فقه مورد نظر رهبر معظم انقلاب فقهی امت‌ساز و تمدن‌ساز است

یکصدمین سالگرد باز تأسیس حوزه علمیه قم، لحظه‌ای تاریخی و پرشور برای بازخوانی رسالت عظیم روحانیت در جهان اسلام است! پیام رهبر معظم انقلاب، با عنوان «حوزه پیشرو و سرآمد»، چونان مشعلی فروزان، افقی نو و انقلابی پیش روی حوزه‌های علمیه گشوده است. این پیام، که به‌حق «منشور دوم روحانیت» لقب گرفته، نه‌تنها نقشه راهی برای آینده حوزه‌هاست، بلکه ندایی پرهیجان برای جهاد تبیین، امت‌سازی و تمدن‌سازی اسلامی است. در گفت‌وگویی اختصاصی با «حجت‌الاسلام لیالی» جریان‌شناس علوم دینی، به عمق این پیام و نقش بی‌بدیل حوزه علمیه قم در پاسخ به نیاز‌های زمانه و ساختن تمدن نوین اسلامی پرداخته‌ایم. در ادامه همراه ما باشید تا از این چشم‌انداز الهام‌بخش و حماسی نگاه کنیم.

با سلام و تشکر از حضور شما، جناب حجت‌الاسلام لیالی، پیام مقام معظم رهبری به‌مناسبت یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم، با عنوان «حوزه پیشرو و سرآمد» بازتاب گسترده‌ای داشته است. شما این پیام را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سلام عرض می‌کنم خدمت شما و مخاطبین نشریه. ابتدا از برگزارکنندگان همایش و کنگره یکصدمین سالگرد بازتأسیس حوزه علمیه قم و کنگره مرحوم شیخ عبدالکریم حائری (رضوان‌الله تعالی علیه) تشکر می‌کنم. پیام رهبر معظم انقلاب، که باید آن را «منشور دوم روحانیت» نامید، افقی روشن و راهبردی برای حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حوزه علمیه قم، ترسیم کرده است. اگر منشور روحانیت حضرت امام خمینی (ره) در سوم اسفند ۱۳۶۷، افق پیش روی حوزه و روحانیت را مشخص کرد، این پیام نیز با تبیین نقش حوزه در امت‌سازی و تمدن‌سازی، نقشه راهی برای آینده ارائه داده است. این پیام، حوزه را به‌منزله نهادی پیشرو، سرآمد، نوآور، پاسخگو به مسائل نوپدید، جهادی، انقلابی و مستعد طراحی نظامات اداره جامعه معرفی می‌کند.

شما از نقش حوزه در امت‌سازی و تمدن‌سازی سخن گفتید. این نقش چگونه در پیام رهبر معظم انقلاب برجسته شده است؟
رهبر معظم انقلاب در این پیام، حوزه را نهادی با هویت جهادی و انقلابی معرفی کرده‌اند که باید در خدمت امت‌سازی و تمدن‌سازی باشد. حوزه علمیه قم، با پشتوانه بیش از هزار سال خدمات علمی و دینی، امروز وظیفه دارد نظامات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را بر اساس فقه پویا و اجتهادی طراحی کند. این فقه، که ریشه در معارف عمیق قرآن و اهل بیت (ع) دارد، باید پاسخگوی نیاز‌های جامعه و نظام دینی باشد. حوزه باید با نگاه به الزامات حکمرانی پویا، مشکلات و بحران‌های بشر امروزی را حل کند و در عین حال، هویت انقلابی و جهادی خود را حفظ کند.

به نظر شما، حوزه چگونه می‌تواند این نقش تاریخی را با توجه به چالش‌هایی که در طول تاریخ با آن مواجه بوده است، ایفا کند؟
حوزه‌های علمیه، به‌ویژه حوزه علمیه قم، در طول بیش از هزار سال، از دالان‌های تنگ و تاریک تحولات تاریخی، بحران‌ها و شداید عبور کرده و آب‌دیده شده است. این تراث فقهی و تجربه گران‌سنگ، پشتوانه‌ای عظیم برای پاسخگویی به نیاز‌های زمانه است. امروز که فقه و فقها در عرصه حکمرانی اسلامی نقش محوری دارند، حوزه باید با تکیه بر فقه اجتهادی، نظامات اداره جامعه را طراحی کند. حوزه‌های علمیه با افتخار اعلام می‌کنند که در تمام عرصه‌ها، از نظام سیاسی و اجتماعی گرفته تا اقتصادی و عدالت اجتماعی، دارای نظریه و تئوری هستند و می‌توانند نه‌تنها مشکلات جامعه اسلامی، بلکه مسائل بشریت را حل کنند.

