درباره نقش زمان و مکان در فرآیند مصلحت به موضوع موسیقی حلال اشاره شد. در این مطلب، مورد دوم را که تحلیل امام خمینی(ره) از جنگ با عراق و شبهه مطرح شده درباره آن است، بررسی می‌کنیم.
در قضیه جنگ، برخی ایراد گرفتند که جنگ ایران با عراق، جنگ بین مسلمان و مسلمان است و مشروع نیست. پاسخ امام خمینی(ره) در چارچوب مصلحت نظام و اقتضائات زمان و مکان به این شرح است: «این منحرفین كه ایران را متهم مىكنند به اینكه چرا با مسلمین شما جنگ مىكنید... شماها صدام را از اصحاب رسول‌اللّه مُسلم‌تر مىدانید؟ این معممین اهل سنت بعضی‌شان‌ـ درباری‌هاى اینها‌ـ صدام و امثال صدام را از مقدس‌هاى نهروان بالاتر مىدانند؟ آنهایى كه جبین‌شان پینه داشت و نماز شب هم مىخواندند. حضرت امیر سه جنگى را كه كرده است با اصحاب پیغمبر، با نزدیكان پیغمبر، با مقدس‌هاى حقه‌باز كرده است و این براى مصلحت اسلام بوده است... حضرت امیر تابع اسلام است، اسلام بگوید با مسلمین جنگ كن، جنگ مىكند؛ بگوید با كفار جنگ كن، جنگ مىكند... آن روزى كه اساس اسلام و اساس دیانت اسلام بستگى دارد به جنگ كردن با كسانى كه اظهار اسلام مىكنند یا واقعاً هم مسلمان هستند، وقتى بنا بر این شد، شمشیر را باید بكشند مسلمین و با آنها جنگ بكنند.»
در واقع بر اساس احکام اسلامی، خون و مال و جان مسلمان حرمت دارد و تعرّض به آنها، حرام است؛ اما در شرایطی خاص‌ـ با توجه به اقتضائات زمان و مکان‌ـ ممکن است اتفاقاتی بیفتد که کشیدن شمشیر بر روی همین مسلمانی که جان و مالش حرمت دارد، واجب شود. مانند اتفاقی که در جنگ جمل و صفین و نهروان افتاد و در دوران کنونی نیز جنگ عراق و ایران، مصداقی از این قضیه بود. بی‌توجهی به شرایط و اقتضائات زمان و مکان و مصالح اسلام و ندیدن جبهه‌بندی‌ها و صف‌آرایی‌های حق و باطل، سبب می‌شود برخی جنگ بین عراق و ایران را جنگ مسلمان با مسلمان تلقی کنند. این مسئله در صدر اسلام نیز سابقه داشت. «ربیع‌بن‌خثیم» (همان خواجه ربیع معروف) از زهاد ثمانیه صدر اسلام بود؛ اما در جنگ صفین با اذعان به فضل و برتری علی(ع)، تقابل بین سپاه کوفیان و شامیان را برادرکُشی می‌دانست و به دلیل پرهیز از کشیدن شمشیر علیه مسلمانان(سپاه معاویه) از علی(ع) خواست تا به سرحدات برود و با مشرکان بجنگد. این در حالی است که اگر شخصی با مکانت و منزلت ربیع‌بن‌خثیم در جنگ صفین و در سپاه علی‌بن‌ابیطالب(ع) حاضر بود چه بسا همچون عمار یاسر به روشنگری دست می‌زد و سپاه علی(ع) از مکر و نیرنگ معاویه و عمروعاص در امان می‌ماند؛ ولی نشناختنِ صف‌بندی‌ها و بی‌توجهی به اقتضائات زمان و مکان و نداشتن درک درست از مصالح اسلام، باعث شد این شخص از سپاه حضرت علی(ع) کناره‌گیری کند.
