مرجعیت ایران در مقابله با گرد و غبار، میراث شهیدِ جمهور

سال ۱۹۷۲ که برای اولین بار سازمان ملل متحد کنفرانسی را با موضوع انسان و محیط زیست در شهر استکهلم سوئد برگزار کرد، اولین میخ روز جهانی محیط زیست به زمین کوبیده شد و بعد از آن بود که هر سال ۵ ژوئن ( امسال برابر با ۱۶ خرداد ماه) به این روز نامگذاری شد، البته همزمان با برپایی این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را تصویب کرد که منجر به تشکیل UNEP (برنامه محیط زیست سازمان ملل) شد.

اکنون که ۵۲ سال از آن می گذرد در این روز در سراسر دنیا برنامه های متنوعی در قالب همایش ها، مسابقات مختلف، مقاله نویسی و درختکاری برگزار می شود تا یادآوری کند که فقط یک زمین داریم و از اقداماتی که موجب تخریب آن می شود جلوگیری کنیم، همچنین هر سال به فراخور شرایط محیط زیست دنیا شعاری متناسب با آن در نظر گرفته می شود که امسال کمپین روز جهانی محیط زیست با موضوع احیای زمین، بیابان زایی و مقاوم سازی در برابر خشکسالی شعار سرزمین ما آینده ما را تعیین کرده است.

البته سازمان حفاظت محیط زیست با توجه به اهمیت موضوع و شکننده بودن مولفه های زیستی، هفته محیط زیست ( ۱۶ تا ۲۲ خرداد ) اعلام کرده که برنامه های متنوعی را هم برای این روزها در نظر گرفته است و شعار ملی سهم من در تداوم حیات را برگزیده است.

علی سلاجقه، معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در جلسه ستاد گرامیداشت هفته محیط زیست گفته بود: طرح‌ها و برنامه‌های هفته محیط‌زیست را با قدرت ادامه می‌دهیم و هیچ خللی در روند برنامه ها نخواهیم داشت، در این هفته به تمامی موضوعات محیط زیست از جمله حیات وحش، گرد و غبار، آلودگی هوا و سایر موضوعات محیط‌ زیستی پرداخته خواهد شد تا اطلاع رسانی دقیقی برای مردم در حوزه های مختلف محیط زیست انجام گیرد.

امسال که روز جهانی محیط زیست به موضوع بیابان زایی و مقاوم سازی در برابر خشکسالی تعیین شده فرصت مغتنمی است تا به وضعیت کشور در زمینه خشکسالی و تاثیر آن بر وجود کانون های گرد و غبار پرداخته شود، ایران کشوری خشک و نیمه خشک است از این رو همواره با خشکسالی و کم بارشی مواجه بوده و اجدادمان برای گذر از این وضعیت راه حل های مختلفی از جمله ایجاد قنات را اتخاذ کرده بودند و به راحتی از خشکی ها عبور می کردند حتی به الگویی برای تمام دنیا تبدیل شده بود، اما در چند دهه اخیر به علت توسعه شهرنشینی و صنایع، منابع آبی خود را تا حد زیادی از دست دادیم به طوری که بخش های زیادی از کشور به کانون های گرد و غبار تبدیل شدند؛ البته دنیا به ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس از این قاعده مستثنی نیستند و آنها هم درگیر پدیده گرد و غبار ، خشکسالی و بیابان زایی هستند.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست بعد از آخرین بررسی انجام شده در سال ۱۳۹۸ مشخص شد که وسعت کانون های داخلی گرد و غبار کشور ۳۴.۶ میلیون هکتار و وسعت کانون های خارجی هم حدود ۲۷۰ میلیون هکتار است اما مساله مهم این است که به علت موقعیت جغرافیایی که ایران دارد بیشترین تاثیر را از این کانون ها می گیرد و حتی در برخی مواقع شاید مشکلی برای کشورهای مبدا ایجاد نکند از این رو دولت ایران در صدد رایزنی با کشورهایی مانند عراق و عربستان که بیشترین تاثیر را روی ایران دارند پرداخت تا با همکاری های منطقه ای این مشکل تا حدی برطرف شود.

