ارتش فروپاشیده

 در فاصله به قدرت رسیدن هیتلر تا شروع جنگ جهانی دوم، صادرات آلمان به ایران پنج برابر شد و آلمان بزرگ‌ترین خریدار مواد خام صادراتی ایران شد. در سال ۱۳۱۷، خط کشتیرانی مستقیم بین هامبورگ و خرمشهر دائر شد و شرکت هواپیمایی «لوفت هانزا» نیز خط هوایی تهران ـ برلین را راه‌اندازی کرد. هر دو کشور ایران و آلمان تلاش فزاینده‌ای برای گسترش روابط دوجانبه به عمل می‌آوردند.
دولتمردان ایران افزون بر آلمان، روابط دوستانه‌ای نیز با ژاپن که دشمن دیگر جبهه متفقین بود، برقرار کرده بودند. روابط تهران و توکیو سه ماه پس از آغاز جنگ از طریق کابینه «احمد متین دفتری» برقرار شد و پیمان دوستی دو کشور در ۲۵ آذر ۱۳۱۸ در مجلس شورای ملی به تصویب رسید. این در حالی بود که آلمان و ژاپن اعضای اصلی دولت‌های محور و جبهه‌های اصلی جنگ علیه متفقین بودند. با نزدیک شدن رضا شاه و دربار پهلوی به آلمان‌ها، به تدریج حساسیت روس‌ها و انگلیسی‌ها به این همگرایی روزافزون شد تا اینکه پس از فرصت‌های متعددی که در تیر و مرداد ماه سال ۱۳۲۰ به رضاخان داده شد و مورد اعتنای او قرار نگرفت، سرانجام در سحرگاه روز سوم شهریور ۱۳۲۰ سربازان ارتش سرخ از مرز‌های شمال و نیرو‌های انگلیسی از طریق بنادر جنوب به ایران حمله‌ور شدند و سفیران روسیه و انگلستان صبح همان روز علت این اقدام را طی یادداشت‌های جداگانه‌ای به نخست‌وزیر وقت ایران ابلاغ کردند.
بدون شک، این حضور به فروپاشی ارتش ناتوان رضاخانی انجامید و نتیجه آن فلاکت و بدبختی مردمان این سرزمین بود. در کتاب «دائره‌المعارف انقلاب اسلامی» که انتشارات سوره مهر چاپ کرده است، می‌خوانیم:
«زمانی که ایران به اشغال متفقین درآمده بود، موجی از هرج و مرج و بلاتکلیفی سراسر کشور را در بر گرفت، اوضاع امنیتی کاملاً بی ثبات شد، بسیاری از امرای ارتش و افسران ارشد گریختند، سربازان باقی مانده در سربازخانه‌ها هیچ گونه مواد خوراکی در اختیار نداشتند، نظم و انضباط در هیچ رده ارتش برقرار نبود. ارتشی که رضاخان سرمایه زیادی برای آن صرف کرده بود، در ساعات اولیه حمله متفقین به یکباره فرو ریخت و مقاومت ضعیف آن نیز به سرعت درهم شکست.
دزدی از منازل مردم و غارت مغازه‌ها و فروشگاه‌ها افزایش بی‌سابقه‌ای یافت و نظامیان نیز در این غارتگری نقش داشتند. سربازان با ربودن اسلحه‌ها از پادگان‌ها آنها را می‌فروختند. حتی اسب‌های توپخانه‌ها به طور پنهانی داد و ستد می‌شدند. بسیاری از هنگ‌های برگزیده سابق به یک چهارم قدرت عادی خود تنزل یافته بودند.»