3 اقدام ضروری برای ایجاد شرکت‌های دانش بنیان

مقام معظم رهبری امسال را با عنوان سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» نامگذاری کردند و در سخنرانی نوروزی فرمودند که «در دهه‌ 90، در واقع مواجه بودیم با انباشت چالش‌های اقتصادی که خب انسان بایستی از اینها به یک نحوی خلاص بشود. باید ان‌شاء‌الله درباره مسائل اقتصادی درست فکر کرد، درست عمل کرد و حرکت کرد تا برای ملت وسایل آسایشی در این زمینه ان‌شاء الله به وجود بیاید». 

بنابراین با توجه به اهمیت موضوع اقتصاد مقام معظم رهبری در سال‌های اخیر، هر سال را با یک عنوان اقتصادی نامگذاری می‌کنند و بر این اساس مسئولان کشور باید تمام همت خود را برای تحقق آن بکارگیرند. در رابطه با چگونگی دستیابی به تولیدی دانش بنیان و اشتغال آفرین گفت‌وگویی با یحیی آل اسحاق کارشناس اقتصادی و وزیر اسبق بازرگانی انجام شده که در ادامه می‌خوانید: 

* مقام معظم رهبری امسال را با عنوان سال «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» نامگذاری کردند و امسال هم مانند چند سال اخیر به مساله تولید در نامگذاری سال توجه ویژه‌ای شده است، با توجه به شرایط کشور دستیابی به تولیدی دانش بنیان و اشتغال آفرین چگونه امکان پذیر است و زیرساخت‌های آن چیست؟ 

آل اسحاق: برای چندمین سال متمادی است که مقام معظم رهبری یک مساله اقتصادی را به عنوان شعار سال انتخاب می‌کنند و در حوزه اقتصاد هم  مشخصا به حوزه تولید توجه ویژه دارند و در هر یک از این سال‌ها تولید را با یک الزام پیوند می‌زنند. 

حقیقت این است که بقا و دوام یک ملت بستگی به مقدار ارزش افزوده‌ای دارد که آن ملت در حوزه‌های مختلف ایجاد می‌کند و اگر ملتی نتواند ارزش افزوده ایجاد کند به نابودی می‌رسد. بنابراین باید متناسب با اقتضائات زمان، مکان و نیازهای مختلف و در حوزه‌های مختلف ارزش افزوده تولید کرد البته هدایت حکمرانان و مسئولین هم نقش اصلی را دارد. بسترسازی و زمینه‌سازی وظیفه اصلی حاکمیت است و باید حکمرانی زمینه‌های لازم را برای رشد، توسعه امنیت و بقای ملت فراهم کند.

عدم سامان یافتن تولید باعث اضمحلال یک ملت می‌شود

مسائلی که مقام معظم رهبری مطرح می‌کنند دورنمایی است از جهت‌گیری ها و نکاتی است که باید ملت به آن سمت حرکت کنند.   مقام معظم رهبری به دلیل اقتضائات چند سالی است که حوزه اقتصاد را اولویت اول قرار داده‌اند و در این هدایت هم موضوع تولید را اصل اساسی رویکرد قرار داده‌اند و کاملا هم درست است زیرا اگر تولید یک کشور سامان پیدا نکند و ارزش افزوده ایجاد نکند آرام آرام آن ملت به سمت اضمحلال می‌رود و ضربه‌های بزرگی را خواهد دید. 

همانطور که اشاره شد مقام معظم رهبری چند سالی است که در نامگذاری سال‌ها به مسائل اقتصادی و بخصوص تولید توجه دارند اما امسال در این نامگذاری پسوند و الزامات تولید جهت مشخص‌تری دارد و برای رشد تولید به دو حوزه دانش بنیان و اشتغال‌آفرینی نیز بصورت مشخص تاکید شده است. 

لزوم به روز بودن حوزه‌های مختلف اقتصاد برای رقابت در عرصه‌‌های جهانی

دانش بنیان بودن یعنی پایه‌های فعالیت اقتصادی و تولیدی مبتنی بر دانش باشد  البته دانشی که لازمه رشد، توسعه و بروز بودن باشد. اگر حوزه‌های اقتصادی تابع اقتضائات زمانی نباشد از آنجا که در معرض یک رقابت بزرگ جهانی هستیم ممکن است از قافله عقب بمانیم و لذا تولید، کیفیت، قیمت تمام شده تولید و چگونگی رفع نیازهای تولید و حضور در صحنه‌های بین‌المللی به خطر می‌افتد. 

