ماشه ای که به سمت آمریکا چکانده می شود!
مقامات کاخ سفید پس از شکست اخیر در شورای امنیت سازمان ملل متحد، در صدد فعالسازی مکانیسم ماشه و بازگرداندان تحریمهای چندجانبه شورای امنیت سازمان ملل متحد بر آمده اند..
در این خصوص، مایک پمپئو از تسلیم تقاضای کشورش به شورای امنیت برای احیای تحریم های چندجانبه علیه ایران خبر داده است. این در حالیست که افرادی مانند جان بولتون مشاور امنیت ملی سابق آمریکا تاکید کرده اند که با توجه به عدم عضویت واشنگتن در برجام، کاخ سفید به لحاظ حقوقی قدرت فعالسازی مکانیسم ماشه را نخواهد داشت. با این حال مقامات آمریکایی معتقدند که آنها علی رغم خروج از برجام، می توانند با استناد به قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، مکانیسم ماشه را فعال کنند.
این ادعای مقامات آمریکایی، با واکنش دیگر اعضای باقیمانده در برجام رو به رو شده است.آنها معتقدند که واشنگتن به دلیل خروج از توافق هسته ای، قدرت فعالسازی مکانیسه ماشه و بازگرداندن تحریمهای چندجانبه قبلی وضع شده در شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را نخواهد داشت.
به راستی این مسئله چگونه قابل تحلیل است؟
مکانیسم ماشه چیست؟
مطابق آنچه در قطعنامه ۲۲۳۱ آمده است که اگر یکی از اعضای امضا کننده توافق برجام که متشکل از تروئیکای اروپایی، ایران، چین، روسیه و آمریکا هستند، در اعمال و انجام تعهدات شکایتی داشته باشند، این شکایت ابتدا در کمیسیون مشترک برجام بررسی می‌شود و اگر در باره آن به توافقی نرسند، پرونده قابلیت ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد را پیدا می‌کند.
سپس در شورای امنیت هم بر سر ادامه تعلیق تحریمهای ایران رای گیری می‌شود، در آنجا نیز اگر یکی از اعضای دائم شورای امنیت آن را وتو کند، در آن زمان به صورت خودکار و بدون نیاز به رای گیری دوباره تمامی قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت علیه ایران برمی‌گردد .
در واقع در این صورت برجام از بین خواهد رفت و تحریمهای چندجانبه علیه ایران بر می‌گردد.
چرا آمریکا نمی تواند به مکانیسم ماشه استناد کند؟
اما سوال اصلی اینجاست که آیا آمریکا قدرت استناد به مکانیسم ماشه را به لحاظ حقوقی خوهد داشت؟ پاسخ این سوال منفی است! در این خصوص نکاتی وجود دارد که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت:
نخست اینکه "طرفهای امضا کننده توافق هسته ای "، باید در "کمیسیون مشترک برجام" شکایت خود را طرح کنند. این در حالیست که آمریکا اساسا دیگر عضوی از برجام نیست که بخواهد در آنجا شکایتی را طرح کند. بنابراین، واشنگتن به طور طبیعی، از پروسه "تصمیم گیری" در خصوص ارجاع یا عدم ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت حذف خواهد شد.
نکته دوم و مهم تر اینکه "قطعنامه 2231 شورای امنیت"متغیری وابسته به "برجام" است نه یک "متغیر مستقل" که می تواند بر روی سرنوشت برجام تاثیرگذار باشد! به عبارت بهتر، خمیر مایه حقوقی و ماهوی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد، "سند برجام" می باشد. بدیهی است که خروج از برجام، منجر به نقض غرض قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد خواهد شد. بر این اساس، زمانی که ترامپ رسما خروج خود از توافق هسته ای را در اردیبهشت ماه 1397 اعلام کرد، عملا خروج خود از قطعنامه 2231 را نیز اعلام کرده است.
