چرا توافقات راهبردی تهران-مسکو روی کاغذ می ماند؟

به تازگی علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری در امور بین الملل، در سفر به روسیه با پوتین رئیس جمهور این کشور دیداری مفصل انجام داد و پیام شفاهی رهبر معظم انقلاب و پیام مکتوب آقای روحانی را به وی تسلیم کرد. دکتر ولایتی در این مورد گفت: جمهوری اسلامی ایران و روسیه در جهت تنظیم روابط راهبردی و استراتژیک گام بر می دارند و این مسیر بازگشت ناپذیر در توسعه و گسترش همکاری های راهبردی و استراتژیک می تواند به ایجاد ثبات و صلح در منطقه و عرصه بین المللی کمک نماید. در این دیدار رییس جمهور روسیه ضمن ابراز خرسندی از توسعه روابط راهبردی دو کشور گفت: ضروری است همکاری ها در تمامی زمینه ها گسترش یافته و از همه ظرفیت ها در این جهت بهره برداری شود.

این سفر به دلیل پر رنگ شدن نقش روسیه در تعاملات خارجی ایران بعد از خروج آمریکا از برجام و همچنین نقش موازنه گر مسکو در مسائل منطقه‌ای به ویژه در مسئله سوریه حائز اهمیت است. چرا روابط ایران و روسیه راهبردی است؟ راهبردی بودن این روابط چه نتایجی برای ایران دارد و چه آثاری می تواند در سطح بین الملل داشته باشد؟ آیا موانع و چالش هایی هم در این زمینه وجود دارد؟ دکتر شعیب بهمن، کارشناس مسائل روسیه، در مصاحبه با بصیرت به این سوالات پاسخ داده است.

بصیرت: سفر آقای ولایتی به روسیه در مقطع فعلی چه اهمیتی دارد؟

در ماه های اخیر نشست های دیپلماتیک گسترده ای در حوزه مسائل منطقه ای به ویژه ایران بین مقامات کشورهای عربی، رژیم صهیونیستی و آمریکایی ها با روس ها برگزار شده بود. از این رو سفر دکتر ولایتی به روسیه از اهمیت زیادی برخوردار است، چرا که می‌تواند باعث تحکیم روابط دو جانبه بین ایران و روسیه شود و به نوعی طرح هایی که سایرین برای ایجاد شکاف و فاصله زیاد بین ایران و روسیه به خصوص در سطح منطقه‌ای داشتند ناکام بگذارد؛ بنابراین در این رفت و آمدهای دیپلماتیک و رایزنی های گسترده ای که با مقامات روسی در هفته های اخیر صورت گرفت، حضور دکتر ولایتی به عنوان نماینده مقام معظم رهبری که حامل پیام برای رئیس جمهور روسیه ولادیمیر پوتین در چنین سطحی داشته بیانگر یک موضوع مهم برای سایر کشورها خواهد بود. به نظر می رسد سفر دکتر ولایتی به مسکو در چارچوب مباحثی در سطوح راهبردهای کلان بین طرفین صورت گرفته است. آنچه مسلم است سفر دکتر ولایتی به روسیه نشان می‌دهد که تلاش های دیپلماتیک سایر کشورها از جمله غربی ها و بازیگران منطقه و همچنین رژیم صهیونیستی از کارآیی لازم برخوردار نبوده است. بنابراین در بحبوحه رایزنی های دیپلماتیک به نوعی سفر دکتر ولایتی ابتکار دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود و در این برهه زمانی باید از آن استفاده لازم را کرد.

بصیرت: اساساً تحکیم روابط روسیه در شرایط فعلی و خروج آمریکا از برجام چقدر می‌تواند برای ایران مفید باشد؟

تحکیم روابط با روسیه در شرایط فعلی می‌تواند برای ایران مفید باشد به دلیل این که در رابطه با غرب تجربه کردیم که آمریکایی‌ ها نه تنها به عهد و پیمان خودشان با کشوری مانند ایران پایبند نیستند بلکه سایرین را ترغیب می‌کنند که از یک توافقنامه بین المللی خارج شوند یا عملاً

به توافقنامه عمل نکنند. در شرایطی که آمریکایی ها دارند تحریم های یک جانبه علیه ایران اعمال می‌کنند و می‌خواهند وضعیت اقتصادی ایران را در شرایط دشواری قرار دهند، قطعاً همکاری با کشورهایی مانند روسیه اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. این اهمیت در بُعد مسائل اقتصادی ظرفیت های قابل توجه ای بر روابط ایران و روسیه خواهد داشت.