بنابراین تمام مبانی تولید باید متکی بر پیشرفت، دانش، تکنیک و تکنولوژی روز دنیا باشد و این مهم ممکن نیست مگر اینکه زمینه‌سازها، هدایت‌گرها، بسترسازها و سیاستگذاران بخش تولید این موضوع را از حاشیه به متن بیاورند. یعنی واحدهای قانونگذاری، وزارتخانه‌های اجرایی، فعالیت های اقتصادی، نهادهای اقتصادی  ما باید همتشان این باشد که همواره بروز باشند. 

یک تولید کننده باید منحنی عمر تولیدات خود را که در اقتصاد کاملا مشخص است را مراعات کند و وقتی محصول به سن جوانی رسید باید محصول دیگری را ایجاد کند زیرا در غیراین صورت آن محصول به مرحله پیری و سپس مرگ می‌رسد. عمر محصول مشخص است و لذا تولید به هزار و یک دلیل دائما باید با دانش و علم هم جهت و هماهنگ باشد و هر تولیدی یک عقبه علمی و تکنولوژی داشته باشد و به این منظور نیز همانطور که مقام معظم رهبری تاکید داشتند باید تعداد شرکت‌های دانش بنیان افزایش یابد و این مساله یک ضرورت است. 

*همانطور که اشاره داشتید، لازمه توسعه تولید دانش است و اشاره داشتید که باید شرکت های دانش بنیان افزایش یابد، آیا الان در این زمینه در وضعیت خوبی قرار داریم؟

آل اسحاق: ما در این زمینه به دلایل مختلف با اینکه امکانات بالقوه‌ای داشته‌ایم عقب‌افتادگی داشتیم در مقطعی تعداد شرکت‌های دانش بنیان ما بسیار کم بود و در مجموع 100 شرکت دانش بنیان در کشور وجود داشت اما بعد از صحبت‌های مقام معظم رهبری در گذشته، تعداد این شرکت ها افزایش یافت، اما قطعا در این زمینه باز هم نیاز به توسعه داریم. 

در حال حاضر از نظر نیروی انسانی کسری وجود ندارد اما همانطور که رهبری فرمودند تحصیل‌کرده‌ها و انسان‌های بارور شده ما بعضا در غیر از حوزه خود مشغول هستند که این موضوع باید اصلاح شود. 

وجود فارغ‌التحصیلان بیکار به منزله نهضت هدر رفتن انرژی و توان کشور است

حدود  سه میلیون نفر فارغ‌التحصیل بیکار در کشور وجود دارد و این در حالی است که برای تحصیل آنها هزینه شده و با افرادی بارور تبدیل شده‌اند، عمر و جوانی آنها صرف یادگیری شده است اما به دلیل آماده نبودن بستر یا کار نمی‌تواند و یا در کارهای دیگری مجبور به فعالیت هستند و این وضعیت به منزله نهضت هدر رفتن انرژی و توان است. این مساله خسارت بزرگی به این افراد است و هم به جامعه است. 

*برای توسعه شرکت‌های دانش بنیان چه باید کرد؟ چه کسانی در مقابل این مساله مسئولیت دارند؟ 

آل اسحاق: برای توسعه شرکت‌های دانش بنیان و مشاهده آثار آن در تولید ضروری است که حاکمیت و سیاستگذاران دولتی و نظام بستر لازم برای آن را فراهم کنند و فراهم آوردن بستر لازم یعنی امکانات رشد و توسعه این شرکت‌های دانش بنیان را فراهم کنند. 

*چگونه باید از شرکت‌های دانش بنیان بعد از راه‌اندازی حمایت کرد؟

آل اسحاق: اولین کسانی که اقدام تاسیس شرکت‌های دانش بنیان می کنند اغلب جوانان و تحصیل‌کرده‌هایی هستند که از امکانات و توانایی‌های بنیانی ضعیف هستند زیرا در ابتدای کار هستند و بنابراین باید حمایت‌های جدی از آنها صورت بگیرد. این افراد عموما سرمایه اولیه خود را با ریسک وارد کار می‌کنند اما اگر پروژه‌های مورد نظرشان  و ابداعات و اخترعاتشان به ثمر برسد قطعا همه مشکلات و هزینه‌هایشان جبران می‌شود. 

بنابراین باید جایی برای حمایت از این افراد وجود داشته باشد تا در صورت خسارت احتمالی، خسارت آنها جبران شود. در سطح دنیا معمولا این رشته فعالیت‌ها، یعنی فعالیت  در شرکت‌های ریسکی سود آور است و همین موضوع باعث می‌شود تا به جوانان و صاحبان علم و خلاقیت جرات دهد تا شرکت‌های دانش بنیان را تاسیس کنند و هم کمک سرمایه‌ای و هم کمک تضمین ریسک بگیرند. بنابراین اگر تا حدودی این فضا را حاکمیت ایجاد کند و از این شرکت‌ها حمایت شود قطعا اتفاقات خوبی در این حوزه ایجاد می‌شود. 

