حاکمیت ایران بر خلیج‌فارس

جزایر سه‌گانه ایرانی، شامل تنب بزرگ، تنب کوچک و بوموسی در خلیج‌فارس نه‌تنها بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک ایران هستند؛ بلکه از منظر تاریخی، سیاسی و استراتژیک اهمیتی بی‌بدیل دارند. این جزایر به دلیل موقعیت جغرافیایی حساس در نزدیکی تنگه هرمز، نقش کلیدی در امنیت، تجارت و حاکمیت منطقه‌ای ایران ایفا می‌کنند. با این حال، مناقشاتی که برخی کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس، به‌ویژه امارات متحده عربی از دهه‌های گذشته بر سر این جزایر مطرح کرده‎اند، همچنان موضوعی بحث‌برانگیز در روابط منطقه‌ای است. این گزارش تاریخچه این مناقشات، اسناد تاریخی حاکمیت ایران و اهمیت چندوجهی جزایر سه‌گانه را بررسی می‌کند.

ریشه‌های حاکمیت ایران
جزایر سه‌گانه از دیرباز بخشی از قلمرو ایران بوده‌اند و اسناد تاریخی متعددی حاکمیت ایران بر این جزایر را تأیید می‌کنند. این جزایر از دوره هخامنشیان تا دوران معاصر، تحت حاکمیت ایران قرار داشته‌اند و در نقشه‌ها و متون تاریخی به عنوان بخشی از خاک ایران ثبت شده‌اند.
اسناد تاریخی، از جمله نقشه‌های قدیمی اروپایی و عربی، مانند نقشه‌های تهیه‌شده به دست پرتغالی‌ها در قرن ۱۶، جزایر سه‌گانه را بخشی از ایران نشان می‌دهند. در دوره صفویه و قاجاریه، ایران به‌طور مداوم بر این جزایر نظارت داشت و از آنها برای پایگاه‌های نظامی و تجاری استفاده می‌کرد. در قرن ۱۹، هنگامی که بریتانیا نفوذ خود را در خلیج‌فارس گسترش داد، جزایر تحت نظارت ایران باقی ماندند. در سال ۱۹۰۴، دولت ایران به‌طور رسمی پرچم خود را در بوموسی برافراشت و گمرکی در این جزیره تأسیس کرد که نشانه‌ای آشکار از حاکمیت بود.
پس از خروج بریتانیا از خلیج‌فارس در سال ۱۹۷۱، ایران اختیار کامل جزایر را بازپس گرفت. توافق‌نامه ۱۹۷۱ بین ایران و شارجه (یکی از امارات کنونی امارات متحده عربی) نیز حاکمیت مشترک بر بوموسی را به رسمیت شناخت، اما ایران همواره تأکید کرده است، این جزایر بخشی جدایی‌ناپذیر از خاکش هستند. اسناد سازمان ملل متحد و معاهدات بین‌المللی نیز هیچ‌گونه ادعای حقوقی علیه حاکمیت ایران بر این جزایر را تأیید نکرده‌اند.

مناقشات مدرن
مناقشات بر سر جزایر سه‌گانه از دهه ۱۹۹۰، زمانی که امارات متحده عربی ادعا‌های خود را مطرح کرد، شدت گرفت. امارات مدعی است این جزایر پیش از خروج بریتانیا تحت کنترل شارجه بوده‌اند و ایران آنها را به‌طور غیرقانونی اشغال کرده است. این ادعاها، که اغلب با حمایت برخی کشور‌های عربی و قدرت‌های غربی همراه بوده، بار‌ها در مجامع بین‌المللی مطرح شده‌اند. با این حال، ایران این ادعا‌ها را بی‌اساس دانسته و تأکید کرده است جزایر سه‌گانه از نظر تاریخی و حقوقی متعلق به ایران هستند. برای نمونه، در اجلاس شورای همکاری خلیج‌فارس در سال ۱۴۰۲، ایران با ارائه اسناد تاریخی و حقوقی، بار دیگر حاکمیت خود را بر این جزایر به اثبات رساند.

اهمیت استراتژیک جزایر سه‌گانه
جزایر سه‌گانه به دلیل موقعیت جغرافیایی خود در نزدیکی تنگه هرمز، یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجارت جهانی، از اهمیت استراتژیک بالایی برخوردارند. این جزایر نه‌تنها در حوزه امنیت و نظامی، بلکه در زمینه‌های اقتصادی و زیست‌محیطی نیز نقش کلیدی دارند.
جزایر سه‌گانه به دلیل نزدیکی به تنگه هرمز، که روزانه ۲۰ درصد از نفت جهان و ۲۵ درصد از گاز طبیعی مایع (LNG) از آن عبور می‌کند، از نظر نظامی و امنیتی حیاتی هستند. ایران از این جزایر به عنوان پایگاه‌های نظامی برای نظارت بر تنگه هرمز و حفاظت از مسیر‌های تجاری استفاده می‌کند. نیروی دریایی ایران و سپاه پاسداران با استقرار در این جزایر، توانایی رصد تردد کشتی‌ها و تأمین امنیت منطقه را دارند. برای نمونه، رزمایش «اقتدار ۱۴۰۳» در نزدیکی جزایر سه‌گانه برگزار شد و توانایی ایران در حفاظت از این منطقه استراتژیک را به نمایش گذاشت.
افزون بر این، جزایر سه‌گانه به منزله سپر دفاعی ایران در برابر تهدید‌های احتمالی عمل می‌کنند. موقعیت این جزایر امکان نظارت بر فعالیت‌های نظامی کشور‌های خارجی در خلیج‌فارس را فراهم می‌کند، که برای حفظ ثبات منطقه‌ای ضروری است.