پیش شرط فعالسازی مکانیسم ماشه
ماجرا به این نقطه ختم نمی شود! گرچه مکانیسم ماشه در بندهای 36 و 37 برجام گنجانده شده است، اما استناد به این بندها، ملزومات و مقدماتی دارد. مطابق متن برجام، این مکانیسم برای پیشگیری از نقض توافق هسته‌ای توسط ایران طراحی شده است. این در حالی است که بنابر اذعان مقامات اروپایی و سایر بازیگران دخیل در برجام، اقدام جمهوری اسلامی ایران در کاهش تعهدات برجامی خود، واکنشی در برابر «نقض توافق از سوی آمریکا» بوده است.به عبارت بهتر، آمریکا طرف اصلی و نقض کننده برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد می باشد.
پاسخی به ادعای مضحکانه پمپئو
مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا که پیامش درباره حق استفاده واشنگتن از مکانسیم ماشه علیه ایران مورد تمسخر قرار گرفته بود، اظهاراتش را به اوباما نسبت داد.پمپئو در پیامی توئیتری در این خصوص نوشته است :
" این سخنان درباره اسنپ‌بک (مکانیسم ماشه) مال من نیست، رئیس‌جمهور اوباما آنها را گفته است. او به درستی به کنگره گفت ایالات متحده میتواند تحریم‌ها علیه ایران را در هر زمانی به سرعت بازگرداند و هیچ کشوری نمی‌تواند مانع آن شود. این همچنان درست است."
مطابق متن قطعنامه 2231 شورای امنیت ، هر یک از اعضای کمیته مشترک برجام می توانند پروسه "حل اختلاف" یا " مکانیسم ماشه" را در این کمیته کلید زده و با اصرار و پافشاری بر ادعای خود، در نهایت کار را به شورای امنیت سازمان ملل متحد بکشانند.
فارغ از این ظرفیت بالقوه ( که متاسفانه اصلی ترین نقطه ضعف و پاشنه آشیل توافق هسته ای محسوب می شود)، قطعا "عضویت در برجام" ، اصلی ترین پیش شرط برای این اقدام محسوب می شود. اظهارات اوباما رئیس جمهور آمریکا نیز ناظر به زمانی بوده است که آمریکا هنوز عضوی از توافق هسته ای با ایران بوده است. پس از خروج ترامپ از توافق هسته ای، دیگر این عضویت و متعاقبا امتیازات و حقوق در نظر گرفته شده برای یک "عضو" معنایی ندارد.
رای گیری در شورای امنیت غیر قانونی است
مطابق آنچه در ذیل بندهای مربوط به "فعالسازی مکانیسم ماشه" پیش بینی شده است، حتی اگر به فرض محال، استمرار عضویت آمریکا در توافق هسته ای پذیرفته شود ، این کشور باید از طریق "کمیته مشترک برجام" این درخواست را ارائه دهد.
گردش کار حقوقی تعریف شده برای مکانیسم ماشه،این گونه نیست که یک عضو شورای امنیت یا عضو برجام، مستقیما درخواست خود مبنی بر بازگرداندن تحریمهای ایران را به این مجموعه ارائه دهد. بی دلیل نیست که جان بولتون مشاور امنیت ملی سابق آمریکا ( که خود از دشمنان اصلی توافق هسته ای با ایران است)، در مقاله اخیر خود به پمپئو و دیگر مقامات آمریکایی در خصوص تحقق شکستی دیگر در کارنامه واشنگتن در شورای امنیت سازمان ملل متحد و محافل بین المللی هشدار داده است.
فراتر از آن، کلیت اقدام آمریکا علاوه بر غیر قانونی بودن آن ، مصداق عینی تضعیف ساختار سازمان ملل متحد و استفاده ابزاری از عضویت دائمی در شورای امنیت می باشد.
گردش کار حقوقی تعریف شده برای مکانیسم ماشه،این گونه نیست که یک عضو شورای امنیت یا عضو برجام، مستقیما درخواست خود مبنی بر بازگرداندن تحریمهای ایران را به این مجموعه ارائه دهد. 
