مروری بر مواضع منطقه ای در قبال جنگ اوکراین

منطقه غرب آسیا از جمله مناطق مهمی است که بیش از سایر مناطق جهان تحت تاثیر روند جنگ در اوکراین قرار گرفته است.

نوع رابطه کشورهای منطقه با روسیه و اوکراین و نیز مسایل راهبردی مانند انرژی از جمله مولفه هایی است که کشورهای غرب آسیا را وادار به موضع گیری خاص نسبت به این جنگ گرده است. 
برای مثال، روسیه همزمان با قطب های مختلف منطقه ای اعم از ایران، اسرائیل، سوریه و سایر کشورهای عربی روابط خوبی دارد. شاید به همین دلیل است که متحدان غرب در منطقه غرب آسیا در مواضع خود نسبت به این جنگ محتاطانه برخورد کرده اند. 
در این میان، جمهوری اسلامی ایران که با مسکو روابط نزدیکی دارد و با غرب زاویه دارد و همانند روسیه، ناتو را یک تهدید امنیتی قلمداد می کند؛ اعلام کرد متهم اصلی این بحران، مواضع و عملکرد غرب و ناتو است. اما در عین حال از نگاه ایران، راه‌ حل این مشکل، جنگ نیست و این نزاع باید از طریق دیپلماسی حل و فصل شود.

سوریه اما به عنوان متحد مسکو، به شکل آشکار از اقدام روسیه در جنگ اوکراین حمایت کرد. بشار اسد، رئیس ‌جمهوری این کشور بعد از حمله با همتای روس خود ولادیمیر پوتین تماس گرفت و اقدام او را «تصحیح یک اشتباه تاریخی» توصیف کرد. برخی ناظران این موضع گیری شفاف را به دلیل مدیون بودن سوریه به مسکو در جنگ داخلی این کشور می دانند.

از طرفی، کشورهای حوزه خلیج فارس به عنوان متحدان غرب، احتیاط بیشتری به خرج دادند. وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا تلفنی با همتایانش در عربستان سعودی و امارات متحده عربی تماس گرفت تا حمایت علنی و دیپلماتیک حداکثری آن ها را برای اوکراین به دست بیاورد.

اما رای گیری در شورای امنیت سازمان ملل نشان داد آمریکا در این تلاش موفق نبوده است. امارات که در حال حاضر یکی از اعضای غیردائمی شورای امنیت است، به قطعنامه‌ ای که آمریکا علیه روسیه تدوین کرده بود، رای ممتنع داد. در واقع امارات قصد ندارد در روابط خود با روسیه خدشه ایجاد کند. این در حالی است که عبدالله بن زاید، وزیر خارجه امارات تنها یک روز قبل از جنگ با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه تلفنی گفت‌ وگو کرده و بر دوستی دو کشور تاکید کرد.

عربستان سعودی نیز اگرچه همانند امارات به آمریکا پاسخ رد نداد، اما تا کنون حاضر نشده که در برابر جنگ اوکراین موضع صریحی اتخاذ کند. این کشور همانند سایر شرکای آمریکا در منطقه تحت فشار است تا با افزایش تولید نفت، بر روند افزایش قیمت نفت اثر بگذارد؛ اما ریاض هنوز تمایلی نسبت به انجام این کار نشان نداده است.  

قطر نیز به عنوان یک کشور دارای منابع گاز، موضع بی طرف اتحاذ کرد و  از طرفین خواست که خویشتن‌ دار باشند و مساله را از مسیر دیپلماتیک حل کنند. کشورهای غربی امیدوارند که قطر با تامین گاز، بخشی از کمبودهای احتمالی را جبران کند.
همین موضوع موجب شد تا رئیس ‌جمهور اوکراین با شیخ تمیم، حاکم قطر تماس تلفنی برقرار کند. در این تماس تلفنی، زلنسکی، شیخ تمیم را در جریان جزییات حمله روسیه قرار داد؛ اما حاکم قطر همانند امارات و عربستان، به محکومیت حمله روسیه نپرداخت.

از سوی دیگر، مصر به عنوان یکی از کشورهای تاثیرگذار در منطقه غرب آسیا تاکنون موضع روشنی در قبال بحران روسیه و اوکراین اتخاذ نکرده و دلیل این امر به بیم قاهره از تاثیرگذاری این موضع‌ گیری به روابط خود با طرف‌ های این بحران بازمی گردد.