دبیر ستاد ملی گرد و غبار کشور گفت: بیایان زایی طیف گسترده ای از مباحث را مد نظر قرار داده است؛ بیابان زایی به معنای تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک و مرطوب یکی از مصادیق آن توفان های گرد و غبار است که کشور ما در چند سال اخیر به شدت درگیر این پدیده شده است.

علی محمد طهماسبی بیرگانی افزود: وسعت کانون های گرد و غبار داخلی که در سال ۹۸ بررسی کردیم ۳۴.۶ میلیون هکتار بود البته با توجه به شرایط خاص کشور از لحاظ بارندگی امسال تصمیم گرفتیم که آنرا بازنگری و به روز رسانی کنیم، همچنین وسعت کانون های خارجی حدود ۲۷۰ میلیون هکتار است.

وی گفت: در این زمینه به ویژه در ۲ سال گذشته اقدامات داخلی ، منطقه ای و بین المللی خوبی داشتیم، البته عمده کارهای ما پیش از این بیشتر به اقدامات داخلی بر می گشت و بر این اساس یک سری زمینه ها را برای اقدامات بین المللی فراهم کردیم.

ایران برای مقابله با گرد و غبار تفاهم نامه هایی با عراق و سوریه امضا کرده همچنین با کشورهای ترکمنستان، قطر، کویت و چین نیز نشست های موفقی داشته است. وی با اشاره به اقدامات موثر در این زمینه اظهار داشت: علاوه بر تفاهم نامه ها و نشست ها با کشورهای منطقه چه غرب و جنوب غرب و چه شرق و شمال شرق، ۲ کنفرانس منطقه ای و بین المللی گرد و غبار نیز برگزار کردیم که دستاوردهای بسیار خوبی داشت، کنفرانس گرد و غباری که سال گذشته به صورت بین المللی برگزار شد نمایندگان حدود ۵۰ کشور و ۱۵ نهاد بین المللی حضور داشتند و در پایان بیانیه بسیار سازنده ای منتشر شد و به صورت جدی در حال پیگیری مفاد آن هستیم بر این اساس مفاد را به پیش نویس قطعنامه تبدیل کردیم و بعد از ارائه به مجمع محیط زیست سازمان ملل تصویب شد.

وی ادامه داد: موضوعاتی که هم در بیانیه و هم در قطعنامه مد نظر قرار گرفت این بود که ۲ برنامه عمل زیر منطقه ای که به ابتکار ایران تهیه شده بود یکی برای آسیای میانه و دیگری برای غرب آسیا که شامل حاشیه خلیج فارس و کشورهای سوریه و عراق بود، توانستیم مصوبه آنرا بگیریم تا بتوانیم از طریق سازمان ملل برنامه عمل ها را اجرایی کنیم، ایجاد یک مرکز منطقه ای برای پیگیری موضوعات گرد و غبار نیز جزو دستور کارهایی بود که هم در قطعنامه و هم در بیانیه آمد که در حال پیگیری آنها هستیم.

طهماسبی با اشاره به اینکه سال گذشته موفقیت دیگری هم در سطح جهانی به دست آوردیم، گفت: پیشنهاد دادیم که ۲۱ تیرماه یعنی روز برگزاری کنفرانس بین المللی گرد و غبار در ایران به نام روز جهانی مقابله با گرد و غبار نامگذاری شود که با اکثریت قاطع و اجماع اعضا به تصویب مجمع عمومی سازمان ملل رسید و ۲۱ تیرماه روز جهانی برای مقابله با گرد و غبار نامگذاری شد، برای بزرگداشت این روز امسال برنامه های متنوعی ملی و استانی را تدارک دیدم که همزمان برگزار خواهد شد البته چون ۲۱ تیر با روز پنجشنبه مصادف می شود از این رو مراسم را به ۲۳ تیر موکول کردیم.

