آمریکایی ها از قبل اعلام کرده بودند که با پروژه فروپاشی سرزمینی عراق و یا تجزیه عراق در سررسید زمانی 2025 موافق هستند، ولی آن چیزی که از گزارش های داخلی عراق به دست می آید احساس می شود آمریکایی ها این سررسید زمانی را خیلی زودتر دنبال می کنند و با تشویق آقای بارزانی به حرکت های واگرایانه سعی می کنند که چالش های سیاسی و امنیتی جدیدی را پیش پای دولت مرکزی عراق قرار دهند.
با آزادسازی موصل و شکست داعش در عراق، اکنون بسیاری منتظر پاک سازی کامل داعش از عراق و بازسازی موصل هستند. آیا این روند بدون مانع دنبال خواهد شد؟ عناصر داعشی بعد از فروپاشی مرکز خود در عراق چه وضعیتی خواهند داشت؟ امریکا و کشورهای حامی داعش چه اقداماتی را در عراق دنبال خواهند کرد؟
جهت بررسی وضعت عراق بعد از آزادی موصل، خبرنگار گروه بین الملل بصیرت، گفتگوی مفصلی را با هادی محمدی، کارشناس مسائل منطقه صورت داده است که در ادامه می آید:
بصیرت: وضعیت عراق بعد از آزادسازی موصل را چگونه ارزیابی می کنید؟
عراق بعد از آزادسازی موصل، آغاز جدیدی از تحولات گوناگون ارزیابی می شود. به این معنا که با آزادسازی موصل می توانیم بگوییم پروژه داعش، به روزهای پایانی خودش نزدیک می شود و بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای تلاش می کنند از قافله این تحولات عقب نمانند. لذا در خصوص انتخابات عراق که در اردیبهشت ماه سال آینده برگزار خواهد شد، موج فشارها و تلاش های سیاسی و امنیتی از طرف بازیگران مختلف به اجرا گذشته می شود.
با آزادسازی موصل، مردم روی آرامش و آسایش را در اصلی ترین شهرهای بزرگ عراق خواهند دید و طبیعی است که مسئله بازسازی، امنیت و موضوع بازگشت آوارگان به عنوان موضوعات اصلی در عراق مطرح شود. به همین دلیل هر یک از بازیگران داخلی، احزاب، شخصیت ها و بازیگران منطقه ای مانند امارات، عربستان سعودی، ترکیه و حتی به شکل فعال تر از همه، آمریکا تلاش می کنند با مدیریت کردن این موضوعات، فضای داخلی و ظرفیت های مرتبط با خودشان را تقویت کنند.
عراق بعد از موصل، عراقی است که به سمت استحکام وحدت داخلی پیش خواهد رفت و عراقی است که هویت ملی خودش را در یک وحدت و انسجام ملی تجربه کرده است. و نشان داده که گروه هایی مانند حشدالشعبی به جز کارکردهای امنیتی و مبارزه با تروریسم، با جذب همه طوائف و اقوام در ساختار و ترکیب نظامی عراق به دنبال انسجام طوائف، اقوام و وحدت ملی می باشند که جز کارکردهای عظیم به شمار می آید. به همین دلیل است که حشدالشعبی یک تجربه بزرگ برای عراق بعد از موصل محسوب می شود.
بصیرت: بعد از آزادسازی موصل، فعالیت آمریکا در عراق بیشتر به چه صورتی خواهد بود؟
آمریکایی ها در موضع گیری های رسمی خود در مورد پروژه داعش اعلام کرده بودند حداقل عمر داعش بیست سال می باشد تا از طریق نوعی آشوب و ناامن سازی در داخل و محیط پیرامونی عراق، بتوانند پروژه خاورمیانه جدیدشان را به اجرا بگذارند تا از این طریق نظام های سیاسی غیرهمسو با آمریکا را تحت فشار قرار دهند و شرکاء فاسد منطقه ای خود را بتوانند حفظ کنند. این پروژه با همت ملی در عراق شکست خورده است. در حال حاضر داعش تلاش می کند تا در باقیمانده مناطق کوچکی مانند کوه های مکهول، بخش هایی از صحرای نینوا، بخش های کوچکتری در انتهای استان الانبار در حاشیه مرز سوریه و رودخانه فرات، حضور داشته باشد.
اولویت دوم آمریکایی ها این است که پیروزهای داخل عراق را مصادره کنند و خودشان را شریک در مبارزه با داعش نشان دهند. در حالی که اسناد، مدارک و مستندات کافی اثبات می کند آمریکایی ها مُبلّغ داعش هستند و برای ادامه حیات و تحرک آن تلاش فراوان کرده و می کنند.
