آقای دکتر! ویروس کرونا تجارت های بزرگ و کوچک را در سطح بین المللی تحت تاثیر قرار داده است. به نظرتان چه راهکارهایی برای برون رفت از این وضعیت وجود دارد؟کشورهایی که آستانه مقاومت اقتصادی کمتری دارند بیشتر تحت تاثیر تبعات ویروس کرونا قرار گرفته و آسیب پذیری مضاعف تری نسبت به اقتصادهای قوی خواهند داشت.
ویروس کرونا چند هفته ای است ناخوانده میهمان ما ایرانی ها شده است. این میهمان بدقدم به بیش از ۶۰ کشور دنیا مسافرت کرده و هر روزه در حال شیوع و گسترش است. ویروسی که نه تنها جان انسان ها را تهدید می کند، بلکه به نظر می رسد معیشت و سفره بسیاری از خانواده ها را نیز تحت تاثیر قرار داده است. البته این موضوع مختص ایران نیست و اگر اخبار را مرور کرده باشیم متوجه بیکاری و خانه نشینی بسیاری از مشاغل خدماتی در سراسر جهان می شویم. خانه نشینی هایی که ناشی از تعطیلی بسیاری از کسب و کارهاست. در این زمینه پایگاه خبری بصیرت در گفتگویی با دکتر محمد صادق مفتح معاون پیشین وزارت صمت به بررسی تاثیرات ویروس کرونا بر مسائل اقتصادی و تجاری بر اقتصاد ایران و دنیا پرداخته است. متن کامل این گفت و گو از نظرتان می گذرد:
آقای دکتر! ویروس کرونا تجارت های بزرگ و کوچک را در سطح بین المللی تحت تاثیر قرار داده است. به نظرتان چه راهکارهایی برای برون رفت از این وضعیت وجود دارد؟
چین طی دو ماه گذشته درگیر بیماری کرونا شد، بیماری که شیوع بالای آن کاهش حجم تجارت خارجی این کشور را به دنبال داشت، همچنین شیوع جهانی ویروس کرونا اقتصاد سایر کشورها را نیز تحت تاثیر قرار داد. هر چند ویروس کرونا بر همه اقتصادهای جهان تاثیر گذاشته اما بنا به قوی و ضعیف یا بزرگ و کوچک بودن اقتصادها، تاثیر گذاری ها نیز متفاوت بوده است، لذا کشورهای قدرتمند با زیر ساخت های قوی اقتصادی از ویروس کرونا تاثیر منفی کمتری داشته و تبعات تجاری این اقتصادها بسیار کمتر است. لذا کشورهایی که آستانه مقاومت اقتصادی کمتری دارند بیشتر تحت تاثیر تبعات ویروس کرونا قرار گرفته و آسیب پذیری مضاعف تری نسبت به اقتصادهای قوی خواهند داشت. البته به این موضوع هم باید توجه کنیم که کشورهایی که اقتصاد ضعیف تری دارند اگر برای مقابله با ویروس کرونا و جلوگیری از افزایش گسترش آن که به تبع آن تجارت داخلی و خارجی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد برنامه داشته باشند می توانند تا حد زیادی مانع افزایش آسیب های احتمالی تجاری شوند. بنابراین برنامه ریزی صحیح مولفه مهمی در عبور از تاثیرات سوء این ویروس بر تجارت و اقتصاد کشور است.