وی افزود: موضوع دیگری که داشتیم این بود که با همکاری کشور عراق برای اقدامات عملیاتی و اجرایی یک سری پایلوت ها را طراحی کردیم که نهایی شدند، کارهای مطالعاتی آنها انجام و برنامه هایی که باید اجرا شود داخل آن پایلوت ها به صورت مشترک بین ایران و عراق مشخص شده و به دنبال تامین منابع برای اجرای آنها هستیم، البته بر اساس تفاهم نامه میان دو کشور ایران و عراق هر کشور باید منابع خودش را تدارک ببیند اما باید اقدامات به صورت مشترک، همفکری و همکاری دو طرف انجام شود و تبادل تجربیات صورت گیرد.

دبیر ستاد ملی گرد و غبار کشور به خبرنگار محیط زیست اظهار داشت: همچنین با کشورهای عراق و سوریه تفاهم نامه امضا کردیم، با عراق علاوه بر تفاهم نامه اولیه یک تفاهم نامه تکمیلی هم برای شروع پایلوت ها داشتیم، همچنین با کشورهای ترکمنستان و قطر نیز تفاهم نامه همکاری امضا کردیم، با کشور کویت دیدار داشتیم اما به علت کمبود زمان منجر به امضای تفاهم نامه نشد اما در حال پیگیری هستیم، با ازبکستان نیز نشست مشترکی برگزار کردیم، همچنین با ترکمنستان یک نشست تکمیلی داشتیم، در حاشیه اجلاس بین المللی گرد و غبار نیز با چین به توافقاتی برای انتقال تجربیات رسیدیم.

وی درباره اینکه آیا این تفاهم نامه ها اجرایی شده اند گفت: بیشترین مساله از لحاظ تاثیرگذاری را با کشور عراق داریم از این رو کارهای عملیاتی را آغاز کردیم، کشور بعدی هم ترکمنستان خواهد بود البته اجرایی شدن مفاد این تفاهم نامه ها نیاز به نشست و جلسات متعددی دارد چون برخی از کشورها اصلا گرد و غبار اولویت آنها نیست بنابراین پای کار آوردن آنها تا حدودی دشوار است اما تمام تلاش خود را به کار می بندیم تا اجرایی شود.

طهماسبی به اقدامات داخلی در زمینه مقابله با گرد و غبار اشاره کرد و گفت: در این راستا یک برنامه ۱۰ ساله تهیه کردیم و پیشنهاد دادیم که اجرای آن جزو تعهدات برنامه هفتم صورت گیرد که مورد موافقت قرار گرفت، اجرای این برنامه جزو جدی ترین کارهایی است که باید مورد پیگیری قرار دهیم، این برنامه از سال ۱۴۰۱ نهایی شده بود اما مساله آن استانی بودن آن بود، بر این اساس در شورای برنامه ریزی و توسعه استان ها مطرح و تصویب می شد که تاکنون در ۱۲ استان که از اهمیت بالایی هم برخوردار هستند از جمله خوزستان، هرمزگان، گلستان، خراسان جنوبی، خراسان رضوی و سمنان تصویب شده است اما به این اکتفا نکردیم برای اینکه آنرا به تعهد ملی تبدیل کنیم بر این اساس جزو برنامه تعهدات برنامه هفتم شده و باید اجرا شود، حالا باید همکاران استانی پیگیری کنند تا اعتبارات لازم برای عملیاتی شدن آن را بگیرند.

وی درباره تاثیر بارندگی های اخیر بر روی کانون های گرد و غبار گفت: حتما بارندگی های اخیر تاثیر دارند البته نمی خواهیم بگوییم که به صفر می رسند اما می توان پیش بینی کرد که همیشه بارش ها به ویژه بارش هایی که پراکنش مناسبی داشته باشند، بر روی کانون های داخلی غرب و جنوب غرب کشور تاثیرگذار باشد.