یکی از دارایی‌های این قبیل شرکت‌ها در دنیا، تعداد طرح‌های اقدام نکرده و ذخیره‌ شده در بانک های اطلاعاتی آنها است و این طرح‌ها در مجامع شرکت‌های بزرگ جزء دارایی‌هایشان ارزش‌گذاری می‌شود. 

3 اقدام ضروری برای ایجاد شرکت‌های دانش بنیان

*با توجه به توضیحاتی که در مورد لزوم حمایت از شرکت‌های دانش بنیان دادید بفرمایید که برای ایجاد شرکتهای دانش بنیان در مجموع چه باید کرد؟ 

آل اسحاق: برای اینکه شرکت‌های دانش بنیان تشکیل شود سه کار باید انجام شود. اول کار اقداماتی است که جوانان و تحصیلکردگان باید انجام دهند. این افراد باید در لبه‌های دانش حرکت کنند و دانش کسب کنند زیرا بدون دانش امکان پذیر نیست و دانشگاه‌ها نیز باید محیطی را برای آنها فراهم کنند تا این افراد بتوانند با روحیه تحصیل کنند و تحصیلاتشان را منصه ظهور برسانند و عملیاتی کنند زیرا آنچه به آنها ارزش می‌دهد عملیاتی شدن دانش و تجربه است. 

دومین کاری که برای ایجاد شرکت های دانش بنیان باید انجام داد این است که دولت و حاکمیت باید زمینه و بستر را فراهم کنند. یکی از ابزارهای لازم در این مسیر کمک های مادی و کیفی لازم است. تا زمانی که حاکمیت در این فضا قرار نگیرد زحمات این افراد به نتیجه نمی‌رسد. 

حاکمیت باید در این زمینه، هزینه‌ها را قبول کند و اگر حاکمیت در این زمینه ریسک نکند و هزینه نکند اصلا پیشرفت امکان پذیر نیست. حاکمیت همان طور که بودجه صفر امنیت می‌کند و در حوزه‌های مختلف بودجه تعیین و صرف می‌کند باید هزینه‌ها این بخش را نیز تقبل کند.

اگر امنیت و سلامت مهم است و نظام باید برای آن هزینه کند، اگر آموزش دارای اهمیت است و نظام باید برای آن هزینه کند حمایت از شرکت‌های دانش بنیان نیز باید در این ردیف قرار گیرد و باید نظام برای آن هزینه کند زیرا عدم توجه به جایگاه اصلی این حوزه و بدون هزینه توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان امکان‌پذیر نیست. بنابراین در مجموعه نظام هر فردی در حوزه مسئولیتی که بر عهده دارد باید از شرکت‌های دانش بنیان حمایت عملیاتی کند. 

اقدام سوم برای ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان خود تولید‌کنندگان هستند. تولید‌کنندگان باید بدانند که بقا، رشد، توسعه و حال و آینده‌اشان بستگی به عقبه دانشی آن‌ها و نوآوری‌هایشان دارد. باید پیشران باشند و درصدی از بودجه‌اشان را برای تحقیقات و مطالعات صرف کنند و این کار در تمام دنیا انجام می‌شود و صاحبان سهام و مجامع نیز قبول دارند که درصدی از سهام جامع شرکت‌ها باید صرف امور تحقیق، توسعه و مطالعه شود. 

متاسفانه در بخش های دولتی، شرکت‌های دولتی، نهادهای دولتی و چه در حوزه‌های خصوصی و واحدهای کوچک و متوسط بعضا مشاهده می‌شود که بودجه مختصر تحقیقات و مطالعات مصرف نمی‌شود و در آخر سال صرف امور غیره می شود. تا زمانی که این موضوع از حاشی به متن نیاید و تولیدکنندگان ما به عنوان ابزار و وسیله قانونی نتوانند برای تولیدات جدیدشان ابداع، هزینه و ریسک کنند این کارها شکل نمی‌گیرد. 

*مقام معظم رهبری علاوه بر تولید، دانش بنیان در نامگذاری سال به اشتغال آفرینی هم تاکید داشته‌اند، تحقق این موضوع با شرایط موجود چگونه امکان پذیر است؟ 

آل اسحاق: در حوزه اشتغال آفرینی یکی از موضوعات ما مساله بیکاری و مخصوصا بیکاری تحصیل‌کردگان است. حدود 3 میلیون نفر با وجود تحصیلات کار ندارند. 

