چالش‌های مدیریتی در نظم جدید جهانی

تحولات چند دهه اخیر با وجود شرایط داخلی و خارجی آمریکا نشان میدهد نظم لیبرال خودساخته آمریکا که بر اثر فائق آمدن یک قدرت برتر بر نظام بین‌الملل شکل گرفته بود و به واسطه ادعای هژمونی، قواعد و هنجار‌های سیاسی و اقتصادی را بر نظام بین‌الملل دیکته میکرد، افول کرده و جهان، آبستن نظم جدیدی است. در این شرایط به راحتی می‌توان گفت در حال حاضر با دو آمریکا روبه‌رو هستیم؛ «آمریکای متقدم» که به نوعی خود را صاحب دهکده جهانی میدانست که دو سده، برای مدیریت آن، اقدامات متنوعی را انجام میداد و «آمریکای متأخر» که عملاً حتی توان مدیریت اوضاع داخلی خودش را هم ندارد. در چنین وضعیت جدید و پیچیده‌ای طبق آنچه رهبر حکیم انقلاب فرموده اند، وظیفه همه کشور‌ها از جمله جمهوری اسلامی، حضور سختافزاری و نرمافزاری درنظم جدید به‌منظور تأمین منافع و امنیت کشور و به حاشیه نرفتن است.

در نظم جهانی جدید، بازیگران متعددی ایفای نقش خواهند کرد که محتمل است هر کدام به دنبال تأمین منافع خود با هم رقابت کنند. برای نمونه غیر از ایران، کشور‌های غرب آسیا، چین و روسیه از بازیگران مهم نظم جهانی هستند. لازم است جمهوری اسلامی اهداف، رویکرد‌ها و جایگاه خود را در این نظم تعیین کند. در غیر این صورت، زمین بازی از سوی بازیگرانِ دیگر برای ما معین خواهد شد. با توجه به اینکه کشور ایران از موقعیت‌های بسیار با اهمیت و امتیازات منطق‌های برخوردار است، در طول تاریخ دچار تهدید‌ها و فرصت‌های بیشماری نیز بوده است. بنابراین، چگونگی رویارویی کنشگرایانه و هوشمندانه جمهوری اسلامی ایران برای ایفای نقش مثبت و دقیق و آینده مطلوب باید مورد توجه قرار گیرد. با مطالعه و بررسی کلان روندها، میتوان بخش مهمی از تهدید‌ها و فرصت‌های احتمالی را شناسایی کرد. یکی از این کلان روندها، مربوط به چالش‌های مدیریتی است.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، مسائل نوپدید آینده حکمرانی در سه محور چالش ها، رویکرد‌ها و ابزار‌ها بررسی شده است. در این گزارش به صورت مختصر به چالش‌های مهارت‌های نوین مدیران دولتی پرداخته واذعان می‌کند: «مدیران در آینده نیاز به مهارت‌هایی دارند که برای آن آموزش‌های لازم را ندیده اند. مهارت‌هایی مانند کار با فناوری نوینی مانند هوش مصنوعی علوم شناختی، بلاکچین و کنترل و نظارت بر آنها، مهارت کار با ربات‌های اداری، تحلیل کلان داده، تفکر تحلیلی، یادگیری فعال، حل مسائل پیچیده، تحمل ابهام و تاب آوری که باید مدل‌های انتصاب، آموزش، ارزیابی وارتقای مدیران بر اساس رویه و معیار‌های جدید طراحی شود.»

با توجه به فرصت مغتنم این یادداشت، به دو مهارت هوش مصنوعی و بلاکچین می‌پردازیم.

هوش مصنوعی در مدیریت
هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از مدل‌های کسب و کار را بر هم ریزد و مدل‌های جدیدی را خلق نماید. دقت، مقرون به صرفه بودن، و بهبود تجربه کاربر، از مزایای شناخته شده هوش مصنوعی هستند. اتوماتیک سازی ساده از قبل جایگزین بسیاری از کارگران شده است از اینرو در مرحله بعدی اتوماسیون هوشمندانه پروسه ها، جایگزین قسمت میانی هرم فوق خواهد شد. اکنون با قاطعیت می‌توان اعلام کرد که ایجاد این تغییر در روابط کاری ضربه بزرگی به جامعه وارد خواهد کرد.

