پیام صریح روس‌ها به بازیگران شمالی ناتو

وزارت دفاع روسیه اعلام کرد که تمرینات نظامی خود را در دریای بالتیک آغاز کرده است. مقامات این کشور در حالی این خبر را اعلام کردند که تنش میان کرملین و کشور‌های غربی بالا گرفته و استراتژی گسترش ناتو به شمال (از طریق عضویت سوئد و فنلاند در ناتو) به نقطه آشکارساز منازعه‌ای تازه در نظام بین‌الملل تبدیل شده است.

رزمایش سپر اقیانوس ۲۰۲۳
رزمایش «سپر اقیانوس۲۰۲۳» امروز تحت رهبری نیکولای اومنوف، فرمانده کل نیرو‌های دریایی روسیه آغاز شد. براساس بیانیه منتشر شده از سوی مقامات وزارت دفاع روسیه، بیش از ۶ هزار پرسنل نظامی، ۳۰ کشتی و قایق جنگی و ۳۰ هواپیمای نظامی در این رزمایش شرکت دارند. به گفته آن‌ها در این مانور نظامی، چگونگی «حفاظت از خطوط دریایی، انتقال نیرو‌ها و محموله‌های نظامی و همچنین دفاع از خط ساحلی» تمرین خواهد شد.

روسیه آخرین بار در ماه ژوئن، دو ماه پس از پیوستن فنلاند به ناتو، رزمایش نظامی گسترده‌ای را در دریای بالتیک انجام داد. این رزمایش یک روز پس از برگزاری رزمایش‌های سالانه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی در دریای بالتیک صورت گرفت. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه مدت‌هاست که از ناتو انتقاد می‌کند و تلاش کرده است تا گسترش ائتلاف نظامی غربی را به ویژه در کشور‌هایی که قبلاً بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بودند، محدود کند. کشور‌های بالتیک لتونی، لیتوانی و استونی در سال ۲۰۰۴ به ناتو پیوستند. پس از حمله روسیه به اوکراین، فنلاند و سوئد هر دو درخواست پیوستن به ناتو را دادند. فنلاند که مرزهایش تا سواحل بالتیک کشیده شده است، در ماه آوریل به عنوان سی و یکمین عضو جدید ناتو پذیرفته شد و مرز زمینی روسیه با سازمان پیمان آتلانتیک شمالی را بیش از دو برابر گسترش داد.

سوئد نیز به زودی عضویت رسمی خود را در پیمان آتلانتیک شمالی اعلام خواهد کرد. در چنین شرایطی مسلماً روسیه در برابر تحرکات غرب در مرز‌های شمالی خود بی‌تفاوت نخواهد ماند. به عبارت بهتر، رسانه‌ها و مقامات غربی نمی‌توانند از یک سو استراتژی گسترش ناتو به شمال و محاصره راهبردی روسیه را نادیده انگاشته و از سوی دیگر، به برجسته‌سازی رزمایش اخیر روسیه در دریای بالتیک متمرکز شده و آن را نماد توسعه‌طلبی روس‌ها بدانند!

مقامات روسی طی ماه‌های گذشته به دو کشور سوئد و فنلاند در خصوص عضویت در ناتو (که منجر به تسلط آتلانتیکی‌ها بر خاک روسیه می‌شود) هشدار داده‌اند همین مساله می‌تواند بحران تازه‌ای را میان روسیه و اروپا رقم بزند و حتی جنگ اوکراین در همین لحظه با انعقاد صلحی دائمی میان طرفین به پایان برسد. به عبارت بهتر، پایان تنش میان روسیه و اوکراین، تقابل مسکو با بازیگران جدید ناتو یعنی استکهلم و هلسینکی را جدی‌تر رقم خواهد زد. همان‌گونه که اشاره شد، طی هفته‌های آتی و با عضویت رسمی سوئد در پیمان آتلانتیک شمالی این روند تقابلی بیش از پیش تشدید خواهد شد.

واکنش روس‌ها جدی خواهد بود
برگزاری رزمایش اخیر (سپر اقیانوس ۲۰۲۳) به وضوح نشان می‌دهد که مسکو در حوزه بازدارندگی، قصد دارد پیام‌های صریحی را به سوئد و فنلاند مخابره کند. همین مسئله می‌تواند مولد تنش‌هایی میان طرف‌های درگیر باشد، ضمن آنکه روسیه قصد دارد زیردریایی‌های هسته‌ای خود را نیز در بالتیک مستقر کند تا به کشور‌های حوزه نوردیک و اسکاندیناوی اثبات شود که عضویت آن‌ها در پیمان آتلانتیک شمالی بدون هزینه نخواهد بود. برگزاری مانور اخیر، در همین راستا قابل تفسیر است.

