ایران و ارمنستان؛ راه هموار طی نشده

سفر نخست وزیر ارمنستان به کشورمان درحالی اتفاق افتاد که نیکول پاشینیان قبل از گرفتن مسئولیت نخست وزیری، دو دوره نماینده پارلمان و عضو گروه دوستی پارلمانی ایران و ارمنستان بوده است. وی در آذر ماه سال گذشته نیز به همراه هیئت پارلمانی ارمنستان به ایران سفر داشته است. پاشینیان که میتوان از او به عنوان نمادی از نسل جدید رهبران سیاسی ارمنستان یاد کرد در زمان عضویت خود در پارلمان کشورش، از نخست وزیر و اعضای دیگر دولت نسب به کوتاهی و عدم افزایش میزان مراودات اقتصادی ارمنستان با جمهوری اسلامی ایران بشدت انتقاد کرده بود.

سیاست خارجی ارمنستان

سیاست خارجی ارمنستان ترکیبی از گفتمان آرمان گرایی و عمل گرایی است. نوع رابطه دولت ارمنستان با جامعه دیاسپورای ارمنی، حفظ امنیت سرزمینی، کوشش برای بازگشایی مرزها و خروج از بن‌بست ژئوپلیتیکی و اقتصادی، ورود به مذاکرات صلح قره‌باغ با جمهوری آذربایجان، توجه به همسایه جنوبی خود (جمهوری اسلامی ایران) برای تامین تامین انرژی بخصوص برق و گاز و همسایه شمالی خود (گرجستان) و ... همگی برگرفته از گفتمان حاکم بر سیاست خارجی این کشور است.

رابطه جمهوری اسلامی ایران و ارمنستان از ابتدا تاکنون

ایران جزو نخستین کشورهایی بود که استقلال ارمنستان را پس از فروپاشی شوروی در سال 1991 به رسمیت شناخت. جمهوری اسلامی ایران در شرایط دشوار روزها و سال های ابتدایی استقلال ارمنستان حمایت های سیاسی و اقتصادی قابل توجهی را از این کشور کرد.

به طور کلی، روابط ایران و ارمنستان از ابتدای دهه 1990 تا سال 2008 چهار مرحله مشخص را طی کرد. مرحله نخست، سه سال اول استقلال ارمنستان (1991 تا 1994) را در برمی گیرد که ایران ضمن برقراری مناسبات دیپلماتیک با ارمنستان، حضوری فعال در مذاکرات صلح قره باغ داشت. مرحله دوم، سال های 1994 تا 1998 بود که مناسبات دو کشور به سطح سفارت ارتقا پیدا کرد. مرحله سوم مناسبات ارمنستان و ایران بین سال های 1998 تا 2000 است که با توجه به بحران سیاسی در ارمنستان (استعفای ترپطروسیان در سال 1998 و حمله به پارلمان ارمنستان در سال 1999)، اتخاذ سیاست «نگاه به غرب» از سوی دولت کوچاریان موجب شد سطح مناسبات ارمنستان و ایران به طرز محسوسی کاهش یابد؛ به گونه ای که حجم مبادلات اقتصادی دو کشور به حدود 62 میلیون دلار کاهش پیدا کرد.

پس از یک رکود دو ساله، مرحله چهارم مناسبات ایران و ارمنستان در فاصله سال های 2000 تا 2008 شکل گرفت. با سفر رییس جمهور ارمنستان توافق‌نامه‌ ای برای تسهیل روابط تجاری میان دو کشور منعقد شد و عملیات ساخت تونل کاجاران شتاب بیشتری گرفت. در مارس 2007 خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان با حضور رؤسای دو کشور افتتاح شد. متعاقب آن حجم روابط اقتصادی دو کشور در سال 2005 به 105 میلیون دلار رسید و در 2007 تفاهم نامه مطالعه ساخت راه آهن بین دو کشور به امضا رسید.