دستگاه دیپلماسی مصر با صدور بیانیه‌ ای به دعوت دو طرف به انجام گفت‌‍ وگو و تلاش برای حل بحران از طریق سیاسی در راستای امنیت و ثبات بین‌ المللی و جلوگیری از وخیمتر شدن اوضاع انسانی و اقتصادی و تاثیر آن بر منطقه و جهان اکتفا کرده است.

رژیم صهیونیستی نیز به عنوان متحد اول آمریکا در غرب آسیا، در جنگ اوکراین به طور کامل با غرب همراه نشده است. روابط خوب اسرائیل با دو طرف (روسیه و اوکراین) موجب شده است که که این رژیم در موضع خود نسبت به جنگ جانب احتیاط در پیش بگیرد.

از سوی دیگر، جمعیت قابل‌ توجهی از شهروندان اسرائیل، مهاجرانی هستند که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به این کشور نقل مکان کردند. این مهاجران پیوندهای فرهنگی و عاطفی ویژه‌ ای با هر دو کشور روسیه و اوکراین دارند، موضوعی که اتحاذ موضع صریح را برای مقامات تل آویو در قبال جنگ جاری دشوار ساخته است.
این در حالی است که واشنگتن امیدوار بود که اسرائیل به خواسته این کشور جواب مثبت بدهد و به مجموعه کشورهایی بپیوندد که قطعنامه علیه روسیه را به شورای امنیت ارائه کردند. البته آمریکایی‌ ها می‌ دانستند که این قطعنامه توسط روسیه وتو خواهد شد؛ اما تلاش کردند تا با افزایش تعداد کشورهایی که به عنوان تهیه ‌کننده قطعنامه نامشان ذکر می شود، بر بار سیاسی و  تبلیغاتی آن بیافزایند. نکته قابل توجه آن است که به رغم این که در نهایت این قطعنامه با حمایت ۸۰ کشور جهان به شورای امنیت رفت، اما اسرائیل به درخواست آمریکا پاسخ مثبت نداد.
البته اسرائیل از ابتدای جنگ حمله روسیه را محکوم کرد و اعلام کرد که آماده است به اوکراین کمک‌ های بشردوستانه ارسال کند. اسرائیل همچنین تنها رژیم مطنقه است که به شکل مستقیم از سوی ولودیمیر زلنسکی رئیس‌ جمهوری اوکراین خطاب قرار گرفت تا بین کی‌یف و مسکو میانجیگری کند.

کشور ترکیه نیز به عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه غرب آسیا نسبت به جنگ اوگراین موضع شفافی ارائه نکرده است. ترکیه به شکل مستقیم با جنگ اوکراین ارتباط دارد، چون در دریای سیاه، همسایه هر دو کشور روسیه و اوکراین است و تنگه‌های داردانل و بسفر که تنها نقطه اتصال دریای سیاه به آب ‌های آزاد محسوب می ‌شوند، توسط ترکیه کنترل می ‌شوند.
البته ترکیه حمله نظامی روسیه به اوکراین را محکوم کرد، اما به درخواست اوکراین برای بستن تنگه‌ های داردانل و بسفر به روی روسیه اعتنایی نکرد. پاسخ آنکارا آن بود که به دلیل پیمان‌ دوجانبه میان ترکیه و روسیه، این کشور نمی‌تواند دسترسی کشتی‌ های روسی به تنگه‌ ها را قطع کند.

دولت عراق نیز هر چند ارتباط مستقیمی با جنگ اوکراین ندارد، اما با توجه به این که در تبلیغات رسانه ای حمله روسیه به اوکراین با حمله عراق در دوران صدام حسین به کویت مقایسه می شود؛ سید مقتدی صدر، روحانی با نفوذ عراق در توییتی که بعد از آغاز حمله منتشر کرد نوشت که بر اساس تجربه، می ‌داند که جنگ جز ویرانی و نابودی انسان ‌ها ثمر دیگری ندارد.

در مجموع باید گفت کشورهای منطقه غرب آسیا با حساسیت خاصی جنگ اوکراین را دنبال می کنند و البته با توجه به روابط خوبی که عموم این کشورها (حتی متحدان عرب) با روسیه دارند، سعی می کنند از محکومیت مستقیم اقدام روسیه پرهیز کنند و به جای آن، ضمن هشدار به تبعات منفی جنگ، دو طرف به راهکارهای دیپلماتیک فرامی خوانند.
حداقل نتیجه این گونه مواضع آن است که غرب و به ویژه آمریکا نفوذ خود در غرب آسیا را تا حد زیادی از دست داده و حتی قادر به یکپارچه کردن متحدان خود در برابر روسیه نیست.