به نظرتان علاوه بر اینکه جلوی تبعات اقتصادی شیوع این ویروس گرفته شود آیا در کشور این ظرفیت وجود دارد که حتی از تهدید کرونا یک فرصت تجاری و اقتصادی برای ایران ایجاد شود؟
در شرایط کنونی وضعیت درگیری و ابتلا به ویروس کرونا در میان کشورهایی که این بیماری در آن ها به ثبت رسیده نسبی است و میزان تجارت خارجی کشورها تقریبا به یک نسبت کاهش یافته است. اما میزان تاثیر گذاری شیوع این ویروس بر هر اقتصادی بسته به قوی یا ضعیف بودن آن اقتصاد دارد، از سوی دیگر به نظرم جمهوری اسلامی ایران حتی می تواند از موضوع کرونا به نفع خود بهره برداری کند، برای مثال شاید جالب باشد که ما به عنوان کشوری در منطقه که قطب پزشکی و سلامت به شمار می رویم و به لحاظ پزشکی پیشرفته ترین کشور منطقه بوده و طی سال های گذشته توریسم درمانی به عنوان یکی از درآمدهای ما مطرح بوده است. لذا در وضعیتی که عمده کشورهای همسایه نیز به ویروس کرونا مبتلا شده اند می توانیم با برنامه ریزی و رعایت الزامات بهداشتی با برپا کردن بیمارستان های صحرایی در مرزهای کشور بیماران کشورهای همسایه را درمان کنیم تا با استفاده از چالش کرونا حداقل بتوانیم موضوع اقتصاد سلامت را به وضعیت مطلوبی برسانیم. قطعا جمهوری اسلامی ایران مزیت نسبی بسیار بالایی در بحث درمان و سلامت نسبت به کشورهای همسایه دارد. لذا در برخی از مناطق می توانیم به همسایگانمان خدمات پزشکی ارائه دهیم. با توجه به اینکه ایران نسبت به کشورهای عراق و افغانستان به لحاظ بهداشت عمومی پیشتاز تر است و در وضعیت بهتری به سر می برد از چالش کرونا می توان برای کشور فرصت تجاری ایجاد کرد و با بسته بندی های بهداشتی و سالم بسیاری از محصولات غذایی و مورد نیاز کشورهای همسایه را تهیه و به این کشورها صادر کرد. از سوی دیگر در وضعیت کنونی می توان با تامین بهداشت و سلامت مواد غذایی و ایجاد امنیت خاطر در میان کشورهای همسایه با تست هایی که در دو کشور انجام می شود بازارهای صادراتی ایران را در کشورهای همسایه فعال نگاه داشت. با توجه به نیاز مبرم کشورهای همسایه و نیاز داخلی آنها به لوازم بهداشتی و ضدعفونی کننده می توان از ظرفیت واحدهای تولیدی که امکان تغییر خط تولید خود را دارند برای تهیه و تولید ماسک ،مواد ضد عفونی کننده و سایر کالاهای بهداشتی استفاده کرد. تمام موارد عنوان شده در شرایط کنونی به شرط آنکه برنامه ریزی و نظام توزیع ما در بهترین وضعیت خود قرار داشته باشد می تواند پایه های تجارت ما را تقویت کند. در واقع ساماندهی نظام توزیع و نظام تولید در دل خود فرصتی برای اقتصاد کشور ایجاد می کند. اگرچه کرونا برای سلامتی جامعه تهدید جدی به شمار می رود اما با برنامه ریزی می توان در جهت کاهش تبعات جسمی آن و استفاده از مزیت های نسبی تولید لوازم بهداشتی در تجارت خارجی و تامین نیازهای داخلی استفاده کرد و حتی به سود آوری رسید.
آقای دکتر! به نظرتان نقش دیپلماسی اقتصادی فعال در این شرایط چیست؟ در واقع دیپلماسی اقتصادی می تواند چه تاثیراتی بر فرصت سازی از تهدیدهای رخ داده در قبال شیوع ویروس کرونا داشته باشد؟
دیپلماسی ظرفیت مهمی است که متاسفانه نه تنها در بحث بیماری کرونا بلکه در تمام حوزه های اقتصادی مورد غفلت وزارت خارجه و سازمان توسعه تجارت قرار گرفته است، اگر بخواهیم به دیپلماسی اقتصادی کشور در دولت های یازدهم و دوازدهم نمره بدهیم قطعا نمی توان نمره بالایی به آن داد، نمره ای که منجر به رد شدن دیپلماسی اقتصادی ایران از کلاس تجارت جهانی می شود، چرا که وزارت خارجه کشور تا کنون اهتمام چندانی به فعال سازی دیپلماسی اقتصادی و یا ضرورتی برای آن ندیده است. ما حتی در موضوع بیماری کرونا می توانستیم با ابزار دیپلماسی قوی خارجی و ساماندهی نظام توزیع از ظرفیت تولید مواد شوینده ، ماسک، دستکش و لباس های مخصوص بیمارستانی و.... برای تجارت جهانی استفاده کنیم. خوشبختانه ظرفیت تولید ما چه بالفعل و چه بالقوه، ظرفیت بسیار بالایی است و در تامین مواد اولیه نیز مشکلی نداریم اما به دلیل فقدان دیپلماسی اقتصادی و اشکالات نظام توزیع حتی در فعالیت های تولیدی که می توانیم در این زمینه ها موفق باشیم ضعیف عمل کرده ایم. باید از کشور چین الگو بگیریم، این کشور از حدود دو ماه پیش درگیر ویروس کرونا بوده، هر چند همچنان با این بحران دست و پنجه نرم می کند اما با کنترل شیوع بیماری در حال تولید اقلام بهداشتی مورد نیاز مردم در سایر کشورهاست، هرچند اقلام بهداشتی صادراتی از چین با عنوان حرکت های انسان دوستانه به کشورها فرستاده می شود اما چین از این طریق در حال تقویت تجارت از دست رفته خود در دو ماه گذشته است. اگر ایران بتواند نظام توزیع و دیپلماسی اقتصادی خود را همزمان تقویت کند حتما از تهدیدهای اقتصادی می توان فرصت هایی ساخت تا کشور را از شرایط بحرانی عبور دهد.
