ویژگی‌های قائم و منتظر در نگاه امام جواد علیه‌السلام

امام محمدبن علی‌الرضا علیهماالسلام، ملقب به جوادالائمه، فرزند امام رضا علیه‌السلام و نهمین امام شیعیان است. شخصیتی که امام رضا علیه‌السلام او را مولودی بابرکت نامید، ولی سرانجام دسیسه‌های معتصم عباسی و همراهی ام‌الفضل، دختر مأمون عباسی، کارگر افتاد و به امام جواد علیه‌السلام، زهری خوراندند و همان زهر باعث شهادت حضرت در آخرین روز ماه ذی‌القعده سال ۲۲۰ هجری قمری شد.

برای آشنایی بیشتر با شخصیت آن امام عزیز دقایقی با حجت‌الاسلام محمدهاشم شفیعی پژوهشگر اهل بیت (ع) به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه تقدیم می‌شود.

امام زمان در کلام امام جواد علیه‌السلام

شفیعی با بیان اینکه شخصیت امام جواد علیه‌السلام در دورانی قرار داشتند که برای تبیین امامت و جلوگیری از انحراف جامعه، شروع به تبیین مسائل گوناگون؛ به‌خصوص مسئله مهدویت کردند، گفت: امام جواد علیه‌السلام در جواب حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) در مورد قیام آخرین ذخیره خدا، بعد از اینکه همه اهل‌بیت را قیام‌کننده به امر خدا و هدایت‌کننده به دین خدا معرفی می‌کند، می‌فرماید: «و لَکِنَّ الْقَائِمَ الَّذِی یُطَهِّرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِهِ الْأَرْضَ مِنْ أَهْلِ الْکُفْرِ وَ الْجُحُودِ وَ یَمْلَأُهَا عَدْلًا وَ قِسْطا هُوَ الَّذِی...»، (خزاز رازی، علی‌بن محمد، کفایةالاثر، بیدار، ۱۴۰۱ق، ص۲۸۲) «و لکن آن قائمی که خدا زمین را به واسطه او از لوث کفر و انکار، پاک و پاکیزه می‌کند و آن را پر از عدل و داد می‌کند، کسی است که...»

وی ادامه داد: سپس حضرت، اوصاف امام زمان (عج) را بیان می‌کند: «ولادت او مخفی است»، «حضرت در پرده غیبت قرار دارد»، «زمین در اختیار او قرار دارد»، «هر سختی برای او آسان می‌شود»، «به تعداد اصحاب بدر و از اطراف زمین، گرداگرد او جمع می‌شوند».(خزاز رازی، علی‌بن محمد، کفایةالاثر، بیدار، ۱۴۰۱ق، ص۲۸۲) امام جواد علیه‌السلام با بیان مجموعه این اوصاف به تبیین جایگاه شخصیتی امام زمان علیه‌السلام پرداختند و مردم را از افتادن در دام دروغگویان تاریخ بر حذر داشتند، زیرا گاهی دروغگویان با تطبیق دادن یک یا دو صفت مهدوی، خودشان را به‌عنوان مهدی و نجات دهنده بر مردم تحمیل می‌کردند، در حالی‌که مجموعه صفات در امام زمان علیه‌السلام محقق است. به عبارت دیگر، امام جواد علیه‌السلام کسی را به عنوان مهدی و نجات دهنده معرفی می‌کند که مجموعه صفات در او محقق شود.

قائم و منتظر در نگاه امام جواد علیه‌السلام

این کارشناس مذهبی با اشاره به اینکه امام جواد علیه‌السلام در روایتی، بعد از اینکه امامان بعد از خود را معرفی کردند، راوی از آن حضرت سؤال می‌کند: امام بعد از امام عسکری علیه‌السلام کیست؟ گفت: امام جواد علیه‌السلام به شدت گریه کردند و فرمودند: «إِنَّ بَعْدَ الْحَسَنِ ابْنُهُ الْقَائِمُ بِالْحَقِّ الْمُنْتَظَرُ»؛(خزاز رازی، علی‌بن محمد، کفایةالاثر، بیدار، ۱۴۰۱ق، ص۲۸۳) «به درستی که بعد از امام حسن، فرزندش قائم به حق، امام منتظَر است». وجه نام‌گذاری امام زمان به قائم بعد از اینکه حضرت، دو صفت «قائم» و «منتظَر» را برای امام زمان علیه‌السلام بیان فرمود به پرسش‌های راوی درخصوص علت نام‌گذاری آنها نیز پاسخ داد. راوی از علت نام‌گذاری حضرت به قیام کننده سؤال می‌کند. امام جواد علیه‌السلام در جواب، به دو نکته اشاره می‌کند: «لِأَنَّهُ یَقُومُ بَعْدَ مَوْتِ ذِکْرِهِ وَ ارْتِدَادِ أَکْثَرِ الْقَائِلِینَ بِإِمَامَتِهِ»،(خزاز رازی، علی‌بن محمد، کفایةالاثر، بیدار، ۱۴۰۱ق، ص۲۸۳) به‌ این‌ خاطر که زمانی قیام می‌کند که یادش در بین مردم مرده است و بیشتر کسانی که به امامت حضرت قائل بودند، بر می‌گردند». یعنی زمانی خواهد آمد که مشغولیت مردم به دنیا و سرگرمی در بازار بی‌ارزش دنیایی، آنها را روزبه‌روز از امام زمان علیه‌السلام دورتر می‌کند و شاید همین امر باعث می‌شود کسانی هم که اندک اعتقادی به امام زمان علیه‌السلام داشتند نیز از آمدن حضرت، مأیوس شده و وجود حضرت را انکار کنند.

وجه نام‌گذاری امام زمان به منتظر

شفیعی افزود: امام جواد علیه‌السلام در تبیین علت نام‌گذاری حضرت به «منتظَر» نیز می‌فرماید: «لِأَنَّ لَهُ غَیْبَةً یَکْثُرُ أَیَّامُهَا وَ یَطُولُ أَمَدُهَا فَیَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ الْمُخْلِصُونَ وَ یُنْکِرُهُ الْمُرْتَابُونَ وَ یَسْتَهْزِئُ بِهِ الْجَاحِدُونَ‏ وَ یَکْذِبُ فِیهَا الْوَقَّاتُونَ وَ یَهْلِکُ فِیهَا الْمُسْتَعْجِلُونَ وَ یَنْجُو فِیهَا الْمُسْلِمُونَ»(خزاز رازی، علی‌بن محمد، کفایةالاثر، بیدار، ۱۴۰۱ق، ص۲۸۳) «زیرا ایام غیبتش زیاد و مدّتش طولانی می‌شود، پس مخلصان، در انتظار قیامش باشند و شکاکان، انکارش کنند و منکران یادش را استهزا کنند و تعیین‌کنندگان وقت ظهورش، دروغ گویند و شتاب‌کنندگان در ظهورش، هلاک شوند و تسلیم‌شوندگان در آن نجات یابند». امام جواد علیه‌السلام در روایاتی که از ایشان نقل شده، به‌خوبی به تمام جهات دوران غیبت پرداخته است. گویا در دوران غیبت، یأس و ناامیدی فراگیر شده و عموم مردم را مبتلی می‌کند، درحالی‌که در درون‌مایه و فطرت آنها هنوز روزنه‌هایی برای نجات وجود دارد، اینجاست که تنها امام زمان علیه‌السلام است که به این روزنه‌های امید پاسخ خواهد داد، زیرا تنها اوست که عموم مردم، منتظر آمدنش هستند.

منبع: فارس