نگاهی به بحران انرژی در غرب؛ بازار به کدام سمت می‌رود؟

اخیراً نوسانات شدیدی در بازارهای جهانی انرژی ایجاد شده است. بحرانی که بازارهای اروپایی و آسیایی را درگیر خود کرده و تاثیرات خود را حتی در آمریکای شمالی نیز نشان می‌دهد. در 15 اکتبر معاملات آتی گاز نوامبر در قطب TTF در هلند پس از آنکه هفته گذشته به بالاترین سطح خود یعنی 1.937 دلار رسید به حدود 1200 دلار در هر هزار متر مکعب رسید.این شرایط موجب ایجاد بحران انرژی برای کشورهای واردکننده به ویژه اتحادیه اروپا شده است بطوریکه در روزهای اخیر تصویر متعددی از صف های طولانی بنزین را مشاهده میکنیم. البته این بحران گاز، تاثیر فزاینده‌ای نیز بر این کشورها می گذارد به این طریق که با افزایش قیمت گاز تمایل به نفت نیز افزایش می یابد که خود را صعود قیمت هر بشکه نفت خام برنت به 85 دلار خود را نشان میدهد که بالاترین سطح در 6 سال اخیر است. اما برای قضاوت در مورد روند بازار انرژی و به ویژه گاز باید دلایل این نابسمانی را واکاوی کرد.

دلایل افزایش شدید قیمت گاز در اتحادیه اروپا چیست؟
سال 2021 سالی غیر استاندارد برای بازار جهانی انرژی بود. باید توجه داشت که به طور کلی، قیمت گاز در اروپا و به طور کلی در جهان بستگی به وضعیت آب و هوایی فصل دارد؛ یعنی معمولا در در تابستان و بهار ارزان‌تر و در پاییز و زمستان گرانتر می‌شود. اما امسال یک استثنا بود چون برای تأمین تقاضای روزافزون به دلیل سرد شدن فصل بهار، تأمین کنندگان اروپایی نتوانسته‌اند تاسیسات زیرزمینی ذخیره گاز را به میزان لازم برای آمادگی زمستان برسانند و کشورهای اروپایی تا اردیبهشت ماه امسال به تخلیه تاسیسات ذخیره گاز  خود ادامه دادنده اند و در حال احضر براساس برخی گزارش ها تقریبا توانسته اند 70 درصد ذخایر خود را تجهیز کنند در حالیکه این میزان در شرایط معمول 90 درصد است.
علاوه بر سطح پایین ظرفیت ذخیره‌سازی در اروپا، دلایل دیگری نیز برای افزایش قیمت آتی گاز وجود دارد. از جمله دلایل آن می‌توان به کاهش عرضه گاز از روسیه، ایالات متحده، انگلستان و خاورمیانه به اروپا و افزایش استفاده از گاز طبیعی مایع در آسیا اشاره کرد. بسیاری از کارشناسان تمایل روسیه را برای به حداقل رساندن تامین گاز به اروپا برای تسریع در راه اندازی خط لوله گاز نورد استریم 2 نسبت می‌دهند. بنابراین با نزدیک شدن به فصل زمستان و کاهش تولید نیروگاه‌های "سبز" در اروپا، وضعیت احتمالا بدتر شود.

در این میان نقش روسیه که بیش از 60 درصد گاز مصرفی اروپا را تامین میکند بسیار مهم است، بنابراین این کشور با درک این موضوع به نوعی با کنترل عرضه اروپا را تحت فشار قرار داده تا مجوز راهاندازی نورد استریم 2 را که برخی کشورها مانند لهستان و اوکراین مخالف آن هستند را آغاز کند. در مقابل گازپروم صادرکننده اصلی از طریق خط لوله، این ادعاها را رد و گفته است که به تعهدات قراردادی خود عمل کرده است.
یکی دیگر از عوامل محرک بحران، تعطیلی عمدی میدان هلند گرونینگن، بزرگترین میدان اروپا و اصلی‌ترین منبع تامین گاز از سال 1963 است. این میدان در سال 2016 تقریبا 30 میلیارد متر مکعب یعنی تقریبا یک دهم مصرف اتحادیه اروپا را تولید می‌کرد، اما به دلیل لرزش زمین امسال این میزان به 3.9 میلیارد متر مکعب کاهش یافته و به جز موارد اضطراری تا اواخر سال آینده به طور کامل متوقف می‌شود.
این عوامل و افزایش قیمت زغال سنگ موجب ایجاد این بحران انرژی شده است. بطوریکه آژانس بین المللی انرژی اعلام کرد افزایش قیمت گاز طبیعی و زغال سنگ می‌تواند استفاده از نفت در تولید برق را افزایش دهد، که آن نیز می‌تواند تقاضای جهانی نفت را در مدت 6 ماه روزانه 500 میلیون بشکه در روز افزایش دهد.
 
