مجموعه فعل و انفعالات زندگی انسان، بر پایه یک سلسله از حقوق استوار است. حقوقی که ادای آن برای انسان واجب است و کوتاهی از مراعات آن، در بسیاری از موارد گناه بوده و در بعضی موارد بسیار نکوهش شده است. خداوند متعال برای نیل انسان به سعادت و رستگاری، مجموعه‌ای از حقوق را به صورت قانون زندگی از جانب پیامبران خویش، به ویژه حضرت خاتم‌الأنبیاء(ص) ابلاغ فرموده است و از این نظر که ایفای وظایف یا مراعات قوانین الهی، نیک‌بختی دنیا و آخرت را برای آدمی به ارمغان می‌آورد، ادای حقوق را واجب برشمرده است. البته حقوق مستحب فراوانی هم وجود دارد که موجب سعادت دنیا و آخرت می‌شود، ولی ما در این مبحث در صدد بیان حقوق واجب هستیم. حقوقی که به عهده انسان است، به دو قسم کلی «حقالله» و «حق‌الناس» منقسم می‌شود. همان‌طور که از نام این دو حق هویداست، «حقالله» مجموعه حقوقی است که خداوند بر انسان دارد و «حق‌الناس» حقوقی است که انسان‌ها بر یکدیگر دارند. پیمودن مسیر سعادت و رسیدن به مقامات والای عرفانی، سرسختانه محتاج ادای حقوق خداوند و بندگان خداوند است و وجود یکی از این دو حق در زندگی سالک، مانع بسیار بزرگ و قدرتمندی برای سلوک معنوی او به شمار می‌آید.
اقسام حقالله
تضییع حقالله وقتی صورت می‌پذیرد که انسان واجبات الهی و به ویژه عباداتی مانند نماز، روزه و حج را به جا نیاورد یا مرتکب گناهانی، همچون قماربازی، شراب‌خواری، بدحجابی، بی‌حجابی، بی‌عفتی، بی‌غیرتی، مصرف مواد مخدر و روان‌گردان و ترویج موسیقی شود. گناه حقالله، بسیار بزرگ است؛ ولی رحمت واسعه پروردگار متعال اقتضا می‌کند که توبة از حق الله پذیرفته شود. بنابراین، بنده‌ای که در مدت عمر خویش سر به طاعت الهی فرو نیاورده و با ذکر و نماز، ذات بی‌همتای او را تسبیح و تحمید نکرده است و حتی با گناهانی که ذکر شد، خداوند را نافرمانی کرده است، اگر از گذشته خویش پشیمان شود و در مقابل خداوند تعالی حقیقتاً اظهار ندامت کند، خدای رحمان و رحیم از حق خود می‌گذرد و او را می‌بخشاید. هرچند هریک از این گناهان، به خودی خود بزرگ است و بخشش آن باورکردنی نیست؛ مثلاً کسی که به نماز اهمیت نمی‌دهد و نماز را ضایع می‌کند، حتماً گمراه و بدبخت است، اما توبه و بازگشت به سوی حق‌تعالی، او را از شقاوت می‌رهاند.
توبه از حقالله
توبه از حقالله، مانند توبه از هر گناه دیگری، چهار رکن دارد که عبارتند از: «احساس ندامت، اظهار ندامت، تصمیم به جبران و ترک گناه، اصلاح عملی.» اگر ارکان توبه حاصل شود، قطعاً توبه محقق می‌شود و پروردگار متعال بنده را می‌آمرزد. بنابراین، بن‌بست در اسلام وجود ندارد و ناامیدی نیز جایگاهی در بین مسلمانان نخواهد داشت. هر عبادتی از انسان فوت شده باشد یا هر گناهی مرتکب شده باشد، اگر واقعاً از گذشته خود پشیمان شود و به درگاه خداوند تضرع و زاری کرده و از ذات بی‌همتای حضرت احدیت، طلب عفو و بخشش کند، قطعاً خداوند رحمان و رحیم از حق خود و از بستانکاری خود می‌گذرد و بی‌حیایی بنده را ندیده می‌گیرد؛ به شرط آنکه بنده نیز به اندازه توان، در صدد جبران کوتاهی که در انجام عبادات داشته است، برآید و عزم ترک گناه برای آینده داشته باشد.
