اگر برجام نقض شود ایران باید به سرعت برنامه هسته ای صلح آمیزش را توسعه دهد

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل

جهت بررسی بیشتر این موضوع، خبرنگار گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با دکتر سیامک باقری، کارشناس مسائل هسته ای انجام داده است که در ادامه می آید. دکتر باقری از تحلیل گران باسابقه در زمینه موضوع هسته ای هستند و بیش از یک دهه در این زمینه تحقیق و پژوهش کرده اند.
 
بصیرت: مقام معظم رهبری در صحبت های اخیر خود فرمودند: تمدید تحریم های 10 ساله، نقض برجام می باشد. لطفا بیشتر توضیح دهید که چرا این موضوع نقض برجام است؟
دکتر باقری: در ابتدای بحث، این سوال مطرح می شود قانون داماتو یا قانونی که تمدید شد در مورد چه موضوعی بوده است. چگونه به معنای نقض برجام محسوب می شود. قانون داماتو در سال 1996 تصویب شد که به قانون تحریمی علیه کشورهای جمهوری اسلامی ایران و لیبی معروف بود. این قانون در سال 2006 از کشور لیبی برداشته می شود و بعد از آن به قانون تحریمی ایران نام می گیرد. تا قبل از برداشته شدن تحریم از کشور لیبی به نامILSA  بود که بعد از برداشته شدن از کشور لیبی به نام ISA ، تبدیل به قانون تحریمی ایران می شود.
آمریکائی ها برای این که بتوانند رفتارهای جمهوری اسلامی ایران در برنامه های هسته ای و همچنین در حوزه سیاست خارجی را مدیریت و مهار کنند و همچنین بتوانند جمهوری اسلامی ایران را در سایر مواضعش تحت فشار قرار دهند، این قانون را تصویب کردند. هدف از تصویب این قانون،‌ جلوگیری از برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران بود. نکته بعدی در مورد قانونی که تصویب شد این که هر شرکت یا دولتی که در زمینه صنایع انرژی ایران سرمایه گذاری کند، با مجازات اقتصادی آمریکا که همان قانون تحریمی علیه ایران می باشد، مواجه می شود. به عبارتی این برنامه، سرمایه گذاری صنایع نفتی ما را تحت تحریم قرار می دهد. بنابراین اگر این قانون تحریم 10 سال تمدید شود، یعنی موضوعی که اکنون در مجلس نمایندگان آمریکا تصویب شده است، طی 10 سال هیچ شرکت یا دولتی بیش از چهل میلیون دلار نمی تواند در صنایع نفتی ایران سرمایه گذاری کند.
 با توجه به این موارد، قانونی که برای ده سال تمدید شده است، نقض برجام می باشد. از این جهت در موضوع برجام یک ضمیمه ای وجود دارد و آن ضمیمه دوم برجام می باشد که تقریبا لیست جامع و کاملی از تحریم هایی است که مرتبط با برنامه هسته ای جمهوری اسلامی ایران می باشد و در آن جمع شده است. بر این اساس تحت عنوان بند 24 برجام، آمریکا و سایر کشورهای 1+5 متعهد شدند که از اعمال تحریم هایی که در ضمیمه دوم برجام آمده است، خودداری کنند تا تحریم علیه ایران صورت نگیرد و حتی تحریم ها باید برداشته و برگردانده شود. در ضمیمه دوم و در بند چهارم همین لیست، تحریم هایی که بایستی متوقف شود، آمده است. در آنجا نکاتی را ذکر کرده که یک بخش آن همان حوزه انرژی می باشد. بحث حوزه انرژی که اصلی ترین تحریم ها را شکل می دهد. فلذا آمریکا نبایستی در این حوزه، جمهوری اسلامی ایران را براساس این بند، تحریم مجدد کند یا قوانینی که در این حوزه وجود دارد دوباره تمدید یا یک تحریم جدیدی را ایجاد کند. حتی طبق بند چهار که شامل تحریم سرمایه گذاری در بخش بالادستی نفت جمهوری اسلامی ایران و همچنین تحریم فروش فرآورده های نفتی می شود، آمریکایی ها نبایستی این بند را نقض کنند. این در حالی است که تمدید قانون تحریمی جمهوری اسلامی ایران، داماتو، یا ILSA، دقیقا ناقض این ضمیمه دوم برجام و بندهای چهارم این ضمیمه است.
از سوی دیگر بند 26 برجام هم مورد نقض این قانون قرار می گیرد. براساس بند 26، آمریکا متعهد است که از اعمال مجدد یا بازگرداندن تحریم های مرتبط با هسته ای که در برجام مشخص شده خودداری کند. در اینجا این موضوع مورد نقض واقع می شود.

