مهندسی دوران خونبار

سریال «عملیات مهندسی» تازه‌ترین اثر امنیتی ـ تاریخی تلویزیون، که این روز‌ها از شبکه سه سیما پخش می‌شود، تلاشی برای بازنمایی یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ معاصر ایران، یعنی دهه ۶۰ خورشیدی است. دورانی که کشور افزون بر جنگ تحمیلی، با تهدید‌های داخلی گروهک‌های تروریستی، از جمله منافقین نیز دست و پنجه نرم می‌کرد. این مجموعه با تکیه بر اسناد و مستندات تاریخی، می‌کوشد روایت‌گر عملیات‌های پیچیده اطلاعاتی و امنیتی نیرو‌های ایرانی برای مقابله با اقدامات خشونت‌بار این گروهک باشد. «عملیات مهندسی» با کارگردانی «سروش محمدزاده» و فیلم‌نامه‌نویسی «حسین تراب‌نژاد» ساخته شده و مضمونی ملتهب و تراژیک و البته روایتی مهیج و پرفراز و نشیب دارد. 

بازسازی یک دوران، روایتی مستندگونه
یکی از نقاط قوت سریال «عملیات مهندسی» رویکرد واقع‌گرایانه و مستندگونه آن است. عوامل سازنده با وسواس و دقت فراوان، فضای دهه ۶۰ را به تصویر کشیده‌اند. طراحی صحنه و لباس، خودرو‌های قدیمی، تابلو‌های خیابان‌ها و حتی جزئیات گریم و مدل مو، همه و همه به خوبی در خدمت بازآفرینی فضایی هستند که هم برای مخاطبان قدیمی یادآور خاطرات است و هم برای نسل جدید، تجربه‌ای ملموس از آن دوران ارائه می‌دهد. این توجه به جزئیات، سریال را از یک اثر صرفاً نمایشی فراتر برده و به آن اعتبار تاریخی بخشیده است.
در این میان، اهمیت پرداختن به چنین سوژه‌ای برای مخاطب امروز، به‌ویژه نسل جوان دو چندان است. بخش عمده‌ای از جوانان تنها نام این وقایع را شنیده‌اند و آگاهی عمیقی از فداکاری‌ها و مخاطراتی که برای حفظ امنیت کنونی کشور انجام شده، ندارند. «عملیات مهندسی» با به تصویر کشیدن این فداکاری‌ها، پلی میان گذشته و حال ایجاد می‌کند و به مخاطب یادآور می‌شود که امنیت و ثبات موجود، نتیجه تلاش و جان‌فشانی بسیاری از افراد است. این اثر نه‌تنها یک روایت سرگرم‌کننده، بلکه یک یادآوری تاریخی است که ارزش‌های شجاعت، وفاداری و همبستگی اجتماعی را به نمایش می‌گذارد.
بازی‌های قابل قبول بازیگران نیز به باورپذیری داستان کمک کرده است. «حمید گودرزی» در نقش شخصیت اصلی، هرچند از نظر فیزیک بدنی شاید گزینه‌ای ایده‌آل نباشد، اما تلاش خود را برای ایفای نقشی جدی در ژانری متفاوت به کار برده است. در مقابل، حضور بازیگران جوانی، چون «مرتضی امینی‌تبار» در نقشی کاملاً متفاوت از کارنامه قبلی‌اش قابل‌توجه است. همچنین، حضور نام‌هایی، چون «یوسف تیموری» و «علی دهکردی» با گریمی متفاوت، از دیگر نکات مثبت سریال در بخش بازیگری است.

کلیشه‌ها و کندی ریتم روایت
با وجود تمام ویژگی‌های مثبت، «عملیات مهندسی» از کاستی‌هایی نیز رنج می‌برد. یکی از بارزترین این مشکلات، شخصیت‌پردازی سیاه و سفید است. شخصیت‌های اصلی، به‌ویژه نیرو‌های امنیتی، بیش از حد بی‌عیب و نقص تصویر شده‌اند که این رویکرد، اگرچه در راستای قهرمان‌پردازی است، از واقع‌گرایی اثر می‌کاهد و پیچیدگی‌های واقعی میدان عمل را نادیده می‌گیرد. این کلیشه که در بسیاری از سریال‌های ایرانی دیده می‌شود، مانع از برقراری ارتباط عمیق و انسانی مخاطب با قهرمانان می‌شود. در مقابل، شخصیت‌های منفی به شکل قوی‌تری پرداخته شده‌اند که این عدم توازن، به ضرر اثر تمام می‌شود.
همچنین، در برخی قسمت‌ها ریتم روایت کند می‌شود. حجم بالای دیالوگ‌های تخصصی و ارجاع به اسامی و اصطلاحات خاص، به‌ویژه در سه قسمت ابتدایی، می‌تواند برای مخاطب عامی که پس‌زمینه مطالعاتی درباره گروهک منافقین ندارد، خسته‌کننده و گیج‌کننده باشد. این کندی و پراکندگی روایت، به‌ویژه در صحنه‌هایی که انتظار وقوع یک حادثه مهم می‌رود، هیجان قصه را از بین می‌برد و از تأثیرگذاری آن می‌کاهد. علاوه بر این، لحن کارگردانی سروش محمدزاده، با وجود قابل قبول بودن، فاقد تازگی روایی است و نتوانسته از سایه کلیشه‌های بصری دهه ۶۰ که در تولیدات اخیر دیده می‌شود، خارج شود.
در نهایت، «عملیات مهندسی» یک تلاش قابل احترام و لازم برای بازنمایی بخشی مهم از تاریخ معاصر است. این سریال با اتکا بر مستندات، بازسازی دقیق فضا و بازی‌های قابل قبول، به یک اثر شاخص در ژانر امنیتی تبدیل شده است. اگرچه برخی نقاط ضعف در شخصیت‌پردازی و ریتم روایت وجود دارد، اهمیت موضوع و توجه به جزئیات، این مجموعه را به اثری تبدیل کرده است که تماشای آن، به‌ویژه برای نسل جوان، ضروری به نظر می‌رسد و می‌تواند پلی باشد میان گذشته و حال تا بخشی از هویت، سرگذشت و تاریخ ما را یادآور شود.