اهمیت اقتصادی و تجاری
جزایر سه‌گانه، به‌ویژه بوموسی، ظرفیت بالایی برای توسعه اقتصادی دارند. این جزایر می‌توانند به صورت مراکز تجاری، گردشگری و حتی اکتشاف منابع طبیعی (مانند ذخایر احتمالی نفت و گاز) استفاده شوند. بندر بوموسی، با توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، می‌تواند به یک مرکز تجاری کوچک برای تجارت منطقه‌ای تبدیل شود. برای نمونه، در سال ۱۴۰۳، ایران طرحی برای توسعه گردشگری دریایی در بوموسی ارائه کرد که می‌تواند سالانه ۵۰۰۰ گردشگر را جذب کند.
افزون بر این، نزدیکی جزایر به مسیر‌های تجاری تنگه هرمز، آنها را به نقاطی استراتژیک برای نظارت بر تجارت جهانی تبدیل کرده است. ایران با توسعه زیرساخت‌های بندری در این جزایر، می‌تواند نقش خود را در ترانزیت کالا تقویت کند.

اهمیت زیست‌محیطی و فرهنگی
جزایر سه‌گانه، افزون بر اهمیت استراتژیک، از نظر زیست‌محیطی و فرهنگی نیز ارزشمند هستند. این جزایر میزبان اکوسیستم‌های دریایی منحصربه‌فردی هستند که نیازمند حفاظتند.
جزایر سه‌گانه، به‌ویژه بوموسی، زیستگاه گونه‌های دریایی کمیاب، مانند مرجان‌ها و لاک‌پشت‌های دریایی هستند. این اکوسیستم‌ها نه‌تنها از نظر زیست‌محیطی ارزشمندند، بلکه ظرفیت بالایی برای گردشگری پایدار دارند. با این حال، فعالیت‌های صنعتی و تردد کشتی‌ها در خلیج‌فارس تهدیدی برای این اکوسیستم‌هاست. ایران در سال ۱۴۰۳ برنامه‌ای برای ایجاد مناطق حفاظت‌شده دریایی در اطراف جزایر سه‌گانه راه‌اندازی کرد که به حفظ این گونه‌ها کمک خواهد کرد.
جزایر سه‌گانه از نظر فرهنگی نیز بخشی از هویت تاریخی ایران هستند. آثار باستانی و نشانه‌های حضور ایرانیان در این جزایر، از جمله بنا‌های تاریخی در بوموسی، گواهی بر قدمت حضور ایران در این منطقه است. این میراث فرهنگی می‌تواند برای گردشگران داخلی و خارجی استفاده شود. برای نمونه، موزه تاریخی بوموسی در سال ۱۴۰۲ افتتاح شد و سالانه میزبان هزاران بازدیدکننده است.

مناقشات و راهکار‌های دیپلماتیک
مناقشات بر سر جزایر سه‌گانه، اگرچه چالش‌هایی در روابط منطقه‌ای ایران ایجاد کرده، اما فرصت‌هایی برای دیپلماسی نیز فراهم آورده است. ایران همواره بر حل‌وفصل این مناقشات از طریق گفت‌و‌گو تأکید کرده است.
ایران بار‌ها با ارائه اسناد تاریخی و حقوقی، ادعا‌های امارات را رد کرده است. وزارت امور خارجه ایران در سال ۱۴۰۳ بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن تأکید شد جزایر سه‌گانه «بخشی جدایی‌ناپذیر از خاک ایران» هستند و هیچ مذاکره‌ای درباره حاکمیت آنها قابل قبول نیست. این موضع قاطع، حمایت گسترده داخلی را به دنبال داشت و نشان‌دهنده اهمیت این جزایر برای هویت ملی ایران بود.
ایران پیشنهاد کرده است، مناقشات از طریق گفت‌و‌گو‌های دوجانبه و همکاری‌های منطقه‌ای حل‌وفصل شوند. ابتکاراتی مانند «پیمان صلح خلیج‌فارس» که در سال ۱۴۰۳ مطرح شد، می‌توانند با تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی و زیست‌محیطی، تنش‌ها را کاهش دهند. برای نمونه، پیشنهاد ایران برای تشکیل کارگروه مشترک زیست‌محیطی با کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس، می‌تواند زمینه‌ساز همکاری درباره جزایر سه‌گانه باشد.
جزایر سه‌گانه ایرانی در خلیج‌فارس، فراتر از یک مسئله جغرافیایی، نمادی از حاکمیت، هویت و قدرت استراتژیک ایران هستند. این جزایر با تاریخچه غنی، اهمیت نظامی، اقتصادی، زیست‌محیطی و فرهنگی، نقش کلیدی در تقویت جایگاه ایران در منطقه و جهان ایفا می‌کنند. مناقشات بر سر این جزایر، اگرچه چالش‌هایی ایجاد کرده، با دیپلماسی هوشمندانه و تأکید بر اسناد تاریخی و حقوقی، قابل مدیریت است. ایران با توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و گردشگری در این جزایر و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای، می‌تواند ضمن حفظ حاکمیت خود، از ظرفیت جزایر سه‌گانه برای توسعه پایدار بهره ببرد. خلیج‌فارس و جزایر سه‌گانه، به منزله گنجینه‌های ملی ایران، نیازمند حفاظت و سرمایه‌گذاری برای آینده‌ای روشن هستند.