دورنمای مبهم جنگ اوکراین

با گذشت حدود ۱۷ ماه از جنگ اوکراین، به رغم تلاش‌هایی که از سوی اطراف مختلف برای برقراری صلح انجام شده، دورنمای این جنگ همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اخیرا در نشستی که میان سران روسیه و کشور‌های آفریقایی در سن‌پترزبورگ برگزار شد، برخی تحلیلگران معتقدند با توجه به مواضع تازه ولادیمیر پوتین؛ مسکو به دنبال راه‌حلی به منظور پایان دادن جنگ در اوکراین است.

پوتین در واکنش به طرح صلح رهبران آفریقایی اعلام کرد که به مذاکرات صلح با اوکراین پاسخ منفی نخواهد گفت. او همچنین تصریح کرده که پیشنهاد‌های چین و آفریقا می‌تواند زمینه‌ساز صلح در اوکراین باشد. پیش از این چین اقداماتی در جهت پایان دادن به جنگ انجام داده بود و از طرفی، عربستان قصد دارد میزبان مذاکرات صلح مربوط به جنگ اوکراین و روسیه باشد؛ نشستی که ظاهراً قرار است مسئولان بلندپایه ۳۰ کشور جهان در آن حضور یابند.

اقدامات و طرح‌های دیگری نیز از سوی کشور‌های مختلف همچون جمهوری اسلامی ایران و ترکیه با تاکید بر لزوم رویکرد همگانی به دیپلماسی و روند‌های سیاسی برای پایان این جنگ ارائه شده، اما همواره با موانع اساسی مواجه شده است. این در حالی است که برخی ناظران نسبت به پیشنهاد‌های صلح چین، آفریقا و عربستان و دیگر کشور‌ها خوش‌بین نیستند؛ زیرا با آن که رییس‌جمهوری روسیه از صلح استقبال کرده، اما اوکراین نسبت به صلح موضع روشنی اتخاذ نکرده است.

اوکراین پیش از این پیشنهاد رییس‌جمهوری برزیل مبنی بر تشکیل باشگاه صلح متشکل از برزیل، هند، اندونزی، چین و برخی دیگر از کشور‌های آمریکای لاتین را نیز عملاً نادیده گرفته و تاکید دارد هیچ‌گونه توافقی که شامل بازگرداندن سرزمین‌های تصرف شده (شامل حدود ۲۰ درصد خاک اوکراین) نباشد را قبول نخواهد کرد. اوکراین همچنین به دنبال محکوم کردن روسیه در قبال حمله به این کشور و دریافت غرامت جنگی می‌باشد.

از سوی دیگر، پوتین درحالی از طرح آفریقایی‌ها و چینی‌ها برای صلح در اوکراین استقبال کرده که اقدامات اخیر او نظیر خروج از توافق صادرات غلات از دریای سیاه، با رویکرد صلح‌طلبی وی همخوانی ندارد. در واقع، تحولات مربوط به جنگ به گونه‌ای رقم خورده که نه اوکراین و نه روسیه هنوز آمادگی دستیابی به صلح را ندارند. البته بعید نیست با میانجی‌گری‌های خارجی، مذاکرات کلید خورده و گفتگو‌ها آغاز شود، اما نتیجه‌بخشی و تحقق عملی این‌گونه مذاکرات قابل پیش‌بینی نیست. دلیل این امر آن است که بازیگرانی چون چین و کشور‌های آفریقا و نیز عربستان سعودی به رغم نقاط قوتی که دارند ـ از جمله نفوذ چین بر مسکو، بی‌طرفی آفریقایی‌ها در قبال جنگ و همچنین سطح مراودات گسترده عربستان با روسیه ـ در قبال جنگ اوکراین دچار محدودیت‌هایی هستند.

میانجی‌گری چین به احتمال زیاد با استقبال غربی‌ها مواجه نخواهد شد؛ زیرا غرب به ویژه ایالات متحده درگیر یک رویارویی سنگین اقتصادی و ژئوپلیتیک با چین بوده و و ضمناً طرح ۱۲ ماده پکن به جز ذکر برخی کلیات، موضوع تازه‌ای در بر ندارد. از طرف دیگر، برخی ناظران غربی بر این باورند که چین از طولانی‌تر شدن روند جنگ در اوکراین استقبال می‌کند؛ زیرا تداوم جنگ منجر به فرسایش توان روسیه و فرسایش امکانات غربی‌ها شده و این هر دو امر به نفع منافع راهبردی پکن است.

کشور‌های آفریقایی نیز از زمان شروع جنگ با کمبود ۳۰ میلیون تنی گندم مواجه شده و با توجه به مواضع اخیرشان باید تلاش مضاعفی را به منظور نشان دادن بی‌طرفی در جنگ انجام دهند که به نظر می‌رسد کار آسانی نخواهد بود؛ به ویژه آن که خواه ناخواه نیازمند واردات غلات روسیه هستند.

نکته دیگر آن است که غرب تمایل جدی به پایان جنگ اوکراین ندارد و تداوم این جنگ را البته در حالت فرسایشی ترجیح می‌دهد. به همین دلیل هرگونه طرح صلحی به آسانی مورد توافق غربی‌ها قرار نخواهد گرفت؛ به ویژه آنکه به واسطه میلیارد‌ها دلار کمکی که آمریکا و اروپا به اوکراین کرده‌اند، بعید است حاضر باشند بدون دستاورد خاصی در جهت تضعیف روسیه و پوتین، راضی به صلح شوند.

اما نشانه‌هایی که برخی تحلیلگران آن را موید دورنمای صلح در جنگ اوکراین می‌دانند هزینه‌های سنگین اقتصادی و نظامی روسیه در این جنگ بدون تحقق اهداف و نتایج عملی می‌باشد. برخی آمار‌ها گویای آن است که مسکو برای جنگ روزانه یک میلیارد دلار هزینه می‌کند؛ لذا بعید نیست در راستای پیشنهادات صلح مطرح شده به دنبال راه‌حلی بینابین برای خروج از بن‌بست نبرد باشد.

نشانه دیگر آن است که با توجه به نامشخص بودن افق جنگ، حمایت همه‌جانبه از اوکراین ممکن است در درازمدت موجب افزایش شکاف میان کشور‌های غربی در جهت ادامه کمک‌ها به کی‌یف شود؛ این امر ممکن است باعث کاهش کمک‌ها و در نتیجه کوتاه آمدن اوکراین از ادامه جنگ و پذیرش مذاکرات صلح هر چند با شروط حداقلی شود. در هر حال شرایط جنگ اوکراین به لحاظ میدانی و سیاسی و نیز نقش بازیگران خارجی به گونه‌ای است که پیش‌بینی پایان جنگ و دستیابی دو طرف به صلح در کوتاه‌مدت بسیار بعید به نظر می‌رسد.

۱۴۰۲/۰۵/۱۳