باید توجه داشت که افزایش قیمت برق به رشد تورم نیز سرعت می بخشد. از همین روی بسیاری از مردم و تجار در انگلستان، اسپانیا، ایتالیا ، یونان و لهستان در حال حاضر با این مشکل روبرو هستند و به همین دلیل، برخی از شرکت‌های اروپایی شروع به کاهش تولید خود کرده‌اند.

بحران انرژی به نوبه خود رقابت بین بازارهای اروپا و آسیا را به شدت افزایش داده است. بازارهای در حال رشد مانند چین، ژاپن، کره و تایوان به بازارهای مهمتری برای تامین کنندگان سنتی LNG (گاز طبیعی مایع) تبدیل شده‌اند. در این زمینه، در 8 ماهه اول سال 2021، واردات LNG از ژاپن، کره جنوبی و تایوان در مقایسه با مدت مشابه در سال 2019، 7 یا 9 میلیارد مترمکعب افزایش یافته است. در حالی که واردات LNG چین 30  یا 17 میلیارد مترمکعب افزایش یافته است.

در چین، دولت به بزرگترین شرکت‌های دولتی این کشور دستور داده است که برق زمستان را به هر قیمتی تامین کنند. به همین دلیل، چین سیاست تهاجمی‌تری را برای اطمینان از تامین گاز طبیعی دنبال می‌کند. بنابراین، برندگان مناقصات LNG عمدتا کشورهای شرق آسیا هستند.

از سوی دیگر، چین حجم گاز دریافتی خود از روسیه را از طریق خط لوله برق سیبری به شدت افزایش داده است. در سال 2019، تنها 0.3 میلیارد مترمکعب از طریق خط لوله چین وارد می شود که این رقم را در سال 2020 به 4.1 میلیارد متر مکعب افزایش یافته است. در نیمه اول 2021 نیز این رقم به 4.6 میلیارد متر مکعب رسیده است. در نتیجه، در 8 ماهه اول سال 2021، واردات LNG اروپا در مقایسه با مدت مشابه در سال 2019 حدود 8 میلیارد دلار خواهد بود.
افزایش شدید قیمت گاز طبیعی باعث شده تا قیمت برق در اروپا به بالاترین سطح خود در تاریخ برسد، باید توجه داشت که گاز طبیعی 22 درصد از تولید برق در اروپا را تشکیل می‌دهد. قیمت برق در آلمان به 302.5 یورو در هر مگاوات ساعت و در اسپانیا  به 288 یورو افزایش یافت. برای مقایسه، قیمت‌ها در اسپانیا 550 درصد بیشتر از قیمت متوسط   در 2010-2020 است.
افزایش شدید قیمت برق فعالیت بسیاری از شرکت‌ها در اروپا و آسیا را محدود کرده است. در حقیقت، برخی از کارخانه‌های چین بعنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، تولید خود را متوقف کرده‌اند. در نتیجه، برای اولین بار در 18 ماه اخیر تولید چین کاهش یافته است. یا در انگلستان جمعیت زیادی در پمپ بنزین‌ها مشاهده می‌شود و به همین دلیل‌، دولت از ارتش خواست تا از خشونت جلوگیری کند.
در مجموع این عوامل تاثیر خود را بر بخش قیمت تمام شده و خرده فروشی خواهد گذاشت. بطوریکه، بحران انرژی در سپتامبر منجر به افزایش تورم قیمت مصرف کننده در منطقه یورو به 3.4 درصد شد که بالاترین رقم در 13 سال گذشته است. باید اضافه کرد که این رقم در مرداد 10 درصد بوده است. از همین روی پیش بینی‌ها نشان می‌دهد که تورم در اروپا تا 4 درصد افزایش می‌یابد.
در مجموع می‌توان گفت تا زمانیکه اتحادیه اروپا کشورهای تامین کننده انرژی خود را متنوع نکند نمیتواند از قدرت فزاینده روسیه در این موضوع جلوگیری کند. بنابراین مشاهده می‌شود برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه به دنبال استفاده مینی نیروگاه‌های هسته‌ای هستند یا کشورهایی مانند یونان و قبرس به فکر تامین برق از مصر افتاده اند.