البته بخش عمده آن تا به امروز مورد توجه یا مورد استفاده قرار نگرفته است. به هر حال تحکیم روابط بین ایران و روسیه می تواند به عنوان یک نقطه قابل توجه بین طرفین باشد. علاوه بر این تحکیم روابط با روسیه دارای پیام ها و پیامدهای سیاسی در سطح کلان خواهد بود. در چنین شرایطی آمریکایی ها تلاش می‌کنند تمامی کشورها را از داشتن روابط با ایران بر حذر کنند. در چنین شرایطی تحکیم روابط ایران و روسیه نشان می دهد دو کشور نه تنها تحت تأثیر فشارهای آمریکا قرار نگرفته بلکه دارند روابط خودشان را گسترش می‌دهند. در نتیجه این موضوع برای غرب به ویژه آمریکایی ها می‌تواند پیامدهایی داشته باشد که تلاش های آنها برای منزوی کردن و تحت فشار قرار دادن ایران، تلاش های ناکامی بوده است. ضمن این که توصیه به روابط با روسیه در ابعاد سیاسی و بین المللی می‌تواند اهرم قابل توجهی برای جمهوری اسلامی ایران باشد. آنچه مسلم هست روس ها با توجه به نقش و موضع گیری که در فضای بین المللی دارند می توانند فضا را تا حد زیادی به نفع ایران تغییر دهند به خصوص این که روسیه عضو دائمی سازمان امنیت هست و از حق وتو برخوردار می باشد و در این شورا بسیاری از طرح و نقشه هایی که علیه ایران می باشد روسیه می تواند آن طرح ها را به نوعی ناکام بگذارد.

بصیرت: برخی مدعی شده‌اند سفر آقای ولایتی و رساندن پیام از سوی وی، نشانه نارضایتی از دستگاه دیپلماسی کشور است. ارزیابی شما از این ادعا چیست؟

درست نیست در رسانه ها این موضوع مطرح شود حتی اگر در واقعیت نارضایتی هایی هم وجود داشته است. شاید تا حدی عدم تمایل

وزارت امور خارجه برای توسعه روابط با روسیه یکی از دلایلی باشد که غیر از وزیر امور خارجه حامل این پیام بوده است. اما شاید دلیل مهم تر این بوده که جمهوری اسلامی تصمیم گرفته در سطوحی فراتر پیام خودش را منتقل کند. شرایط حساس و پیچیده ای که جمهوری اسلامی ایران در تعاملات بین المللی از جمله مسائل منطقه‌ای به ویژه پرونده سوریه با آن روبروست را باید در نظر گرفت. به هر حال خود ارسال این پیام و انتخاب دکتر ولایتی به عنوان مشاور رهبری به جای وزیر امور خارجه می‌تواند این پیام را داشته باشد که رابطه با روسیه برای جمهوری اسلامی ایران از توجه و اعتبار ویژه ای برخوردار است. به همین دلیل مقام معظم رهبری در چنین شرایط حساسی ارسال این پیام را به فردی واگذار کرده که از لحاظ جایگاه و منزلت فراتر از شخصیت وزارت امور خارجه قرار دارد که ممکن است در آینده دچار تغییر و تحول در دولت ها شود. به هر حال ولایتی به عنوان مشاور مقام معظم رهبری تقریباً جایگاه ثابت و مستحکمی در سال های گذشته داشته است. ضمن این که دیدگاه های ولایتی نسبت به توسعه راهبردی نگاه به شرق هم نسبت به دیدگاه افرادی که تمایل بیشتری برای برقراری رابطه با غرب دارند باید در نظر داشت. دکتر ولایتی به عنوان فردی که پیام را رسانده قابل توجه می باشد چون معمولاً در مأموریت های دیپلماتیک فارغ از این که خود پیام چیست این که چه کسی حامل پیام هست دارای اهمیت می‌باشد؛ بنابراین انتخاب فردی که دیدگاه مثبتی نسبت به رابطه با روسیه و نگاه راهبردی به شرق دارد از این حیث قابل تامل می باشد.

بصیرت: اجرایی شدن کامل توافقات با روسیه نیازمند چه اقداماتی است؟

در اجرایی شدن توافقات با روسیه فارغ از تمامی معضلاتی که به عنوان مثال در مباحث گمرکی، تسهیل صدور روادید، چالش های بانکی وجود دارد و تقریباً تا امروز لاینحل بوده است، علت اصلی عدم اجرایی شدن این توافقات به این بر می‌گردد که بخش هایی در داخل ایران و روسیه خیلی تمایلی به توسعه روابط دو کشور ندارند. اگر بخواهیم واضح تر بگوییم برخی از مدیران میانی کشورهای روسیه و ایران تمایلی به توسعه روابط بین دو کشور ندارند و معمولاً رابطه با غرب را ترجیح می‌دهند. به همین دلیل عملاً دستوراتی را که به آنها ابلاغ می‌شود را به درستی اجرا نمی کنند و یا بر سر اجرایی شدن آن کارشکنی می‌کنند. این مسئله در سال های گذشته باعث شده که دستکم بسیاری از توافقاتی که بین ایران و روسیه منعقد شده عملاً به مرحله اجرا در نیاید؛ بنابراین مانع مهم وجود گرایش های غرب گرایانه در هر دو کشور به ویژه در ایران است. بسیاری از توافقنامه ها عملاً در حد توافقنامه بر روی کاغذ باقی مانده و این عده مانع از اجرایی شدن واقعی آن ها می‌شوند.

