از نبوغ تا بایکوت فکری

شهید علامه صدر زمانی در ایران مطرح شد که مسئله اساسی آن روز‌ها بحث از اقتصاد اسلامی و مباحث مربوط به «شناخت» با تلقی آن روز بود. مباحثه اندیشه‌ای و حتی گاهی منازعه در این ساحت، فضای کشور و حوزه‌های علمیه در آن برهه را به فضای تقابل بین ایمان و مؤمنان از یک سو و تفکر سوسیالیستی و مارکسیستی از سوی دیگر تبدیل کرده بود. در پرتو همین زمینه‌ها و بسترها، وقتی تعدادی از شاگردان علامه شهید صدر به ایران و قم بازگشتند، فضایی به وجود آمد که بعضی از افراد تندرو آن زمان علامه صدر را متهم کردند که ناقد مارکسیست و سوسیالیست است.
اهمیت این موضوع زمانی بهتر درک می‌شود که بدانیم آن زمان اوضاع به گونه‌ای بود که در بعضی از طیف‌ها بین تفکرات اسلامی و مارکسیستی و سوسیالیستی خلط می‌شد و حتی بعضی از افراد معمم و روحانی هم خود را سوسیالیست معرفی می‌کردند. بعضی از مارکسیست‌های آن زمان فقط به صورت عاطفی و احساسی از آن دفاع می‌کردند و سواد آن چنانی نداشتند؛ چرا که فضای جامعه این گونه بود و تفکرات در این باره سطحی بود و فقط به شعار بسنده می‌شد. بنابراین، وقتی شاگردان علامه صدر بازگشتند، کتاب‌های او بایکوت شد. البته کتب او در آن زمان در دسترس نبود و حتی بعضی از این کتاب‌ها در مکان‌های دوردست از قم مطالعه می‌شد. (۱)
با همه این سخت‌گیری‌ها و از آنجا که به تعبیر آقای رشاد علامه شهید صدر اهل تحقیق و تفکر بود، شرایط و فضای بسته‌ای که گفته شد هم نتوانست مانع استقبال از آثار و آرای محققانه شهید صدر شود و از «اقتصاد نوین» علامه صدر استقبال شد و امروز که یک دوره چهل ساله از آن زمان سپری شده است، تعدادی از شاگردانش در نجف و قم در افق مرجعیت قرار گرفته و استمراربخش حیات فکری شهید صدر هستند. (۲)
علامه شهید صدر از جنبه‌های گوناگون اصول را دگرگون کرده و ساختار و هندسه جدیدی را برای آن پیشنهاد کرد که در تولید ادبیات اصولی و استنادسازی بدیع است و ما در شماره گذشته به اصول سه‌گانه دگرگون‌ساز وی اشاره‌ای اجمالی کردیم که چگونه قوت علمی و قدرت نوآوری و استدلالی شهید صدر سبب شد تا وی ضمن حفظ اصالت برخاسته از قرآن و سنت اندیشه اسلامی، بتواند متناسب با نیاز‌های زندگی زمانه حاضر این اندیشه را بازسازی کند تا پاسخ‌گوی نیازمندی‌های انسان معاصر باشد. در این مسیر، لازم است مواجهه‌ای علمی و گاهی مقابله‌ای اصولی با اندیشه مخالف صورت گیرد تا ضمن رخ‌نمایی از ایدئولوژی و آرمان برتر، به «تربیت نسلی فعال و پرنشاط از کادر‌های فکری از میان علمای حوزه و روشنفکران دانشگاهی و مسلح کردن آنها با فرهنگ ریشه‌دار و اندیشه نوین اسلامی نیز پرداخته شود تا با گسیل به عرصه‌های کارزار با جریان‌های الحادی و مادی مخالف تصویری درست و روزآمد از اسلام در مقابل چشم نسل جدید قرار گیرد». (۳)
منبع:
۱ ـ حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد، «علامه شهید صدر از جهات مختلف اصول را دگرگون کرد»، همایش «ساخت نظام‌های اسلامی و مسئله حجیت»، دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی، ۲۶ فروردین ۱۳۹۵؛ به نقل از خبرگزاری رسا، کدخبر۳۲۵۰۸۶، تاریخ ۲۷/۱/۱۳۹۵.
۲ ـ همان.
۳ ـ اراکی، محسن، دوره‌ها و پیشگامان بیداری اسلامی، ترجمه محمد مقدس، تهران: فراکتاب، ۱۳۸۱، ص ۱۱۰ـ۱۰۹.