در حوزه اقتصادی و تجاری روابط ایران و ارمنستان تحولات مختلفی را در سال‌های اخیر تجربه کرده است که تشکیل کمیسیون همکاریهای اقتصادی ایران و ارمنستان، ساخت سد «خدا آفرین» در سال 2008، افتتاح خط لوله گاز ایران به ارمنستان در سال 2009، توافق‌نامه میان ایران و ارمنستان در زمینه مبادلات برق، کوشش دو کشور در ایجاد و توسعه کریدور شمال‌ـ جنوب (مسیر زمینی و راه آهن) از جمله موارد مهم در مناسبات اقتصادی ایران و ارمنستان به شمار می رود. از اینرو پاشینیان به خوبی درک می کند که به موازات تعلل، عدم تحرک و ناهماهنگی هایی که در بخش‌های مختلف اجرایی ایران و ارمنستان وجود دارد، اعمال فشارهای بیرونی بر دولت ارمنستان از طرف آمریکایی ها مانعی جدی در مسیر توسعه مناسبات اقتصادی و تجاری دو کشور به ویژه در زمینه گاز، برق، راه آهن و مخابرات است. بنابراین مسیری که دولت پاشینیان با همه فشارها و البته حمایت اکثریت جامعه ارمنستان مبنی گسترش همه جانبه روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با جمهوری اسلامی ایران را آغاز نموده است در صورتی که تداوم پیدا کند به نتایج ملموس و واقعی ختم خواهد شد و به همان میزان نیز سیاست خارجی ارمنستان موفقیت و توازن بیشتری می یابد.

پیوندهای عمیق فرهنگی و تمدنی میان دو کشور، وجود جمعیت درخور توجه ارمنی در ایران، نزدیکی مناسبات سیاسی و اقتصادی بین تهران و ایروان و نیز نیاز استراتژیک ارمنستان به حفظ روابط با ایران برای غلبه بر محاصرة سیاسی، اقتصادی و نظامی موجب شده است گسترش روابط ارمنستان و ایران با مسیری هموار روبرو باشد که تنها نیاز به جدیت مسؤلین دولتی دو طرف دارد. با سفر نخست وزیر ارمنستان به کشورمان در 8 اسفند امید است که شاهد گسترش هر چه بیشتر روابط دوجانبه باشیم. بر همین اساس رهبر انقلاب در دیدار پاشانیان، سطح همکاری‌های اقتصادی ایران و ارمنستان را بسیار کمتر از ظرفیت‌های دو کشور برشمردند و افزودند: مصوبات و توافق‌های انجام‌شده در جریان این سفر باید به‌طور جدی پیگیری و دنبال شود.

جمهوری ارمنستان با عضویت در اتحادیه اقتصادی ارواسیایی می تواند نسبت به حضور فعال جمهوری اسلامی ایران در این منطقه کمک شایانی کند. از آنجایی که ارمنستان به سبب نداشتن ارتباط مستقیم با این اتحادیه باید از قلمرو جغرافیایی ایران بهره بگیرد، می تواند نقش واسطه ای بین ایران و اعضای کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را داشته باشد. اتحادیه اقتصادی اوراسیا در حال حاضر از کشورهای روسیه، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و ارمنستان تشکیل‌ شده است. مجموع مساحت کشورهای این اتحادیه بیش از 20 میلیون کیلومتر مربع، جمعیت آن‌ها بیش از 180 میلیون نفر و تولید ناخالص داخلی آن‌ها در سال 2013 میلادی حدود 4 تریلیون دلار (بر اساس معیار برابری قدرت خرید) است.

نکته پایانی اینکه نخست وزیر ارمنستان در دیدار با رهبر انقلاب اسلامی، تاریخچه روابط دوستانه دو کشور را زمینه‌ای مفید برای گسترش روابط دانست و گفت: «ارمنستان هرگز در هیچ اقدامی ضد ایران مشارکت نداشته و نخواهد داشت و ما ارتقاء روابط با ایران را به نفع مردم و کشور خود می‌دانیم.» در حالی که آمریکا، رژیم صهیونیستی و عربستان به شدت می کوشند همسایگان ایران را با تهدید و تطمیع وارد بازی ضدایرانی خود کنند، تاکید نخست وزیر ارمنستان بر عدم مشارکت کشورش در هیچ اقدام ضدایرانی، نشانگر بلوغ سیاسی این کشور است و دورنمایی روشن از روابط دو کشور را در آینده ترسیم می کند.