مدیریت، هوش مصنوعی را بعنوان هضم کننده اعداد و جانشین عملیات دفتری شناخته است. در بعضی از سازمان‌ها نظیر بانک‌ها این کاربرد خیلی آشکار و قابل مشاهده است و منافع ناشی از تبدیل عملیات دستی به کامپیوتری نسبتا محسوس است به نحوی که مدیران با چنین کاربرد‌هایی احساس آسایش می‌کنند. در تجزیه و تحلیل هوش مصنوعی باید این نکته را در نظر گرفت که هوش مصنوعی در صنایع مختلف برای خودکارسازی وظایف مورد استفاده قرارگرفته است و در بخش آموزش نیز از این فن‌آوری استفاده می‌شود. کسب‌وکار‌ها برای انتقال فعالیت‌های خود به محیط دیجیتال به کمک نیاز دارند، زیرا کاربران به خدمات آنلاین سریع و بسیار کارآمد عادت کرده‌اند و هوش مصنوعی بهترین تقویت کننده برای جایگزینی کار دستی، دسترسی بیشتر به تحویل و ایجاد محصولات دیجیتال کاربر پسند است، زیرا کسب‌وکار‌ها اکنون فرآیند‌های غیر خودکار را به فرآیند‌های خودکار تبدیل می‌کنند. به طور مثال معلم‌ها و اساتید زمان زیادی را برای نمره دادن به تست ها، ارزیابی تکالیف، پر کردن مدارک لازم، تهیه گزارش پیشرفت، سازمان‌دهی منابع، مدیریت مواد آموزشی و… می‌کنند که انجام همه این کار‌ها در کنار هم یک کار زمان‌بر و طاقت‌فرسا خواهد بود. هوش مصنوعی این وظایف را خودکار می‌کند تا زمان بیشتری برای انجام کار اصلی خود یعنی آموزش بدون آزار و اذیت کار‌های اداری داشته باشند. هوش مصنوعی می‌تواند اطمینان حاصل کند که نرم‌افزار آموزشی برای افراد شخصی‌سازی‌شده است. در حال حاضر نرم‌افزارها، بازی‌ها و برنامه‌های یادگیری تطبیقی برای دانش‌آموزان وجود دارد. این کاربرد هوش مصنوعی در آموزش شاید مهم‌ترین و برجسته‌ترین کاربرد در آموزش باشد، زیرا یادگیری راحت‌تر و روان‌تر با این امر امکان‌پذیر خواهد بود.

بلاکچین در مدیریت
به زبان ساده، بلاکچین یک نوع سیستم ثبت اطلاعات و گزارش است، اما تفاوت آن با سیستم‌های دیگر این است که اطلاعات ذخیره‌شده روی این نوع سیستم، میان همه اعضای یک شبکه به اشتراک گذاشته می‌شود و با استفاده از رمزنگاری و توزیع داده‌ها، امکان هک، حذف و دستکاری اطلاعات ثبت‌شده، تقریباً از بین می‌رود. این فناوری برگرفته از زنجیره‌ای از بلوک‌ها است که در هر بلاک اطلاعاتی ثبت می‌شود. این اطلاعات در بلاک‌ها ثبت می‌شوند و بلاک‌ها با هم بصورت زنجیره‌ای مرتبط می‌شوند و این زنجیره بلاکچین را تشکیل می‌دهد. مفهوم بلاکچین برای بار اول با پیدایش بیت‌کوین به وجود آمد که این ارز دیجیتال از فناوری بلاکچین برای ذخیره اطلاعات مربوط به دارایی کاربران خود بهره برد. بیت‌کوین و ارز‌های دیجیتال غیرمتمرکز، مهم‌ترین و موفق‌ترین کاربرد فناوری بلاکچین هستند. اما این فناوری می‌تواند به جز ارز‌های دیجیتال، کاربرد‌های زیاد دیگری هم داشته باشد و هر کجا نیاز به فضایی برای ذخیره داده نیاز به اعتماد باشد، امکان استفاده از آن وجود دارد. در حال حاضر چندین بلاکچین در حوزه‌‌های مختلف برای تسهیل عملیات فرآیند‌های کسب و کار جدید به کار گرفته شده است. به عنوان مثال، فهرست برنامه‌‌های کاربردی در بخش مالی، از جمله تراکنش‌‌های ارز دیجیتال، معاملات و تسویه اوراق بهادار، بیمه و همچنین برنامه‌‌های غیرمالی، مانند خدمات اسناد رسمی، توزیع موسیقی و خدمات مختلف مانند اثبات وجود، اصالت یا ذخیره‌‌سازی. متخصصان این را یک پیشرفت اساسی می‌دانند، زیرا از جمله جنبه‌‌های اصلی این فناوری، این است که پشتیبانی از همکاری‌‌های سازمانی را بسیار فراتر از مدیریت دارایی در نظر میگیرد که در این زمینه می‌‌توان به مدیریت کل زنجیره‌‌های تامین، ردیابی مواد غذایی از منبع تا مصرف برای افزایش ایمنی و به اشتراک گذاشتن سوابق سلامت شخصی در حریم خصوصی، اشاره کرد. این موارد نشان می‌‌دهند که فناوری بلاکچین و کاربرد آن در مدیریت فرآیند‌های کسب و کار در یک تقاطع مهم قرار دارد.