بصیرت: آیا به صرف تصویب این موضوع در مجلس نمایندگان آمریکا و یا حتی تصویب در کنگره، می تواند مبنای عمل دولت آمریکا قرار گیرد؟
دکترباقری: تا زمانی که این مصوبه ای که مجلس نمایندگان آمریکا تصویب کرده و یا حتی مجلس سنای آمریکا با آرای بسیار زیاد آن را تصویب کند، اما رئیس جمهور آمریکا آن را امضاء نکند، این مصوبه تبدیل به قانون نمی شود. اگر این موضوع تبدیل به قانون نشود، فلذا نمی تواند نقض برجام باشد. پس زمانی این مصوبه می تواند نقض برجام باشد که رئیس جمهور آمریکا آن را امضاء کند.
 طبق برجام رئیس جمهور آمریکا نباید این قانون را امضا کند. اما آیا دولت آمریکا مصوبه کنگره آمریکا را امضاء خواهد کرد؟ در این میان ممکن است چند حالت پیش بیاید: حالت اول ممکن است که دولت آمریکا مانند مواضع گذشته این قانون را امضاء کند، اما مدعی شود در اجرای تحریم از آن صرف نظر خواهد کرد، یعنی اختیارات و حق صرف نظر استفاده کند. مشابه این وضعیت در ارتباط با قانون ویزا است که در آنجا به اصطلاح کشور ایران تحریم شد که به ایرانی ها ویزا داده نشود. حتی کنگره آمریکا این موضوع را تصویب کرد و به امضای دولت آمریکا رسید. در این زمینه اوباما اعلام کرد ما این قانون تصویب شده را اجرا نمی کنیم. در حالت دوم، دولت آمریکا نه امضاء کند و نه این موضوع را وتو کند. اگر نه امضاء کند و نه این موضوع را وتو کند، حالتی پیش می آید که احتمال دارد در ظاهر نقضی صورت نگرفته است. در حالی که اگر وتو و امضاء نشود، بر اساس قواعد حاکم بر قوانین آمریکا این مصوبه در طی پس از ده روز به صورت خودکار به قانون تبدیل می شود. در این صورت اگر چه دولت آمریکا امضاء یا وتو نکرده، اما آمریکا نمی تواند چنین ادعا کند که آن قانون به صورت خودکار قانون شده و نقض برجام محسوب نمی شود. در حالت سوم ممکن است دولت آمریکا بیاید این موضوع را وتو کند، اما وتوی دولت آمریکا دوباره از سوی دو سوم نمایندگان کنگره و سنای آمریکا وتو شود و در اینجا این موضوع تبدیل به قانون می شود. که این موضوع هم قابل قبول نیست و به منزله نقض برجام خواهد بود. در این خصوص جمهوری اسلامی ایران بایستی در برابر آن واکنش های خودش را نشان دهد.

بصیرت: دولت جمهوری اسلامی ایران در قبال این رفتار آمریکا باید چه کاری را انجام دهد؟
دکتر باقری: در جمهوری اسلامی ایران بعد از این که برجام تصویب شد، برای تشخیص موارد نقض برجام، یک سازوکاری گذاشته شده است که سازوکار آن همان شورا یا هیات عالی نظارت بر برجام است. هیات عالی نظارت بر برجام متشکل از رئیس جمهور، رئیس مجلس، وزیر امور خارجه، وزیر دفاع، دبیر شورای عالی امنیت ملی و اشخاصی مانند آقای ولایتی و آقای جلیلی هستند. از طریق این سازوکار، نقض برجام مورد بررسی قرار می گیرد. پس بنابراین اگر نقض صورت گیرد، اولین واکنش جمهوری اسلامی ایران این که طبق این سازوکار بایستی بنشینند و نگاه کنند این نقض به چه صورت بوده است. علی الظاهر طبق مواضعی که گرفته شد، نشان می دهد که از نظر رهبر معظم انقلاب در صورت قانون شدن این مصوبه به معنای نقض آشکار برجام است. دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران هم این را به همین صورت به عنوان نقض آشکار برجام دانستند.
 اما متاسفانه از سوی دولت مواضع خیلی قوی در قبال این موضوع گرفته نشد و مفاهیم به کار گرفته شده تا حدود زیادی دولتی ها سعی کردند یک نوع سیاست صبر و انتظار پیش کشند و آن را به مثابه فعلا نقض ندانند و از واژگان نقض تا حدودی دوری جستند. حتی از واژگان مانند این موارد استفاده کردند: «مغایر هست و هنوز این موضوع نقض نیست و بایستی سنا تصویب کند یا بایستی دولت آمریکا امضاء کند. حتی در این زمینه بایستی منتظر باشیم،» دولتی ها با این مواضع با مسئله برخورد کردند. در عین حال قانونا در درجه اول موضوعی که مقام معظم رهبری می گوید خودش ملاک اصلی و واقعی هست. در درجه دوم شورای عالی امنیت ملی که برای این موضوع مورد استفاده گرفته می شود.
بر اساس ملاحظاتی که رهبر معظم انقلاب در طی نامه 9 بندی به رئیس جمهور داده بودند و حتی در این زمینه مجلس قانونی را تصویب کرده است که قانون اقدام متناسب و متقابل می باشد. و نیز در این خصوص مصوباتی را شورای عالی امنیت ملی بررسی کرده بودند. این سه سازوکار، چگونگی برخورد ما با این موضوع را مشخص می کند که در این جا در صورت تشخیص نقض برجام باید عمل شود. اگر نقض صورت بگیرد، جمهوری اسلامی ایران موظف است همکاری دواطلبانه خودش را متوقف کند و بایستی به سرعت برنامه هسته ای صلح آمیز خودش را توسعه بدهد و ظرف مدت چهار ماه باید برنامه خود را جهت تصویب برنامه توسعه فناوری هسته ای به شورای عالی امنیت ملی ارائه دهد و می تواند در مدت دو سال ظرفیت غنی سازی کشور را به 190 هزار سو افزایش دهد.

با تشکر از جناب دکتر باقری که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: وحید قاسمی