نشست ریاض برای سوریه جدید

با گذشت بیش از یک ماه از سقوط حاکمیت سیاسی سوریه، عربستان سعودی طی یک اقدام دیپلماتیک، در یکشنبه ۲۳ دی ۱۴۰۳ نشست ریاض برای سوریه را برگزار کرد. هدف از این نشست نشان دادن ابتکار عمل سیاسی در سوریه و ترسیم آینده این کشور مطابق اهداف و شاخص‌هایی است که عموم شرکت کنندگان در این کشور مد نظر دارند. 

در این نشست وزیران خارجه و نمایندگان سوریه، ترکیه، مصر، عراق، اردن، کویت، بحرین، لبنان، عمان، قطر، امارات، ایالات متحده آمریکا، فرانسه، آلمان، انگلیس، ایتالیا، اسپانیا، ایرلند شمالی، دبیرکل اتحادیه عرب، مسئول سیاست خارجه اتحادیه اروپا، دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس و فرستاده ویژه سازمان ملل به سوریه حضور داشتند.

پیگیری مصوبات و فعالیت‌های نشست ریاض به دو بخش تقسیم شده است: یک بخش مربوط به وزرای خارجه کشور‌های عربی با مشارکت هاکان فیدان وزیر خارجه ترکیه است و بخش دیگر مربوط به مسئولان غربی می‌باشد. گفته می‌شود خروجی این نشست مقدمه برگزاری نشست بروکسل در ۲۷ ژانویه است که با هدف بررسی کاهش تحریم‌ها علیه سوریه برگزار خواهد شد. 

مفاد بیانیه پایانی نشست
در نشست ریاض که در راستای تکمیل نشست‌های وزارتی که یک ماه پیش به میزبانی اردن در شهر العقبه برگزار شد؛ گام‌های حمایت از مردم سوریه مورد بررسی قرار گرفت و درخواست‌ها برای برداشتن تحریم‌ها از سوریه مطرح شد و همچنین اشغالگری‌های رژیم صهیونیستی در سوریه محکوم شد.

در بیانیه پایانی نشست ریاض بر حمایت از مردم سوریه تاکید شد. این حمایت‌ها شامل ارائه انواع پشتیبانی در این مرحله مهم از تاریخ و کمک به به بازسازی سوریه به عنوان یک کشور عربی یکپارچه، مستقل، امن برای تمام شهروندانش است که در آن مکانی برای تروریسم نباشد و حاکمیت آن نقض نشود و از سوی هیچ طرفی به تمامیت ارضی این کشور تعدی صورت نگیرد.

حاضران در این نشست همچنین درخصوص حمایت از روند انتقال سیاسی در سوریه گفتگو کردند که همه گروه‌های سیاسی و اجتماعی سوریه در آن نماینده داشته باشند و حقوق تمامی سوری‌ها رعایت شود و تمام اقشار مردم در آن مشارکت داشته باشند. حاضران در این نشست بر تایید خود نسبت به خواست مردم سوریه و احترام به اراده آنها تاکید کردند.

پیش از این، در نشست عقبه بر تشکیل هیئت حاکمیتی انتقالی جامع با توافق طرف‌های سوری و آغاز شکل دهی به ماموریت سازمان ملل برای کمک به سوریه در حمایت از روند انتقالی تاکید شده بود. همچنین شرکت کنندگان در این نشست نگرانی خود را نسبت به نفوذ رژیم صهیونیستی در داخل منطقه حائل با سوریه و مکان‌های مجاور با آن در جبل الشیخ و استان القنیطره ابراز و تاکید کردند که باید به تمامیت ارضی سوریه و حاکمیت آن مورد احترام قرار گیرد.

هماهنگی در راستای تلاش‌ها برای برداشتن تحریم‌ها از سوریه نیز از دیگر موضوعاتی بود که در نشست ریاض مطرح شد و وزیر خارجه عربستان اعلام کرد در این زمینه پیگیری‌ها و هماهنگی‌های لازم صورت گرفته است. فیصل بن فرحان تاکید کرد که ادامه تحریم‌های إعمال شده علیه نظام سابق سوریه، باعث سنگ اندازی در مسیر خواسته‌های مردم سوریه برای تحقق توسعه و بازسازی و ثبات کشورشان می‌شود. 

موانع عملی
هر چند نشست ریاض با حضور تعداد قابل توجهی از کشور‌های منطقه و جهان نسبت به وضعیت سوریه در مرحله پسا اسد به نوعی اجماع رسیده است؛ اما در صحنه عمل ضمانتی برای اجرای مصوبات این نشست دیده نمی‌شود.

