ترکیه براساس نگاه نوعثمانی گرای خود به مسائل منطقه و به همسایگان خود همواره تنش هایی را با کشورهای پیرامونی اش داشته است. اگرچه سند امنیت ملی ترکیه این ادعا را رد می کند و اصل تنش زدایی با همسایگان را مطرح می کند، اما اقدامات آنکارا مصداق همان تحت استعمار قراردادن کشورهای پیرامون و احیای امپراطوری عثمانی است. همین دیدگاه منجر به بروز تنش هایی در سیاست خارجی ترکیه با سایر بازیگران منطقه ای همچون کردها شده است.
سیاست امنیتی ترکیه در قبال کردها مبتنی بر سیاست خط قرمز است. این سیاست دو لایه است: در وهله اول ترکیه باید از استقلال کردها جلوگیری کند و در وهله دوم از خودمختاری آنها. تا قبل از برگزاری رفراندوم اقلیم کردستان تمام تلاش ترکیه بر عدم استقلال کردها بود، اما اکنون با توجه به تحولات موجود در منطقه و حرکت کردها به سمت دولت سازی، ترکیه هر دو هدف را پیگیری می کند. به عبارت دیگر، آنکارا در قبال کردهای سوریه سیاست عدم استقلال و در برابر کردهای عراق سیاست عدم خودمختاری را اتخاذ کرده است. به همین دلیل است که ترکیه مخالف تشکیل کردستان سوریه است و برای جلوگیری از تشکیل چنین منطقه ای به عفرین حمله کرد.
کردستان سوریه
کردستان سوریه بر اساس سه کانتون یا بخش، متشکل از کانتون عفرین، کوبانی و جزیره (شامل مناطقی از حسکه و قامشلی) تشکیل شده است. مناطق مورد ادعای کردهای سوریه شامل سه استان حلب، رقه و حسکه است. بنابراین کردها مناطق مرزی و شمالی کشور سوریه را در نظر دارند. منطقه کردستان سوریه سرشار از منابع نفتی است. منطقه نفتی شدادی که دومین ذخایر منابع در سوریه بعد از جبل الشاعر است و همچنین میادین نفتی مهم رمیلان و جبسه از مناطق مهم در حوزه ادعایی کردهاست.
اهداف ترکیه در شمال سوریه
ترکیه در شمال سوریه براساس همان راهبرد دفاع از مرزها و بازدراندگی سیاست نظامی و امنیتی خود را تبیین کرده است. طبق این راهبرد ابتدا در سال 97 به عفرین حمله کرد و اکنون عملیات چشمه صلح را در شمال سوریه با وسعت گسترده تری انجام داده است. در نتیجه می توان اهداف ترکیه در شمال سوریه و همچنین چرایی حمله اخیر به این مناطق را در موارد زیر خلاصه کرد:
1- در مرحله اول ترکیه به دنبال سرکوب و تضعیف کردها برای استقلال یا خودمختاری است. راه حل آنکارا نیز بر تضعیف قدرت نظامی کردها به عنوان مکمل قدرت سیاسی آنهاست. با عدم حمایت آمریکا از کردها، ترکیه شرایط را برای انجام اقدامات علیه کردها در تضعیف قدرت نظامی آنها و به تبع قدرت سیاسی شان مساعد دید.
2- با توجه به تضعیف قدرت نظامی کردها، آنکارا اکنون به از هم گسیختگی بستر فکر می کند. ترکیه اکنون با این حملات به دنبال قطع کانتون های کردی سوریه با یکدیگر است. با حمله به عفرین، کانتون سوم کردی و با حمله اخیر دو کانتون جزیره و کوبانی نیز از هم جدا خواهند شد.
