ارائه طرح انتقال آب از دریای سیاه به خزر؛ الگویی برای نجات دریاچه ارومیه؟

«رشید اسماعیلوف» رئیس انجمن محیط زیست روسیه، در گفتگو با خبرنگاران بر لزوم همکاری پایدار میان کشورهای حاشیه خزر برای حل مشکلات این دریا تأکید کرد و با اشاره به وجود زیربنای حقوقی لازم برای این امر، خواستار یک اقدام بزرگ مشترک برای نجات دریای خزر شد.

به‌گفته این کارشناس برجسته روس، مشکل کم‌عمق شدن دریای خزر باید نه‌تنها توسط هر پنج کشور ساحلی، بلکه توسط کل جامعه جهانی به‌صورت مشترک حل شود.

این اظهارات در حالی بیان می‌شود که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، پیش‌تر در تاریخ 19 ژوئن در مجمع بین‌المللی اقتصادی سن‌پترزبورگ، به مشکل کم‌عمق شدن خزر اشاره و بر همکاری با آذربایجان برای حل این چالش بزرگ زیست‌محیطی تأکید کرده بود.

پوتین در آن زمان خواستار تلاش بیشتر هم برای شناسایی علل کاهش سطح آب و هم برای اصلاح وضعیت شده و گفته بود: «این مشکل بدون شک ابعاد بسیار بزرگی دارد، اگر نگوییم جهانی است. در اینجا باید به‌موقع اقدامات هماهنگ انجام داد. من می‌دانم که دولت فدراسیون روسیه همراه با دولت آذربایجان در این زمینه در حال کار و یافتن راه‌حل هستند.»

تهدیدی برای تنوع زیستی و کریدورهای راهبردی

رشید اسماعیلوف با اشاره به خطرات زیست‌محیطی و اقتصادی ناشی از کاهش سطح آب دریای خزر گفت: «این وضعیت در وهله اول تهدیدی برای حفظ تنوع زیستی دریا است، همچنین، ریسک‌های قابل‌توجهی برای فعالیت‌های اقتصادی مانند ماهیگیری، کشتیرانی و زیرساخت‌های بندری در حال افزایش است. کم‌عمق شدن خزر می‌تواند بر شکل‌گیری پروژه‌ای مانند کریدور حمل‌ونقل شمال ـ جنوب تأثیر منفی بگذارد.»

لازم به ذکر است که در زمان حاضر، کاهش سطح آب خزر ـ حدود 2 متر در 20 سال ـ مشکلاتی جدی برای حمل‌ونقل کالا در این دریا ایجاد کرده است.

در بندر آکتائو قزاقستان، دیگر امکان بارگیری کامل تانکرها و کشتی‌های باری وجود ندارد، زیرا در صورت بارگیری، در لجن‌های ساحلی گیر می‌کنند. این روند در صورت تداوم، حمل‌ونقل دریایی در خزر را از صرفه اقتصادی خواهد انداخت.

نجات خزر؛ مسئولیت مشترک دولت‌ها و غول‌های نفتی

اسماعیلوف با تأکید بر لزوم اقدام فوری و مشترک گفت: «کشورهای منطقه خزر باید بر همکاری مشترک برای پیش‌بینی تغییرات اقلیمی و سایر پدیده‌های طبیعی و سازگاری با آن‌ها تمرکز کنند، این مسئله به منابعی نیاز دارد که امروز به‌وضوح کافی نیست.»

وی افزود: برای تأمین این منابع می‌توان به جامعه جهانی و در وهله اول به کشورهایی که علاقه‌مند به فعالیت اقتصادی در خزر هستند، مراجعه کرد.

رئیس انجمن محیط زیست روسیه تصریح کرد: «برای رعایت انصاف باید گفت که وظیفه حفاظت از خزر تنها در سطح دولتی نیست. من معتقدم شرکت‌هایی که در خزر به استخراج هیدروکربن‌ها مشغولند و همچنین شرکت‌های فعال در مناطق ساحلی آن، باید منابع مالی خود را صرف تحقیقات علمی برای مطالعه طبیعت دریای خزر کنند. امروز کسب‌وکارها موظفند که از نظر زیست‌محیطی مسئولیت‌پذیر باشند.»

طرح انتقال آب از دریای سیاه به خزر؛ راه‌حلی برای نجات ارومیه؟

در همین راستا، اخیراً یک شرکت تجاری آذربایجانی به‌نام ADOG به‌همراه بندر بین‌المللی «زیرا»، طرحی ابتکاری برای نجات دریای خزر ارائه کرده‌اند که شامل انتقال آب از دریای سیاه به خزر است.

این پروژه، ساخت یک تونل هیدرولیکی زیرزمینی به‌قطر 10 متر از زیر خاک آذربایجان و روسیه یا گرجستان را پیشنهاد می‌کند که آب به‌دلیل اختلاف ارتفاع (خزر 26.5 متر پایین‌تر است) به‌طور طبیعی از یک دریا به دریای دیگر جریان خواهد یافت.

این شرکت توضیح داده است که کم‌عمق شدن خزر نشانه‌های یک فاجعه زیست‌محیطی انسان‌ساز را دارد و به همین دلیل، کشورهای ساحلی دیگر نمی‌توانند به چرخه طبیعی نوسانات سطح آب تکیه کنند و باید خودشان برای مقابله با این وضعیت اقدام کنند.

علاوه بر این، ADOG پیشنهاد کرده است که با نصب چندین توربین آبی در این تونل، سالانه حدود 170 مگاوات انرژی تولید شود که پروژه را به خودکفایی می‌رساند. در چشم‌انداز آینده، تجربه ساخت چنین تونلی می‌تواند برای احیای دریای آرال و دریاچه ارومیه نیز به‌کار گرفته شود.

کنوانسیون تهران؛ مبنای حقوقی برای «دیپلماسی سبز»

رشید اسماعیلوف در پایان با اشاره به وجود زیرساخت‌های حقوقی برای همکاری گفت: «مکانیسم‌های قانونی برای مراقبت مشترک از طبیعت خزر ایجاد شده است و آن کنوانسیون تهران است. در اینجا دیپلماسی سبز نیز به کمک ما می‌آید. باید درک کنیم که محیط زیست مرز نمی‌شناسد؛ نه اداری، نه جغرافیایی و نه ملی. بخش غیردولتی نیز باید برای حفظ این مروارید جهانی، یعنی خزر مشترک ما، پیش‌قدم شود.»