ درصد است و بیش از سه میلیون خانواده است که آمار زیادی است و باید چاره‌ایی اندیشید.
قانون جوانی جمعیت در این موضوع ورود کرده است و بیمه‌ها امروز بر اساس قانون مصوب ابلاغ شده و تکلیف قانونی دارند که ۹۰ درصد هزینه‌های سه پروسه درمان زوج‌های نابارور اعم از اولیه و ثانویه را پرداخت کنند.
بخشی از بیمه‌ها این اقدام را انجام می‌دهند و کمک خوبی برای زوج‌های نابارور است اما متأسفانه اطلاع داریم که بخش دیگری از بیمه‌ها از این قانون حمایتی استنکاف می‌کنند و این اقدام را درست انجام نمی‌دهند و باعث شد که حس خوبی در میان زوج‌های نابارور به وجود نیامد.

* عنوان می‌شود در سراشیبی جمعیتی قرار داریم و جمعیت و نیروی جوان روز به روز در حال کاهش است کمک به درمان ناباروری که به گفته برخی پژوهشگران علل بسیاری از آن به سبک زندگی و نوع تغذیه در جامعه مدرن امروز برمی‌گردد چگونه می تواند به آینده کشور کمک کند؟
** موضوع ناباروری بسیار مهم است اما باید به سهم ناباروری در حل مسأله جمعیت توجه کرد. اگر ما حول موضوع جمعیت صحبت می‌کنیم باید توجه کنیم که موضوع ناباروری چقدر در آن سهم دارد و ما قائل هستیم که حتی برای درمان زوج نابارور به لحاظ اخلاقی و انسانی باید تلاش کرد اما اگر ذیل ابرمسأله‌ جمعیت و فرزندآوری راهبردنگاری می‌کنیم باید بدانیم که سهم درمان ناباروری در مسأله جمعیت، سهم بالایی نیست و علت این است فرزندانی که از درمان ناباروری به دنیا می‌آیند هم تعدادشان زیاد نیست و هم هر کدام از این فرزندان هزینه بسیار زیادی دارند و به عبارتی فرزندان بسیار گرانی هستند.
چه بسا متغیرهای دیگری داریم که هم زودبازده هستند و هم هزینه کمتری را ایجاد می‌کنند. اما از منظر اخلاقی و انسانی درمان ناباروری حتی یک زوج نابارور کاملا توجیه و ضرورت دارد.
در موضوع علل ناباروری هم علل زیادی وجود دارد و اخیرا سهم ناباروری ثانویه نسبت به نوع اول ناباروری در حال افزایش است و زوجهای زیادی داریم که بارور بودند اما امروز در حال از دست دادن قدرت ناباروری خود هستند و نابارور می‌شوند و بسیار ضروری است که بدون از دست دادن زمان، جلو افزایش آمار ناباروری را بگیرم و با مشاوره و آموزش‌های عمومی به زوج‌های جوان و با قانون گذاری از افزایش آمار ناباروری پیشگیری کنیم.
از علل افزایش آمار ناباروری ثانویه فاکتورهای زیادی را داریم مانند فاصله گذاری زیاد بین ازدواج تا فرزند اول را داریم و فاصله گذاری بین فرزندان وقتی خیلی زیاد می‌شود معنی این خواهد شد که ریسک ناباروری زوج ها افزایش پیدا می‌کند و این توسط فاکتورهایی مانند تغذیه نامناسب، سبک زندگی غلط، استعمال روش‌های پیشگیری نامناسب دست به دست هم می‌دهند و باعث افزایش آمار ناباروری بویژه نوع دوم می‌شوند و وظیفه بسیار جدی در نهادهای فرهنگی و تبلیغی بویژه رسانه‌ها وجود دارد.