بصیرت: رژیم اسرائیل تلاش زیادی برای اختلاف افکنی میان ایران و روسیه در سوریه داشته و دارد. تاکتیک‌های تل آویو در این زمینه چیست و ارزیابی شما از این تلاش‌ها چیست؟

رژیم صهیونیستی تلاش زیادی کرده در سطح همکاری های دو کشور نسبت به مسائل منطقه ای به ویژه پرونده سوریه ممانعت به عمل آورد. در این زمینه قرار بود با واسطه گری نتانیاهو، پیشنهادی را به روسیه دهند که با اعمال فشار بر ایران نیروهای خودش را از سوریه خارج کند و در مقابل آمریکایی ها تحریم هایی را که بعد از بحران اوکراین علیه روسیه وضع کرده بودند را رفع کنند. در شرایط فعلی به نظر می‌رسد معامله ای که نتانیاهو به خاطر آن در یک ماه گذشته دو بار به مسکو سفر کرده، سرانجام خیلی خوبی پیدا نخواهد کرد به دلیل این که اساساً چنین طرحی در نهایت می‌تواند باعث تضعیف روسیه در سطح منطقه شود. رژیم صهیونیستی و آمریکایی ها به خوبی به عمق نفوذ راهبردی، ژئوپلیتیک ایران، نفوذ معنوی و قدرت نرم ایران در سطح منطقه واقف هستند و می‌دانند اساساً حضور ایران در سوریه به واسطه حضور روسیه شکل نگرفته و تابعی از روسیه و خواست آنها نیست. بلکه جمهوری اسلامی به دعوت دولت سوریه در این کشور حضور دارد. تا وقتی که این خواسته و دعوت از سوی دولت سوریه پا برجا باشد قاعدتاً حضور ایران هم در آنجا به قوت خود باقی خواهد ماند. بنابراین روس ها موضوع را به خوبی می‌دانند که عملاً انجام توافق با سایر بازیگران و کشورها نمی‌تواند از حضور ایران در سوریه جلوگیری کند. این مسئله در نهایت به این موضوع منتهی می‌شود که راهبردها و راهکارهایی که رژیم صهیونیستی دارد و سعی می‌کند که از طریق تطمیع کردن روس ها یا دادن امتیازات بیشتر حتی از سوی آمریکا به روسیه بتواند راهبردهای خود را پیش ببرد که این موضوع عملاً با ناکامی مواجه خواهد شد. در نتیجه رژیم صهیونیستی به رغم تمام تلاش های دیپلماتیک و رایزنی هایی که می‌کنند، سعی دارند از طریق اهرم های خودشان در داخل روسیه و سایر کشورها استفاده کنند. رژیم صهیونیستی همچنین تلاش می کند به واسطه تبلیغات رسانه ای با توجه به نفوذی که در رسانه های معتبر و بین المللی دارد روابط تهران و مسکو را تحت تأثیر بگذارد. ولی واقعیت امر این است که تا امروز از این قدرت و توان تأثیرگذاری برخوردار نبوده اند. البته باید توجه داشته باشیم که روس ها هم عملاً در سیاست خارجی خودشان یک راهبرد مشخص را در رابطه با ایران و رژیم صهیونیستی دنبال می‌کنند و آن هم عدم جانب داری از هیچ یک از طرفین است . به این معنا که روس ها تلاش می‌کنند تا حد ممکن و تا جایی که امکان دارد در مناقشه بین رژیم صهیونیستی و ایران و همچنین مناقشه محور مقاومت و رژیم صهیونیستی ورود نکنند. البته روس ها تلاش می‌کنند تا حد امکان چنین مناقشه ای به یک جنگ و درگیری نظامی مبدل نشود. در واقع این راهبرد اساسی روس ها نسبت به طرفین می باشد. در نتیجه می توان پیش بینی کرد به رغم تمامی اقداماتی که رژیم صهیونیستی انجام می‌دهد، نمی‌تواند نظر روس ها را به طور کلی در خصوص حضور ایران در سوریه تغییر داده و در خصوص همکاری های بین تهران و مسکو هم اقدام خیلی مؤثری انجام دهند.

مصاحبه از وحید قاسمی