زوال عقل دیجیتال

در عصری که در سلطه فناوری است، نگرانی از اینکه ممکن است استفاده افراطی از هر نوع صفحه نمایش به زوال شناختی در انسان منجر شود، هر روز جدی‌تر و در محافل پزشکی بحث‌برانگیزتر می‌شود.
در سال‌های اخیر، برای قرار دادن این موضوع در مرکز توجه عمومی و یادآوری اهمیت رسیدگی به آن، برخی متخصصان اصطلاحی را با عنوان «زوال عقل دیجیتال» به کار گرفته‌اند. در حالی که این اصطلاح هنوز به عنوان یک مشکل پزشکی شناخته نمی‌شود؛ اما برخی کارشناسان آن را برای توصیف تغییرات شناختی مرتبط با استفاده بیش از حد از فناوری به کار می‌برند.
بخشی از مطالعات در زمینه بیماری زوال عقل، که به یکی از چالش‌های جدی در زندگی انسان امروزی، به ویژه در سال‌های اخیر تبدیل شده، نشان می‌دهد استفاده طولانی و فشرده از دستگاه‌های دیجیتال ممکن است به علایمی مشابه نشانه‌های زوال عقل منجر شود و به طور بالقوه خطر ابتلا به اختلالات شناختی را افزایش دهد.
نشریه تخصصی «هلث‌شاتز» در مطلبی که به تازگی منتشر کرده، آورده است زوال عقل بر توانایی فرد در تفکر و استدلال صحیح تأثیر می‌گذارد و استفاده بیش از حد از فناوری، احتمال ابتلا به زوال عقل دیجیتال را افزایش خواهد داد.
«زوال عقل» اصطلاحی فراگیر برای انواع اختلالات شناختی و حافظه‌ای است که به کاهش توانایی تفکر اشاره دارد. همچنین به دلیل تغییرات شیمیایی که در مغز اتفاق می‌افتد، این اختلال بر حافظه، استدلال و تکلم تأثیر می‌گذارد. زوال عقل با تأثیر بر عملکرد مغز، کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و اکنون در عصر دیجیتال، اصطلاح «زوال عقل دیجیتال» ظهور کرده است.
«مانفرد اسپیتزر» عصب‌شناس و روانپزشک آلمانی در سال ۲۰۱۲ این اصطلاح را برای توصیف تغییرات در توانایی‌های شناختی به منزله یک عارضه جانبیِ ناشی از استفاده بیش از حد از فناوری ابداع کرد.
همچنین دکتر «هارشیل شا» روانپزشک، درمانگر و مشاور در این باره می‌گوید: «زوال عقل دیجیتال به عنوان ازهم‌پاشیدگیِ عملکرد مغز در نتیجه سوء کاربریِ نوآوری‌های تکنولوژیکی نظیر رایانه، تلفن‌های هوشمند و اینترنت شناخته می‌شود. با ظهور رایانه، افراد جوان کمتر به مغز خود وابسته می‌شوند. امروزه، رایانه‌ها می‌توانند بیشتر تفکراتِ مورد نیاز برای محاسبات را برای انسان انجام دهند که همین امر موجب پاکسازی بسیاری از مغز‌های جوان (از چالش‌های محاسباتی) می‌شود.»
مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در مجله سلامت عمومی BMC منتشر شد، رابطه بین فعالیت‌های کم‌تحرک و نشستنی مرتبط با صفحه نمایش و خطر ابتلا به زوال عقل را در بیش از ۴۶۰ هزار شرکت‌کننده تجزیه و تحلیل کرد.
متخصصان در این مطالعه دریافتند بیش از چهار ساعت تماشای صفحه نمایش در روز با خطر بالای زوال عقل، بیماری آلزایمر و زوال عقل همه شرکت‌کنندگان مرتبط است. افزایش زمان روزانه استفاده از صفحه نمایش نیز با تغییرات فیزیکی در نواحی خاصی از مغز مرتبط بود.

علایم زوال عقل دیجیتال
دمانس یا زوال عقل دیجیتال با علایم گوناگونی مشخص می‌شود و شبیه به آنهایی است که در زوال عقل معمول مشاهده می‌شود. این علایم عبارتند از:
اختلال حافظه: زمان زیاد استفاده از صفحه نمایش بر حافظه کوتاه‌مدت تأثیر می‌گذارد و به فراموشی و مشکل در حفظ اطلاعات جدید منجر می‌شود.
نقص توجه: قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نمایشگر‌ها ممکن است به کوتاه شدن فاصله توجه و مشکل در تمرکز روی کار‌ها دامن بزند.
اختلال در عملکرد شناختی: استفاده بیش از حد از فناوری می‌تواند بر توانایی‌های شناختی، مانند مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی تأثیر بگذارد.
اختلالات عاطفی: افراد ممکن است تغییرات خلقی، تحریک‌پذیری و افزایش سطح استرس را به دلیل تحریک بیش از حد ناشی از دستگاه‌های دیجیتال تجربه کنند.

پیشگیری از زوال عقل دیجیتال 
ـ محدود کردن زمان استفاده از نمایشگر: برای استفاده از صفحه نمایش محدودیت‌هایی تعیین کنید و برای استراحت‌های منظم، به ویژه در بین جلسات و برنامه‌های کاری طولانی‌مدت وقت بگذارید.
ـ پایبندی به یک برنامه منظمِ ورزشی: مطالعات نشان داده است فعالیت بدنی منظم، اثرات مثبتی بر عملکرد شناختی دارد و به کاهش اثرات منفی بالقوه ناشی از استفاده بیش از حد از صفحه نمایش کمک می‌کند.
ـ تحریک شناختی: فعالیت‌هایی انجام دهید که مغز را به چالش بکشند، مانند جورچین، بازی و تعاملات اجتماعی.
ـ ایجاد عادات خواب سالم: با حفظ یک برنامه خواب ثابت و ایجاد محیطی مطلوب برای خوابیدن از داشتن خواب خوب شبانه و منظم اطمینان حاصل کنید.
ـ آموزش و افزایش آگاهی: مطالعه کنید و از طریق منابع معتبر و علمی، اطلاعات خود را درباره خطر‌های بالقوه ناشی از استفاده مدیریت‌نشده از نمایشگر‌ها افزایش دهید و در صورت کسب آگاهی و دانش کافی به دیگران نیز درباره اهمیت سبک زندگی متعادل آموزش دهید.
متخصصان می‌گویند رعایت کردن نکات بالا که برای پیشگیری عنوان شده به همراه راهکار‌های دیگری، نظیر تمرین ذهن‌آگاهی و مراقبه و اختصاص دادن زمان بیشتر برای مطالعه کتاب (متن) و تعاملات اجتماعی با دوستان در معکوس کردن برخی عوارض ناشی از این مشکل نقش قابل توجهی دارد.