آمریکایی ها از طریق شریک کردن خود در پیروزی بر داعش سعی می کنند خودشان را در فرآیند و پروسه سیاسی شریک جلوه دهند. به همین دلیل سعی می کنند در بایدها و نبایدهای جامعه عراق مداخله کنند تا از این طریق بتوانند در ساختار سیاسی، حکومتی و پارلمانی عراق تا حد امکان نفوذ و اثرگذاری داشته باشند. به همین دلیل از یک سو به دنبال هماهنگ کردن چهره ها و افراد سیاسی مرتبط به خودشان هستند. در فاصله کوتاهی از ماه های گذشته، دو کنفرانس در بغداد و آنکارا منعقد شده و آمریکا سعی کرده از این طریق بخش سنی عراق را زیر یک چتر جمع کنند و از طریق انسجام دادن به این شخصیت ها می خواهند در سیر مبارزات پارلمانی از کرسی های کافی در پارلمان بهره برداری کنند و از طریق کسب این کرسی ها در ترکیب حکومت آینده و اثرگذاری های بعدی، گام های تکمیلی را بردارند.
آمریکا برای این که این فرآیند را کامل کند و جلوی انسجام و هویت ملی در عراق را بگیرد به شکل جدی علیه حشدالشعبی و ضرورت بقای آن عمل می کند و تلاش می کند یک عنصر جدید در تحولات سیاسی عراق را به نمایش بگذارد و آن این که نوعی وحدت کُردی و سنی را دامن بزند و حتی اگر بتواند نوعی اقلیم سازی مشترک بین کردها و سنی ها در استان نینوا و در استان های کردی شکل دهند. زمینه سازی های فکری و نخبه ایی این کار در نشست های اتاق های فکری که در قطر، آمریکا و غرب گذشته شده و یک مدیریت انگلیسی دارد، قابل اغماض نیست. این موضوع باید توسط مراکز مختلف مورد توجه قرار بگیرد.
آمریکا بعد از موصل تلاش می کند حضور نظامی خودش را در عراق موجّه نشان دهد. هم از جهت تعداد پایگاه های نظامی و هم در عرصه اقتصادی و سیاسی. بهترین وسیله برای آمریکایی ها مکیدن بُنیه اقتصادی عراق از طریق مشارکت در مسئله بازسازی است تا از این طریق بتواند اهرم های مداخله گری را در عراق محکم کند و زمینه های مدیریتی کلان در عراق را برای آمریکایی ها تضمین کند.
موضوعی که بسیار حائز اهمیت است، آمریکایی ها تلاش می کنند از طریق نمایندگانی که در بانک های عراق و در موسسات دولتی عراق مستقر می کنند، به فرآیند جابجایی ها مالی در پوشش مبارزه با پولشویی مداخله کنند و بر گردش مالی درون عراق نظارت کنند.
از آنجایی که پیوند اقتصادی بین ایران و عراق، شکل رو به رشدی دارد، آمریکایی ها به بهانه و با پشتوانه قطعنامه های بین المللی و یا مصوبات دولت آمریکا سعی می کنند جلوی پیوندهای اقتصادی و مالی بین ایران و عراق را بگیرند و این باید توسط مراکز مربوطه در داخل ایران و عراق مورد توجه قرار گیرد.
موضوع دیگری که شاید آخرین اولویت آمریکایی ها باشد بازی با وحدت ملی و سرزمینی عراق است. آمریکایی ها از قبل اعلام کرده بودند که با پروژه فروپاشی سرزمینی عراق و یا تجزیه عراق در سررسید زمانی 2025 موافق هستند، ولی آن چیزی که از گزارش های داخلی عراق به دست می آید احساس می شود آمریکایی ها این سررسید زمانی را خیلی زودتر دنبال می کنند و با تشویق آقای بارزانی به حرکت های واگرایانه سعی می کنند که چالش های سیاسی و امنیتی جدیدی را پیش پای دولت مرکزی عراق قرار دهند.
بنابراین جمهوری اسلامی و مردم عراق باید در مقابل راهبرد و برنامه های آمریکایی برای دوره پس از موصل بایستند و برای خنثی سازی آنها دو مورد وجود دارد که باید به آن عمل کنند: 1- طرح و پروژه ایی که نیاز به تعمق بیشتر و تکمیل اطلاعات دارد این است که آمریکایی ها تلاش می کنند که یک موقعیت سرزمینی را برای نیروهای داعش در منطقه صحرایی غرب عراق و شرق سوریه که مرتبط با مرزهای عربستان، اردن، ترکیه، سوریه و عراق است را شکل دهند. البته بعضی از اهرم های این کار که مسئله استقرار در مرزهای سوریه و عراق است از دست آنها تقریبا خارج شده است. 2- آمریکایی ها برای این می خواهند در یک جغرافیای متصل تقریبا با شش کشور، این صحرا را در اختیار داعش قرار دهند تا هم امکان ارتزاق گروه ها از کشورهای مختلف امکان پذیر باشد و هم بتوانند پروژه ناامنی در عراق طولانی تر کنند وجود دارد. این مسئله نیاز به تکمیل اطلاعات دقیق و غیر رسانه ایی دارد که در قبال این مسئله باید تدابیر لازم به اجرا گذاشته شود.