برای نمونه تاکید بر سیادت و حاکمیت سوریه با وجود اشغالگری آمریکا، رژیم صهیونیستی و ترکیه و نیز داعیه‌های نیرو‌های متضاد از جمله کرد‌ها همخوانی ندارد و معلوم نیست سوریه در مقابله با اشغالگری و حفظ یکپارچگی سرزمینی خود قرار است چه کمکی از کشور‌های حاضر در نشست ریاض دریافت کند؟ برای مثال آیا کشور‌های غربی حاضر در نشست ریاض به ویژه ایالات متحده آمریکا حاضر است اسرائیل را برای عقب نشینی از سوریه تحت فشار قرار دهد؟

همچنین روند سیاسی و دوره انتقالی با توجه به تضارب سیاسی میان نیرو‌های موجود در سوریه با ابهاماتی مواجه است؛ کما اینکه همچنان نگرانی‌هایی نسبت به خاستگاه و رویکرد رادیکال هیات تحریر الشام و التزام این گروه به مبانی دموکراسی و تعددگرایی سیاسی وجود دارد. لغو تحریم‌ها نیز پروسه‌ای طولانی و پیچیده دارد و کشور‌های غربی به ویژه آمریکا به عنوان واضع قانون قیصر، لغو تحریم‌ها را مشروط به اموری کرده اند که تحقق آن به سادگی نخواهد بود.

نگرانی از آشوب و ناامنی و جنگ داخلی و در شرایط بدبینانه، تجزیه سوریه نیز از دیگر موانع و نگرانی‌هایی است که دستیابی این کشور به ثبات و آرامش مورد نظر شرکت کنندگان در نشست ریاض را در معرض خطر قرار خواهد داد.

غیاب ایران و روسیه
نکته قابل توجه این است که از ۲۲ عضو حاضر در این نشست و از بین بازیگران مهم سابق در صحنه سوریه، ایران و روسیه حذف شده و از آنها دعوتی صورت نگرفت. به نظر می‌آید بانیان این نشست برای ایران و روسیه به عنوان حامیان سابق نظام بشار اسد چندان محلی از اعراب قائل نیستند و البته گذر زمان نشان خواهد داد که ایران و روسیه را به عنوان دو بازیگر مهم منطقه‌ای و بین المللی در تحولات منطقه و به ویژه سوریه نمی‌توان نادیده گرفت.

برخی ناظران پیش‌بینی می‌کنند حاکمیت جدید سوریه بی‌نیاز از تعامل با ایران و روسیه نخواهد بود و روزی این امر اتفاق خواهد افتاد. موضع و رویکرد ایران و روسیه نسبت به سوریه جدید و شروطی که احتمالا مد نظر این دو کشور خواهد بود در مسیر این تعامل نقش مهمی دارد. برای مثال روسیه همچنان به نفوذ منطقه‌ای از طریق بازگشت به پایگاه دریایی بندر طرطوس نظر دارد و چه بسا برای رسیدن به این هدف از حق وتوی خود در شورای امنیت در اموری، چون لغو تحریم‌های بین المللی علیه سوریه بهره برداری کند.

جمهوری اسلامی ایران، اما به نظر می‌رسد در شرایط فعلی سیاست احتیاط در پیش گرفته است تا ابهامات مربوط به حاکمیت جدید سوریه برطرف شده و با توجه به شرایط نوین، نحوه تعامل خود را با سوریه جدید ترسیم نماید. هر چند در این میان، برخی قائل به آن هستند که تهران نباید فرصت‌های دیپلماسی را از دست بدهد و در شرایطی که سایر بازیگران وارد عرصه شده و ابتکار عمل سیاسی و دیپلماسی را در دست گرفته اند، باید به نوعی به تعامل با سوریه جدید بپردازد.

از طرفی، جمهوری اسلامی ایران به رغم آسیب‌های سختی که محور مقاومت طی ماه‌های اخیر متحمل شده است، همچنان دارای امکانات و ظرفیت‌های قابل توجهی در سطح منطقه بوده که از آن می‌تواند در جهت احیای مقاومت در سوریه بهره بگیرد؛ هر چند این امر مستلزم یک پروسه زماندار و با اولویت مولفه‌های نرم و دیپلماسی عمومی و کار روی اقشاری خواهد بود که مقام معظم رهبری از آنان به «جوانان غیور سوری» تعبیر کرده اند.