شفافیت بودجه

دکتر پزشکیان، رئیس‌جمهور کشور و رئیس دولت چهاردهم در روز اول آبان بخش اول لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ را تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد و قرار شد، بخش دوم بودجه را که شامل جداول تفصیلی درباره ارقام بودجه است، حداکثر ۱۰ بعد به مجلس ارسال کند. در نهایت، پس از هشت روز، در روز سه‌شنبه ۸ آبان‌ماه رئیس‌جمهور در سخنانی از کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۴ در مجلس شورای اسلامی دفاع کرد و سپس نوبت به اظهارات مؤافقان و مخالفان کلیات لایحه بودجه رسید. در پایان نمایندگان مجلس پس از استماع سخنان رئیس‌جمهور و موافقان و مخالفان، با ۱۴۶ رأی موافق، ۹۶ رأی مخالف و ۴ رأی ممتنع از مجموع ۲۴۹ نماینده حاضر در مجلس با کلیات لایحه بودجه ۱۴۰۴ موافقت کردند تا در کمیسیون تلفیق جزئیات بودجه رسیدگی شود.

بودجه مهم‌ترین سند مالی است که دخل و خرج یک سال کشور را بر اساس درآمد‌ها و هزینه‌ها تنظیم می‌کند. آنچه در بودجه مهم به نظر می‌رسد، میزان تغییرات در مقایسه با سال قبل در رابطه با پایه مالیاتی، نرخ تسعیر ارز، افزایش حقوق و مزایا، تأمین کالا‌های اساسی، میزان فروش نفت و شیوه تقسیم منابع نفت، یارانه‌ها و فروش اوراق و... است. پیش از ورود به بحث جا دارد نگاهی به جدول کلان بودجه و میزان تغییرات آن داشته باشیم، سپس بعضی از موضوعات را تحلیل کنیم. جدول (۱)

تغییرات مهم در بودجه ۱۴۰۴ عبارتند از:
الف- سه تغییر بنیادین در ارقام بودجه؛ مهم‌ترین اقدام دولت در لایحه بودجه سال ۱۴۰۴ افزودن سه رقم اصلی زیر به ارقام جداول کلان بودجه است که پیش از این در تبصره‌ها درج می‌شد، اما در ارقام کلان بودجه محاسبه نمی‌شد:
 ۱ ـ منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها؛ ۲ ـ نفت تحویلی به نیرو‌های مسلح با موضوع تقویت بنیه دفاعی؛ ۳ ـ بازپرداخت بدهی سازمان تأمین اجتماعی از طریق تهاتر و بدهی به بانک‌ها از طریق اوراق بهادارسازی بدهی آنها. به‌عبارت بهتر، دایره شمول منابع و مصارف عمومی در لایحه ۱۴۰۴ در مقایسه با سال‌های گذشته با تغییرات گسترده‌ای همراه بوده است که مقایسه آن با قانون و عملکرد مالی دولت در سال ۱۴۰۳ دشوار است. این سه اقدام افزون بر حذف موارد خاص فرابودجه‌ای به نوعی شفافیت بودجه را ارتقا داده است.

ب ـ واگذاری دارایی‌های مالی؛ یکی از بخش‌های عمده تغییرات در بودجه که بازتاب رسانه‌ای و تحلیلی زیادی را به‌دنبال داشت، رشد ۳۳۳ درصدی انتشار اوراق بود. در همین زمینه، «خانم خانلو» سخنگوی بودجه در توضیح این رقم بالا گفت: «سال آینده عملاً ۵۰۰ همت اوراق جدید منتشر خواهد شد و ۲۰۰ همت مربوط به بهادارسازی مطالبات بانک‌هاست. همچنین ۴۷۰ همت از بدهی دولت از محل انتشار اوراق سال‌های قبل صورت می‌گیرد.» ناگفته نماند که افزایش این میزان اوراق با همه توجیهاتی که پشت سر آن است، فشارمضاعفی به بازار سرمایه وارد می‌کند. برای کاهش هرگونه آسیب مجدد به بازار سرمایه، دولت باید تصمیمات مضاعف کمکی دیگری برای این بازار در نظر بگیرد. جدول (۲)

ج ـ واقعی‌سازی ارقام در متناسب‌سازی‌ها؛ در بخش هزینه‌ها اقلام مهم و مرتبط با اجرای احکام قانون برنامه هفتم پیشرفت عبارتند از: متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان ۱۰۴ همت، پاداش پایان خدمت ۸۵ همت، مجموع یارانه نقدی، مستمری خانوار‌های تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره) و سازمان بهزیستی کشور ۴۰۵ همت و یارانه نان ۲۵۰ همت (ذیل ردیف سازمان هدفمندی). همچنین بابت پرداخت سود اوراق مالی اسلامی ۲۰۰ همت در نظر گرفته شده است که در مقایسه با سال‌های قبل غیر از شفافیت، ارقام واقعی دیده شده و برای عملیاتی کردن دست متولیان امر بازتر و دچار کسری کمتری می‌شود.

با اینکه لایحه بودجه ۱۴۰۴ اولین لایحه دولت چهاردهم و اولین سال اجرای برنامه هفتم و در شرایط خاص منطقه‌ای نوشته شده است، به جز یک‌سری ضعف‌ها همچون تورم‌زا بودن بودجه، انتشار اوراق بالا، پایین بودن بهره‌وری و تورم‌زا بودن بودجه نقاط قوتی دارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش یکپارچگی منابع در لایحه بودجه، پیشبرد اصلاحات به‌صورت تدریجی، پرهیز از شوک درمانی، رشد اعتبارات سرمایه‌گذاری، افزایش شفافیت متن، شناسه‌دهی و رهگیری تبصره‌ها، همسان‌سازی در حقوق بازنشستگان، معافیت‌های مالیاتی، افزایش بودجه عمرانی، درنظرگرفتن بدهی‌های دولت به شهرداری‌ها، نیرو‌های مسلح و تأمین اجتماعی اشاره کرد.