3- با ایجاد گسست در مناطق کردی، ترکیه وارد فاز چهارم خود یعنی اسکان افرادی غیر از کردهای کنونی می شود. براساس طرحی که ترکیه مدنظر قرار داده است، کردهای سوریه باید از منطقه امن اخراج و حدود 2 میلیون عرب سوری بجای آنها اسکان داده شوند. در این منطقه 10 شهر ساخته می‌شود که در هر کدام 30 هزار نفر اسکان می یابند. هر شهر نیز 140 روستای تابع دارد که در هر یک از آنها 5 هزار نفر ساکن خواهند شد. در این شهرها و روستاها هم ده ها مدرسه و یک دانشگاه و چند مسجد و تعدادی بیمارستان و چند ورزشگاه و شهرک صنعتی و کشاورزی ساخته خواهد شد. هزینه ایجاد این مجموعه حدود 25 میلیارد دلار است که آنکارا آن را از کمک های بین المللی تأمین خواهد کرد. با این اقدام ترکیه ارتباط کردهای ترکیه و کردهای سوریه قطع شود. البته به این نکته باید توجه کرد که گروه های تروریستی همچون ارتش آزاد که با ترکیه در عملیات شمال همراهی می کنند، یک بازی دوسرباخت است که ترکیه از یک سو با تهدیدات امنیتی از جانب این گروه ها مواجه خواهد شد و از سوی دیگر این گروه ها نشان داده اند که به دنبال تشکیل منطقه ای خودمختار و مستقل برای تشکیل همان دولتی غیر قانونی متشکل از ارتشی های فراری و برخی جریان های سیاسی هستند.
4- تسلط بر مناطق استراتژیک کانتون های کردی. جاده ترانزیت و استراتژیکی در عمق سی کیلومتری از مرزهای ترکیه وجود دارد به نام M4 که از شمال شرق سوریه آغاز شده به سواحل دریای مدیترانه و بندر لاذقیه می رسد و این جاده نباید در اختیار کردهای سوریه قرار گیرد. دلیل آن این است که جاده مزبور از مرزهای عراق شروع شده و از شهرهای حومه حسکه- عین عیسی- منبج- الباب- حلب- ادلب- جسرالشغور و لاذقیه عبور می کند. این امر به منزله یک کریدور مهم برای مناطق کردی عراق و سوریه است که دسترسی آنها به دریای مدیترانه را فراهم می کند.
5- تسلط بر منابع انرژی این منطقه.
سناریوها
در رابطه با عملیات اخیر می توان سه سناریو را برحسب محتمل بودن به ترتیب زیر عنوان کرد:
1- رسیدن ترکیه به اهداف خود. این سناریو بنابر دلایل زیر غیر محتمل است:
الف) ترکیه هدف خود را تغییر بافت جمعیتی مناطق شمالی قرار داده، اما با اسکان نزدیک به سه و نیم میلیون نفر در شمال سوریه، آنکارا نمی تواند این بافت جمعیتی را به نفع خود تغییر دهد. زیرا همچنان قشر وسیعی از مردم این مناطق همان هویت تضادی با ترکیه را دارا هستند.
ب) ترکیه از حمایت های بین المللی برخوردار نیست و تنها حامی آن که دولت آمریکا بود، اکنون از اقدامات تنبیهی استفاده کرده است.
ج) مقاومت کردها در مناطق عملیاتی و جلوگیری از پیشروی نیروهای ترکیه. از منظر ترکیه جنگ فراگیر در بحبوحه پیشروی وسیع اصلی ترین هدف ترکیه است.
2- شکست ترکیه. این سناریو نیز تاحدود زیادی بنابر دلایل زیر غیرمحتمل تر از سناریو قبلی است:
الف) ترکیه تاکنون به برخی اهداف خود در شمال سوریه همچون تصرف راس العین رسیده و توانسته تا عمق 15 کیلومتری شمال سوریه نفوذ کند.
ب) ترکیه چنانچه با مشکلاتی در انجام عملیات روبرو شود، قبل از هرگونه شکست وارد فاز سیاسی و توافقات چندجانبه با محوریت سازمان های بین المللی خواهد شد.
3- توافق با دولت سوریه. این سناریو بنابر دلایل زیر محتمل ترین گزینه است:
الف) ترکیه و سوریه در سال 1998 با توافق آدانا درباره مناطق شمالی و انجام عملیات توسط ترکیه تا عمق 5 کیلومتری مناطق شمالی انجام شده و این امر می تواند دوباره از سوی این کشورها اتفاق بیفتد.
ب) حضور دولت سوریه در مناطق شمالی منجر به درگیری دو بازیگر با هم خواهد شد؛ این در حالی است که ترکیه هدف خود را مبارزه با کردها قرار داده است. بنابراین حضور ارتش سوریه در این مناطق منجر به تغییر رویکرد ترکیه از ابعاد نظامی به سیاسی خواهد شد.
ج) این سناریو مورد توافق سایر بازیگران دخیل در بحران سوریه همچون ایران و روسیه است. ترکیه درچارچوب توافقات آستانه اکنون با این کشورها همکاری دارد و چنانچه عملیات شمال سوریه ادامه دار شود، احتمال تغییر رویکرد این دو کشور نیز وجود دارد.
