روسیه و طالبان؛ ائتلافی تازه در سایه تهدید داعش و سود اقتصادی

چنان‌که پیشتر نیز قابل پیش‌بینی بود، دادگاه عالی روسیه سرانجام روز پنج‌شنبه ۲۸ فروردین (۱۷ آوریل) به تصمیم از پیش اتخاذشده مقام‌های این کشور مُهر تایید زد و به حذف نام «طالبان» از فهرست سازمان‌های تروریستی روسیه رای داد.

اقدامی که گفته می‌شود با دستور مستقیم ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه صورت گرفته است و از نگاه رسانه‌ها و تحلیلگران مسائل افغانستان، «نقطه عطفی» در روابط مسکو و کابل به شمار می‌آید؛ اما از سوی دیگر با اعتراض گروه‌های مخالف طالبان همراه بوده، به‌گونه‌ای که پس از اعلام رای دادگاه عالی روسیه، مخالفان طالبان با انتشار بیانیه‌هایی این تصمیم را اقدامی خطرناک برای منطقه توصیف کردند.

اینکه روس‌ها در دهه ۱۳۷۰ شمسی از جبهه شمال در برابر طالبان حمایت می‌کردند، موضوعی غیرقابل انکار است. در آن برهه زمانی مسکو به دلایلی همچون ادعای حمایت طالبان از جنگجویان چچنی، در جبهه مقابل طالبان قرار داشت، اما به‌تدریج مواضع خود را به نفع طالبان تغییر داد.

چرخش به سمت طالبان با اولویت‌های امنیتی و اقتصادی

تصمیم روز پنج‌شنبه گذشته دادگاه عالی روسیه برای حذف طالبان از فهرست سازمان‌های تروریستی، اقدامی ناگهانی نبود؛ بلکه بخشی از یک چرخش دیپلماتیک گسترده‌تر است که از اواسط دهه ۱۳۹۰ شمسی آغاز شد و پس از خروج آمریکا از افغانستان در مرداد ۱۴۰۰ شتاب بیشتری گرفت؛ چرخشی که شواهد موجود نشان می‌دهد بر ۲ پایه کلیدی مسکو یعنی امنیت منطقه‌ای و فرصت‌های اقتصادی در افغانستان شکل گرفته است.

از منظر امنیتی، مسکو طالبان را شریکی موثر در مبارزه با گروه تروریستی داعش شاخه «خوراسان» می‌بیند؛ گروهی که مسئولیت حمله مرگبار اسفند ۱۴۰۲ به سالن کنسرت در مسکو را بر عهده گرفت.

همچنین در بیانیه وزارت امور خارجه روسیه که در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ منتشر شده بود، آمده است که مسکو از همکاری طالبان در مبارزه با تروریسم قدردانی می‌کند. پیشتر نیز ضمیر کابلوف، نماینده ویژه روسیه در امور افغانستان در مهر ۱۴۰۳ بر همکاری منظم مسکو با کابل برای مبارزه با تروریسم تاکید کرده بود.

این همکاری برای روسیه، که نگران نفوذ داعش به آسیای مرکزی است، حیاتی تلقی می‌شود و کشورهای آسیای مرکزی به‌ویژه ازبکستان و قزاقستان، نیز از این تصمیم استقبال کرده‌اند، چرا که امیدوارند همکاری با طالبان به کاهش تهدیدات مرزی و قاچاق مواد مخدر منجر شود.

مشوق‌های اقتصادی افغانستان

براساس بیانیه ۲۸ فروردین وزارت خارجه روسیه، افغانستان با برخورداری از ذخایر غنی لیتیوم، مس، سنگ‌های قیمتی و موقعیت ژئوراهبردی به‌عنوان حلقه اتصال آسیای مرکزی به جنوب آسیا، همواره برای مسکو جذاب بوده است. از سوی دیگر، نباید فراموش کرد که اجرایی شدن طرح‌های چون کریدورهای حمل‌ونقل و خطوط لوله انرژی که در نشست فرمت مسکو (کازان، شهریور ۱۴۰۲) مورد بحث قرار گرفت، وابسته به ثبات در افغانستان است و اکنون طالبان شریک اصلی روسیه در این طرح‌ها به شمار می‌روند.

بر این اساس، می‌توان گفت چرخش دیپلماتیک مسکو بیانگر آن است که مسکو طالبان را «قدرت واقعی» در افغانستان می‌داند.

آیا مسکو پرونده طالبان را بسته است؟

تحولات افغانستان در سال‌های اخیر نشان می‌دهد که روسیه تعاملاتی محدود با مخالفان طالبان داشته است؛ اما به‌تدریج از آنها فاصله گرفته و تمرکز خود را بر همکاری با طالبان گذاشته است.

از سال ۱۳۹۴، هم‌زمان با ظهور گروه تروریستی داعش و خروج تدریجی نیروهای غربی از افغانستان، روس‌ها روابط غیررسمی با طالبان را آغاز کردند. پس از سال ۱۴۰۰، این روابط با پذیرش نماینده طالبان در مسکو و حضور امیرخان متقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان در نشست‌های فرمت مسکو به سطح سیاسی ارتقا یافت. البته کانال‌های ارتباطی محدود با اپوزیسیون نیز تا حدی حفظ شد.

براساس گزارش‌ها، نشستی در مسکو با حضور نمایندگان مخالفان طالبان در تاریخ ۲ آذر ۱۴۰۲ برگزار شد؛ نشستی که گفته می‌شود برای جلب اعتماد کشورهای آسیای مرکزی به‌ویژه تاجیکستان که به طالبان بدگمان هستند، برگزار شد. با این حال، هیچ شواهدی از حمایت مالی یا نظامی روسیه از مخالفان کابل دیده نشده است.

می‌توان گفت از تیر ۱۴۰۳، زمانی که پوتین طالبان را «متحد روسیه در مبارزه با تروریسم» نامید، نگاه مسکو به اپوزیسیون به‌طور جدی تغییر کرد؛ این سخنان به‌وضوح نشان می‌داد که از نگاه کرملین، مخالفان طالبان دیگر جایگاه تعیین‌کننده‌ای در معادلات افغانستان ندارند. با این وجود، اینکه گفته شود روسیه برای همیشه پرونده اپوزیسیون را بسته است، شاید قدری اغراق‌آمیز باشد.

موضع روسیه درباره «دولت فراگیر» چه خواهد بود؟

از مرداد ۱۴۰۰ تاکنون، روسیه بارها بر لزوم تشکیل دولت فراگیر در افغانستان تاکید کرده است؛ دولتی که نمایندگان همه گروه‌های قومی و سیاسی افغانستان (پشتون، تاجیک، ازبک، هزاره) را در بر گیرد، اما تصمیم اخیر مسکو برای حذف طالبان از فهرست تروریستی پرسش‌هایی درباره تعهد واقعی مسکو به این ایده ایجاد کرده است.

با این حال، در بیانیه حذف نام طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی، هیچ اشاره‌ای به تشکیل دولت فراگیر نشد؛ نکته‌ای که می‌توان آن را نشانه‌ای از عقب‌نشینی مسکو از این مطالبه دانست.

در نگاه کنونی کرملین، طالبان «قدرت حاکم» در افغانستان، شریک کلیدی در مقابله با داعش و بازیگری مؤثر در پروژه‌های اقتصادی به‌شمار می‌روند؛ بنابراین در حال حاضر پرونده «اپوزیسیون کابل» و «دولت فراگیر» به بایگانی سپرده شده است.