بصیرت: آیا سازمان تروریستی داعش بعد از آزادسازی موصل، در منطقه به خصوص کشورهایی مانند عراق و سوریه به حیات خود ادامه خواهد داد؟
در خصوص داعش، با توجه به ضربات سنگینی که در عراق و سوریه به این گروه وارد شده است، به نظر می رسد داعش وارد یک فاز جدیدی از انسجام درونی و ساختاری می شود. اخبار زیادی وجود دارد که فرماندهان داعش، عراقی و یا غیر عراقی هستند که به جهت تنوع جغرافیا در کشورهای سوریه و عراق و هم به جهت تنوع در هویت های ملی خود و تابعیت هایی که دارند، دچار شرایط واگرایی شدید هستند. در حال حاضر فرماندهان داعشی در تل‌عفر به دلایلی سعی می کنند مرکز خلافت خودشان را در این منطقه معرفی کنند. بخشی از این فرماندهان سعی می کنند در مجموعه های مربوط به حوزه حویجه، استان کرکوک و کوه های مکهول این مرکزیت را برای خودشان اعلام کنند و خودشان را میراث دار سازمان داعش بدانند. همین طور یک شرایط واگرایانه از گذشته در جغرافیای سوریه از طرف فرماندهان داعش دیده می شود که مجموعا حکایت از شرایط اضطراری در سازمان داعش می باشد.
سازمان داعش با توجه به ضربات سنگینی نظامی و اهرم های شهری که از دست داده امکان مانور گسترده را ندارد و به شرایط اضطراری وارد شده و امکان اثرگذاری و هدایت آن توسط سیستم های اطلاعاتی کشورهای غربی و منطقه افزایش یافته است و در دستور کار جدید دیده می شود که نیروهای داعش و تکفیری با سرعت به چندین حوزه جغرافیایی در حال انتقال هستند. بخشی از آنها به کشورهای اروپایی و غربی که تعداد زیادی را در بر نمی گیرد. بخشی از آنها به شمال آفریقا و بخش قابل توجهی به یمن و بخش بیشتری به سمت جنوب شرقی آسیا در مالزی و اندونزی در حال انتقال هستند تا این هسته های داعشی زمینه های اجرای پروژه های آمریکایی در مناطق مختلف به اجرا گذاشته شود. آن چیزی که مسلم هست داعش در یک شرایط انفعالی و عقب گرد به سر می برد و عمر آن در داخل عراق به سرعت به پایان خواهد رسید. در سوریه ممکن است کمی با حیات مصنوعی، عمر طولانی تری داشته باشند، ولی آن چیزی که مسلم هست پروژه داعش یک پروژه پایان یافته باید تلقی شود.
بصیرت: گروه هایی مانند حشدالشعبی بعد از آزادسازی موصل چه نقشی و جایگاهی در عراق خواهند داشت؟
حشدالشعبی یک نیروی مردمی قدرتمند با رفتار نظامی بسیار حرفه ایی و با برنامه ریزی شده می باشد که کارایی و کارآمدی خودش را در مبارزه با داعش در عراق به خوبی نشان داده است و کارنامه قابل دفاع، بسیار پیروزمند و قدرتمندانه ایی را از خود به جایی گذشته است. این سازمان با فتوای مرجعیت بزرگ عراق و در یک سیر قانونی که از طریق پارلمان عراق دنبال شده به عنوان بخشی از نیروهای مسلح عراق تحت فرماندهی نخست وزیر ثبت شده است و بیش از 35 هزار یگان نیروی نظامی از اهل سنت، مسیحیان ایزدی، شَبک، شیعه و ترکمن و همه طوائف شیعه و غیره در این سازمان وجود دارند.
این مسئله یک تجربه جدید برای تولید هویت و وحدت ملی در عراق است و این تجربه باید در عرصه های غیرنظامی عراق در رفتارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، ساختارهای حکومتی و گفتمان سیاسی در عراق مورد توجه قرار گیرد.
حشدالشعبی از نظر نظامی یک رفتار بسیار حرفه ایی را در فلوجه و در مناطق زیاری، صلاح الدین و مناطق خارج از شهرهای بزرگ مانند موصل و الانبار به اجرا گذاشت و با حداقل خسارت و تلفات در عملیات های نظامی عمل می کرد.
نکته مهم این که همه اجماع نظر دارند که اقدامات ضدامنیتی ضدداعش در عراق ادامه پیدا خواهد کرد. لذا لازم است حشدالشعبی به عنوان یک قدرت مردمی و یک سازمان نظامی مورد حمایت قانون، پارلمان، مراجع و طوائف مختلف حتما در تدوین امنیت آینده عراق نقش فعال خودش را ادامه دهد و همچنین به دلیل طیف فراگیر طوائف مذاهب مختلف که در سازمان حشدالشعبی حضور دارند این نیروی موثر باید در اداره مناطق آزاد شده عراق از دست داعش، مشارکت فعال و توانمندی های امنیت ساز، اجتماعی، فرهنگی و عمرانی خودش را به اجرا بگذارد./
با تشکر از جناب آقای محمدی که وقت خود را در اختیار بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: وحید قاسمی