به نظرتان مدیریت بحران می تواند در کاهش تبعات اقتصادی و تجارت خارجی ما موثر باشد؟
هر چه بتوانیم اوضاع را زودتر از حد معمول ساماندهی کنیم کمتر به مشکل بر می خوریم. با توجه به اینکه بسیاری از کشورهای دنیا درگیر ویروس کرونا هستند و اقتصادهای زیادی تحت تاثیر این بیماری قرار گرفته اند. ایران نیز همپا و همانند سایر کشورها در این مساله درگیر است، بعید به نظر می رسد بحران کرونا بتواند تا چندین ماه بر اقتصاد بین المللی اثرات منفی ماندگاری به جا بگذارد، هر چند که نمی توان منکر تاثیرات منفی این ویروس شد. مدیریت هیجان موضوع مهمی است که دولت مسوول آن است، دولت باید تمامی زمینه ها و عرصه ها را برای کنترل و کاهش هیجان های احتمالی به کار بگیرد، کاهش و فروکش کردن هیجان ها بسیاری از مشکلات اقتصادی را پایان می دهد و باعث افزایش دامنه ارتباطات ما با کشورهای همسایه می شود.
با توجه به اهمیت دیپلماسی اقتصادی، وزارت امور خارجه در شرایط فعلی بایدچه اقداماتی انجام دهد؟
متاسفانه وزارت خارجه ایران کمترین احساس مسئولیتی در زمینه اقتصاد و به تبع آن توسعه تجارت خارجی کشور ندارد، در حالی که در دهه های گذشته می توانست با فعال کردن دیپلماسی اقتصادی و استفاده از ظرفیت های ما در خارج از کشور برای شناسایی بازارها و مشتریان و نیازهای کشورهای مختلف، کشور را درعرصه تجارت خارجی و اقتصاد قدرتمند کند. مسلما تا رسیدن به نقطه مطلوب در دیپلماسی اقتصادی فاصله بسیار زیادی داریم. برای مثال بنده به یاد دارم در پنج سال گذشته سفیر هند در ایران برای وارد کردن برنج هندی شبانه روز تلاش می کرد و با ارتباط گیری با تجار و اتاق های بازرگانی به دنبال بازاریابی برای برنج کشورش بود، در حالی که ما در سفارتخانه ها و در بین سفرایمان چنین تلاش هایی را نمی بینیم، گویا سفرای جمهوری اسلامی ایران به این موضوعات اعتقادی ندارند یا حوصله تلاش هایی از این دست برای نجات و تقویت اقتصاد کشور را ندارند. به نظر می رسد آقای ظریف در چند سال گذشته فعالیت هایی در حد گفتمان سازی داشته است اما در عمل اقدام خاصی انجام نشده است. توسعه دیپلماسی اقتصادی یک ضرورت به شمار می رود، ضرورت مهمی که جای خالی آن در اقتصاد و تجارت خارجی کشور دیده می شود. ضمن اینکه خود وزارت خارجه نیز از عدم فعالیت در مسائل بازرگانی لطمه می خورد اما به نظر می رسد همچنان به اهمیت این موضوع پی نبرده است. بنابراین می توان گفت وزرات خارجه جمهوری اسلامی ایران همچنان در زمینه توسعه دیپلماسی اقتصادی منفعل عمل می کند.
مصاحبه از حمیدرضا جوانبخت
