گروه «بریکس» در حال تبدیل به «بریکسی»

خبر دعوت رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی از آیت‌الله رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان برای حضور در اجلاس پیش روی «بریکس» موجب شده است که با نگاه اجمالی به این گروه، بررسی مزایا و معایب احتمالی پیوستن جمهوری اسلامی به این جمع ضروری به نظر بیاید.

تاریخچه:
گروه بریکس (BRICS)؛ نام گروهی به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور است که از به هم پیوستن حروف اول نام انگلیسی کشور‌های عضو یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی تشکیل شده است که البته در ابتدا نام این گروه «بریک» نام داشت، اما پس از پیوستن کشور آفریقای جنوبی، به بریکس تغییر نام یافت.
اولین اجلاسیه گروه بریکس در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ روسیه با حضور لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، دمیتری مدودف، منموهن سینگ و هو جینتائو به عنوان نمایندگان کشور‌های برزیل، روسیه، هند و چین برگزار شد.
آفریقای جنوبی تلاش‌های فراوانی در سال ۲۰۱۰ به منظور عضویت در گروه بریک از خود نشان داد. وزرای امور خارجه کشور‌های عضو در نشستی که در ۲۱ سپتامبر ۲۰۱۰ در نیویورک برگزار شد، با عضویت آفریقای جنوبی موافقت کردند و عنوان بریک پس از پیوستن آفریقای جنوبی به بریکس تغییر نام یافت. اولین بار «جیکوب زوما» رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی در ۱۴ آوریل ۲۰۱۱ در سومین اجلاس سازمان بریکس، به عنوان نماینده این کشور شرکت کرد.

سیاست کلی بریکس
بریکس نشان دهنده نیمی از جمعیت جهان است و اعضای این گروه ۲۸درصد قدرت اقتصادی دنیا را در اختیار دارند و نقش قابل توجهی در اتخاذ رویکرد‌های مستقل ضدغربی ارائه می‌کنند. سیاست‌های کلی گروه بریکس را می‌توان در موضوعات تجارت، سرمایه‌گذاری، شرکت‌های خرد، کوچک و متوسط، تأمین مالی، تغییرات اقلیمی، انرژی، توسعه زیرساخت، امنیت غذایی و توسعه انسانی خلاصه کرد.
کشور‌های بریکس که همگی از بزرگ‌ترین اقتصاد‌های جهانی هستند و تاثیرگذاری بسیار بالایی بر گردش نقدینگی و روابط بین‌المللی دارند بعد از تحریم‌های گسترده غرب و همپیمانانش علیه روسیه، به سمت ایجاد زیرساخت مالی و مستقل رفتند تا از این راه امنیت تراکنش‌های گسترده مالی‌شان به واسطه تحریم‌های یکجانبه غرب به خطر نیفتد. در سال ۲۰۱۲، پنج کشور عضو این سازمان در تصمیمی مهم و اثرگذار، خواستار ایجاد مکانیسم مالی مستقل خود شدند و دو سال بعد بریکس با ایجاد بانکی با نام «بانک توسعه جدید» که هدف آن تزریق نقدینگی و تامین منابع مالی برای زیرساخت‌ها و پروژه‌های اقتصاد‌های نوظهور بود، به این تصمیم جامه عمل‌ پوشاند.

به نظر می‌رسد در کوتاه مدت، سیاست‌های این گروه به دنبال تغییر نرم در سازوکار‌های جهانی و در بلندمدت به دنبال ایجاد تغییرات جدی و جدید در نظم بین‌المللی است. بریکس یک ائتلاف فراقاره‌ای هم به شمار می آید که شاکله جدیدی را برای اقتصاد و سیاست جهانی تعریف کرده و اهمیت مضاعف آن در این نکته است که این ائتلاف قدرتمند جهانی بدون مشارکت اروپا و آمریکا تشکیل شده و این ظرفیت را دارد تا صدایی بلند در مباحث مهم اقتصادی و سیاسی بین‌المللی باشد و نظم فعلی را به چالش بکشد. کما اینکه در حال حاضر دو کشور عضو بریکس، عضویت دائم شورای امنیت و سه کشور دیگر داعیه عضویت دائم در این شورا و اصلاح ساختار‌های سیاسی و مالی جهانی را دارند.

ایران در مسیر پیوستن به بریکس
در حال حاضر حدود ۱۹ کشور، درخواست خود مبنی بر پیوستن به گروه بریکس را به اعضای این گروه ارائه کرده‌اند که ایران جزء مهمترین و اولین کشور‌های درخواست‌کننده است. از آنجایی که در نشست ویدئوکنفرانسی اجلاس سران سال گذشته این گروه، سید ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور کشورمان به دعوت رسمی رئیس‌جمهور کشور چین (رئیس دوره‌ای بریکس) حاضر شده بود و امسال نیز رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی رسما از رئیسی دعوت کرده است، زمزمه‌های عضویت رسمی ایران در این گروه قوت گرفته است.
لازم به ذکر است، با توجه به آنکه عضویت اخیر جمهوری اسلامی ایران در سازمان همکاری شانگهای اتفاق افتاد و سه عضو اثرگذار گروه بریکس (روسیه، چین و هند) اعضای مشترک با سازمان شانگهای هستند؛ بنابراین به نظر می‌رسد که مسیر پیوستن ایران به این گروه هموارتر شده و در حال نهایی شدن است و احتمالا به زودی باید نام این گروه را با عنوان «بریکسی» به جای «بریکس» استعمال کرد.

مزایای پیوستن ایران به بریکس
از اهم مزایا و محاسن پیوستن ایران به گروه بریکس می‌توان به موارد زیر به شکل اجمالی اشاره کرد:
۱. انجام معاملات تجاری و اقتصادی بدون استفاده از دلار و با پول ملی
۲. صدور خدمات فنی ـ مهندسی ایران به قاره آفریقا از طریق آفریقای جنوبی و آمریکای جنوبی از طریق برزیل
۳. ارائه توانمندی‌های ایران در حوزه‌های انرژی، نیروگاه، هوافضا، ساختمان سازی، جاده سازی، فعالیت‌های دانش بنیان و ... به کشور‌های عضو و همپیمانان این کشور‌ها
۴. اخذ تسهیلات و کمک‌های مالی از سازمان موسسات مالی که این گروه تشکیل داده است
۵. تعریف جایگاه و نقش ایران به عنوان یکی از بازیگران مهم در ساختار نظم نوین جهانی
۶. و ...
لازم به ذکر است که توجه کنیم بدون تردید عضویت در هر گروه، سازمان و... بین‌المللی در کنار فراهم‌سازی بستر‌های مفید برای عضو جدید، می‌تواند محدودیت‌ها یا چالش‌هایی را نیز در پی داشته باشد که بدون تردید جمهوری اسلامی نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود؛ اما نکته مهم آن است که دولتمردان ما با هوشیاری کامل می‌توانند رفتاری متناسب با سیاست‌های کلان نظام و دیدگاه رهبری اتخاذ کنند که در کنار بهره‌مندی از مزایای عضویت در این گروه، از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند و بازیگر موفقی در سیاست‌های بین‌المللی باشند.