اکنون مقامات روسی در حال بررسی تبعات امنیتی- نظامی پیوستن سوئد به ناتو هستند. سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه صراحتاً هشدار داده الحاق فنلاند و سوئد به ناتو می‌تواند پیامد‌های سیاسی و نظامی داشته باشد. فنلاند و سوئد هر دو از سال ۱۹۹۰میلادی با ناتو همکاری داشتند، اما هرگز عضو این سازمان نبودند. حالا در صورت پیوستن این دو کشور، تعداد اعضای این ائتلاف از ۳۰به ۳۲ عضو افزایش می‌یابد. اگرچه سوئد و فنلاند هر دو در ماموریت‌های گسترده ناتو در کشور‌های گوناگون (از جمله افغانستان و لیبی) مشارکت داشته‌اند، اما تا قبل از این، عضوی رسمی از پیمان آتلانتیک شمالی محسوب نمی‌شدند. اکنون معادله با قبل متفاوت بوده و این دو کشور مشمول بند ۵ همکاری‌های نظامی جمعی در ناتو هستند! به عبارت بهتر، طبق تعهدات مندرج در اساسنامه ناتو، اگر درگیری و جنگی میان روسیه و کشور‌های سوئد و فنلاند رخ دهد، کشور‌های دیگر عضو پیمان آتلاتیک شمالی موظف به مداخله در این نبرد (به سود منافع اعضای خود) هستند.

اما سوال اصلی اینجاست که آیا آتلانتیکی‌ها لزوماً چنین ریسکی را می‌پذیرند؟! واقعیت ماجرا این است که میان تبلیغات ادعایی اعضای ارشد ناتو (انگلیس و آمریکا) و رویکرد عملیاتی آن‌ها در زمان وقوع بحران‌های جهانی تفاوتی اساسی وجود دارد. به عنوان مثال، لندن و واشنگتن قبل از وقوع جنگ اوکراین و در مواضع پنهان خود حطاب به مقامات اوکراینی تعهد داده بودند که ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز کی‌یف را در صورت وقوع جنگ در دستور کار قرار دهند، اما در عمل چنین اقدامی را صورت ندادند!

تردید‌هایی که باقیست
فراتر از آنچه ذکر شد، بسیاری از شهروندان کشور‌های حوزه اسکاندیناوی، هنوز دید مثبتی نسبت به عضویت کشورهایشان در پیمان آتلانتیک شمالی ندارند. به عنوان مثال، هنوز تعداد زیادی از سوئدی‌ها در خصوص پیوستن به ناتو تردید دارند. همین مساله در آینده می‌تواند به پاشنه آشیل امنیتی- سیاسی در استکهلم تبدیل شود. مدتی پس از حمله نظامی روسیه به اوکراین، تلویزیون دولتی سوئد یک نظرسنجی در مورد پیوستن کشورشان به ناتو برگزار کرد که طبق آن بیش از ۴۱درصد از شرکت‌کنندگان موافق و ۳۵درصد مخالف بودند. ۲۴درصد از شرکت‌کنندگان در نظرسنجی نیز رای ممتنع دادند. سوال اصلی اینجاست که آیا در صورت تحقق صلح در اوکراین، از تعداد سوئدی‌های متقاضی عضویت در ناتو کاسته نخواهد شد؟! پاسخ این سوال مثبت است، اما عضویت دائم سوئد در ناتو، راهی را برای بازگشت از این مسیر پرتنش باقی نخواهد گذاشت. برخی سیاستمداران سوئدی، نسبت به آثار و تبعات غیرقابل کنترل و تنش‌آفرین پیوستن به ناتو هشدار داده‌اند. درخواست سوئد و فنلاند برای عضویت در ناتو در حالی صورت می‌گیرد که زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین طی هفته‌های اخیر بیش ااز پیش نسبت به عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی ناامید شده است! در چنین شرایطی، پیوستن دو کشور اسکاندیناویایی به ناتو می‌تواند نقطه آغاز منازعه‌ای لفظی، امنیتی و حتی نظامی میان روسیه و آن‌ها باشد.