افول داعش در سایه بحران رهبری

گروه داعش که زمانی با برپایی خلافت اسلامی، بخش‌های زیادی از سوریه و عراق را تبدیل به جولانگاه خود کرده بود؛ طی چند سال گذشته، حداقل چهار تن از رهبران خود را در شمال غرب سوریه از دست داده و به نحوی دچار افول شده است. اخیرا داعش هلاکت «ابوالحسین القرشی» سرکرده این گروه را تایید کرده و گروه تروریستی «هیات تحریر الشام» (جبهه النصره سابق) به دست داشتن در این عملیات متهم کرده است. القرشی چهارمین سرکرده داعش است که در آبان سال ۱۴۰۱ به این منصب دست یافت.

اعتراف داعش به کشته شدن القرشی در حالی انجام می‌گیرد که حدود سه ماه قبل ترکیه مسئولیت این قتل را بر عهده گرفته بود. رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه در اردیبهشت ماه گذشته از هلاکت سرکرده داعش در جریان عملیات اطلاعاتی کشورش در سوریه خبر داده بود؛ اما اخیراً «ابو حذیفه الانصاری»، سخنگوی گروه تروریستی داعش تاکید کرد که ابوالحسین القرشی در جریان درگیری با عناصر هیات تحریر الشام در «جندیریس» در منطقه عفرین به هلاکت رسیده است. سخنگوی داعش به زمان دقیق این اتفاق اشاره‌ای نکرد، اما اعلام کرد که این گروه «ابو حفص الهاشمی القرشی» را به عنوان رهبر جدید خود انتخاب کرده است.

اطلاعاتی درباره سرکرده جدید داعش در دست نیست؛ اما معلوم است که او طبق معمول عراقی بوده و به احتمال زیاد شخصیتی جوان و جدید است و قطعاً از سرکرده‌های کهنه‌کار داعش نیست؛ چراکه بیشتر سرکرده‌های قدیمی داعش یا دستگیر شده یا کشته شده‌اند. بی‌تردید داعش از سال ۱۳۹۸ در نتیجه دستگیری و کشته شدن تعداد زیادی از سرکرده‌هایش دچار بحران رهبری شده است؛ لذا تاخیر در اعلام خبر هلاکت سرکرده سابق و اعلام نام سرکرده جدید حاکی از وجود مشکلات و بازآرایی رهبری پس از افشا شدن مکرر محل اختفای سرکرده‌های این گروه می‌باشد.

از این منظر، تاخیر در معرفی رهبر جدید نشانگر کمبود شخصیت‌های مقبول در این سازمان بوده و معلوم می‌شود رهبر جدید ابو حفص الهاشمی القرشی از سرکرده‌های سطح اول داعش نیست و به همین دلیل بیعت گرفتن برای او زمان زیادی برده است. البته برخی ناظران بر این باورند که تاخیر داعش در اعلام کشته شدن سرکرده سابق خود و تعیین جانشین برای او نوعی تاکتیک است تا به مخالفان خود بگوید که تنها یک سرکرده در داعش وجود ندارد، بلکه نهاد‌ها یا ساز و کار‌هایی وجود دارد که عملیات‌ها را حتی در نبود سرکرده سازماندهی می‌کنند.

حدود یک ماه پیش نیز فرماندهی سازمان سنتکام (ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا در غرب آسیا) طی بیانیه‌ای مدعی کشته شدن «ابواسامه المهاجر» از سرکرده‌های داعش در شرق سوریه شد و اعلام کرد که در جریان یک عملیات حساب شده علیه تروریست‌های داعش در شرق سوریه، موفق شده است این سرکرده داعش را پاکسازی کند.

از سوی دیگر، هیات تحریرالشام عناصر داعش به ویژه کسانی که پس از نبرد «الباغوز» گریخته بودند را بازداشت و شروع به بازجویی از آن‌ها درباره اطلاعات داعش و برجسته‌ترین فرماندهان آن و همچنین تحرکات آن‌ها کرد. این امر باعث شد که تحریر الشام اطلاعات زیادی درباره گروه داعش جمع آوری کند و از این ماجرا برای نزدیک شدن به ترکیه و نیز ائتلاف بین‌المللی به رهبری آمریکا کمک کرد. به همین دلیل است که سخنگوی داعش هنگام اذعان به هلاکت سرکرده این گروه اعلام کرد که گروه تروریستی هیات تحریرالشام افتخار به هلاکت رساندن ابوالحسین القرشی را به عنوان نشان وفاداری به اردوغان تقدیم کرده است تا دستاوردی را برای کمپین انتخاباتی او فراهم کرده باشد.

اکر این ادعا درست باشد تناقض در روایت ترکیه و هیات تحریرالشام درباره هلاکت سرکرده داعش درست از آب درمی‌آید. یعنی طبق این روایت هیات تحریر الشام رهبر داعش را به هلاکت رسانده، اما افتخار آن را نصیب ترکیه و شخص اردوغان کرده است. با این حال گفته شده کشف محل اختفای سرکرده داعش با همکاری دستگاه اطلاعاتی ترکیه انجام شده و لذا ترکیه در این عملیات نقش داشته است.

نکته دیگر آن است که برخی پیش‌بینی کرده‌اند حمله سخنگوی داعش به تحریر الشام ممکن است مقدمه‌ای برای آغاز جنگ میان دو گروه باشد، اما بیشتر کارشناسان امور گروه‌های شبه‌نظامی معتقدند داعش در شرایط فعلی ضعیف‌تر از آن است که بتواند یک جنگ فعال انتقام جویانه به راه بیندازد و تاخیر در انتخاب سرکرده جدید آن نشانی از ضعف و خلا سازمانی این گروه است.
در مجموع می‌توان گفت داعش که سال‌ها از سقوط خلافتش در موصل و رقه می‌گذرد، روز به روز دچار ضعف و از هم پاشیدگی بیشتری شده و با وجود رقبایی، چون هیات تحریر الشام که مورد حمایت بازیگرانی، چون ترکیه هستند حداقل در سوریه مجال زیادی برای عرض اندام ندارد؛ به ویژه آن که بسیاری از سران این گروه طی سال‌های اخیر دستگیر یا کشته شده‌اند.

با این حال با قطعیت نمی‌توان گفت عمر داعش در سوریه سرآمده است؛ زیرا بازیگران دیگری همچون آمریکا و رژیم صهیونیستی و چه بسا عربستان سعودی همچنان روی این گروه و تحرکاتش به ویژه در شمال شرق سوریه حساب باز کرده و کماکان حمایت‌های پنهانی از این گروه را جهت ایجاد موازنه میدانی و امنیتی و تحقق اهداف و مصالح خاص خود ادامه می‌دهند.