یکی از نکات کلیدی پیام رهبر معظم انقلاب، تأکید بر جهاد تبیین و تبلیغ است. حوزه در این زمینه چه وظایفی دارد؟
رهبر معظم انقلاب بار‌ها بر وظیفه تبلیغ و بلاغ مبین تأکید کرده‌اند. امروز ما به جهاد تبیین، جهاد تبلیغ و جهاد فرهنگی نیاز داریم. حوزه باید با استفاده از ابزار‌های نوین و روش‌های تبلیغی متناسب با نیاز‌های نسل جدید و جوانان، معارف دین را ابلاغ کند. این تبلیغ باید با رصد تهاجم همه‌جانبه دشمن و پاسخ به آن طراحی شود. تجربه نشان داده که حوزه در عرصه تبلیغ همیشه موفق بوده است و با به‌روزرسانی روش‌ها، می‌تواند این موفقیت را تداوم بخشد. حوزه باید هوشمند، عقلانی و فعال عمل کند تا در برابر جریان‌های خطرناک سکولاریسم، لیبرالیسم و تحجر، که هر دو به جدایی دین از سیاست باور دارند، ایستادگی کند.

شما به مقابله با سکولاریسم و تحجر اشاره کردید. این دو جریان چگونه حوزه را تهدید می‌کنند و حوزه چه پاسخی به آنها دارد؟
سکولاریسم و لیبرالیسم با تفکر التقاطی و تحجر با نگاه به گذشته، هر دو به جدایی دین از سیاست معتقدند، در‌حالی‌که حوزه‌های علمیه بر این باورند که دیانت عین سیاست و سیاست عین دیانت است. حوزه باید با هویت جهادی خود، همزمان با این دو جریان مقابله کند و از انزوا و گوشه‌گیری پرهیز کند. این نکته در منشور روحانیت حضرت امام (ره) نیز برجسته بود. حوزه باید با فعالیت هوشمند و به‌روز، ضمن حفظ تراث تاریخی خود، در برابر این تهدیدات ایستادگی کند و نقش خود را در اداره جامعه ایفا کند.

در پیام رهبر معظم انقلاب، فقه به‌منزله محور امت‌سازی و تمدن‌سازی معرفی شده است. این فقه چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
فقه مورد نظر رهبر معظم انقلاب، فقهی امت‌ساز و تمدن‌ساز است. حضرت امام خمینی (ره) فرمودند که فقه، فلسفه عملی اداره جامعه از گهواره تا گور است. این فقه، نه‌تنها احکام فردی، بلکه نظامات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی را در بر می‌گیرد. فقه پویای اجتماعی باید در خدمت امت و ملت باشد و با نوآوری، الزامات تمدن‌سازی را بازشناسی کند. در رقابت با فرهنگ‌ها و تمدن‌های دیگر، مانند جریان‌های سکولاریسم، لیبرالیسم و اومانیسم، فقه باید با تبیین عقلانی مؤلفه‌های تمدن نوین اسلامی، به رشد معنوی، عدالت اجتماعی، کرامت انسانی، رفاه عمومی و آزادی‌های مشروع توجه کند.

در پایان، جمع‌بندی شما از این پیام و نقش حوزه در آینده چیست؟
پیام رهبر معظم انقلاب، منشوری برای حوزه پیشرو و سرآمد است که باید با هویت جهادی، در برابر سکولاریسم، لیبرالیسم و تحجر ایستادگی کند. حوزه باید با تکیه بر تراث هزارساله و دستاورد‌های انقلاب اسلامی، در عرصه تبلیغ، حکمرانی اسلامی و تمدن‌سازی فعال باشد. هدف نهایی، ایجاد جامعه‌ای است که با فرهنگ و تمدن نوین اسلامی، زمینه‌ساز ظهور حضرت مهدی (عج) و خدمت به حضرت ولی‌عصر (عج) باشد. ان‌شاءالله حوزه با این نقشه راه، امتی تمدن‌ساز و منتظر تربیت کند.