در رابطه با تولید و اشتغال دو گونه واحدهای تولیدی وجود دارد، یک سری از واحدهای تولیدی متکی بر تکنولوژی جدید و نو است که در این واحدها سعی می‌شود که از حداقل نیروی انسانی استفاده شود و تمام کارها با استفاده از سخت‌افزارها و نرم‌افزارها و بهره‌گیری از توان ربات‌ها انجام شود که این قبیل واحدهای تولیدی دارای معایب و مزایایی هستند. در مورد مزایا بحثی نیست اما یکی از معایب اشتغال کمتر برای نیروی انسانی است. اما همین موضوع را شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند جبران کنند. به این صورت که دانش‌بنیان‌ها با ایجاد خطوط جدید و ابتکارات جدید متناسب با اقتضائات روز تحول در قسمت‌های مختلف این شرکت‌های تولیدی ایجاد می‌کنند و زمینه ایجاد اشتغال را فراهم می‌آورند و در نهایت باعث رشد و توسعه می‌شوند. اما در مجموع باید به این نکته توجه شود که برای رشد فعالیت‌های تولید‌کنندگان و سرمایه‌گذاران باید باز هم حکمرانان کمک کنند. مساله اشتغال‌زایی یکی از ضرورت‌های اقتصاد ما است و باید بیکاری را با توجه به همین دانش‌بنیان‌ها سامان دهیم. 

*عدم توجه به تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرینی چه سرانجامی خواهد داشت؟ 

آل اسحاق: از رقابت جهانی عقب می‌افتیم. اگر تولید نکنیم باید تجارت کنیم و مایحتاج مورد نیازمان را در زمینه‌های مختلف از طریق واردات تامین کنیم و لذا به جای اینکه تولید کننده باشیم به مصرف کننده تبدیل می‌شویم. در صورتی که به تولید توجه نشود باید تمام منابع نفتی خود را بفروشیم و به ازای آن محصول وارد کنیم. در صورتی که دانش‌بنیان‌ها بروز باشند نه تنها وارد کننده نخواهیم شد بلکه تبدیل به صادرکننده می‌شویم. 

باید بنیان‌ها و زیربناهای تولید را اصلاح کنیم و از حالت خطی به دایره‌ای تبدیل شویم و تولیدمان برای صادرات باشد. 

اگر شرکت‌های دانش ‌بنیان را در حوزه‌های مختلف نتوانیم توسعه دهیم به وارد کننده تبدیل می‌شویم.  اتفاقا در حوزه کشاورزی نیز در بخش‌های مختلف  از جمله آبیاری چندان خوب عمل نکرده‌ایم  و هنوز بخشی از کشاورزی ما غرقابی است در صورتی که امروزه در دنیا از قطره‌قطره‌های آب برای آبیاری مزارع با استفاده از شیوه‌های نوین استفاده می‌شود. 

در مجموعه در همه حوزه‌ها فاصله فراوانی با دانش بنیان شدن داریم و اگر حوزه‌های مختلف تولیدی را دانش بنیان نکنیم در حوزه‌های مختلف داخلی و خارجی دچار آسیب‌های بزرگی خواهیم شد. 

برای اینکه این کارها شکل بگیرد باید در تغییر نگاه و ساختار حکومتی‌مان در حوزه‌های اقتصاد عمل کنیم .وزارتخانه‌های ما اکنون متناسب با شرکت‌های دانش بنیان نیست و دانش بنیان در حاشیه است و تا ساختار وزارتخانه‌ها مبتنی بر این موضوع نشود و تصمیم‌گیری‌ها مبتنی بر آن نشود و حتی اگر دانشگاه‌ها و آموزش مبتنی بر دانش بنیان شدن نشود نمی‌توانیم در این زمینه پیشرفت داشته باشیم. 

این را نیز بدانیم که دیگران کیلومترها در زمینه شرکت‌های دانش بنیان در حوزه‌های مختلف تولید،  صنعت، معدن از ما جلوترند. ما نفت و مواد خام معدنی را به آنها می‌فروشیم و آنها نفت و مواد خام معدنی ما را خریداری می‌کنند و با کمک دانش‌بنیان‌ها از هر گرم آن محصولی تهیه و آن محصولی را که از مواد اولیه ما تهیه کرده‌اند به ما می‌فروشند. 

بنابراین برای عملیاتی شدن شعار سال با عنوان «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرین» نیاز به یک نهضت داردیم و حاکمیت با تمام وجود و بدون تعارف باید کمک کند و نظام مقرراتی قانون نیز باید زمینه را فراهم کند و با عزمی جدی با حمایت از شرکت‌های دانش بنیان تولید را توسعه و به دنبال آن اشتغال را ایجاد کنیم.