نظریه خلافت انسان و شهادت انبیاء

شهید صدر نظریه خلافت انسان و شهادت انبیاء را بر دو پایه استوار کرده است. پایه اول خلافت انسان و پایه دوم شهادت انبیاء. شهید صدر در تبیین پایه اول، یعنی خلافت انسان، به مطالبی اشاره می‌کند که آن را تبیین می‎کنیم.

۱ ـ ارزش و اهمیت خلافت انسان؛ وی در این باره نوشته است: «خداوند انسان را به خلافت خود روی زمین تشرف داد و او را بر همه عناصر جهان هستی، امتیاز بخشید و انسان را خلیفه خود در روی زمین قرار داد. بر اثر این خلافت، انسان شایستگی آن را یافت که فرشتگان بر او سجده کنند و همه نیرو‌های ظاهری و پنهانی جهان از او اطاعت کنند.» (۴)

۲ ـ خلافت همه انسان‌ها؛ شهید صدر بر این نکته پای فشرده که این خلافتی که خداوند در آیات قرآن از آن حکایت می‌کند، به شخص آدم اختصاص ندارد؛ بلکه جنس آدمی به طور کلی منظور است. (۵)

۳ ـ گستره خلافت انسان؛ شهید صدر در این باره نوشته است: «خداوند، پروردگار زمین و همه خیرات آن است و نیز پروردگار انسان و حیوان و هر جنبده‌ای که در پهنه هستی با همه گستردگی‌اش پراکنده است، می‌باشد. بدین ترتیب خلیفه خدا در زمین، یعنی جانشین خدا در همه این امور. حکومت مردم بر مردم، یعنی حق حاکمیت ملی نیز به عنوان خلیفه خدا بودن انسان‌ها می‌تواند مشروع و قانونی باشد.» (۶)

۴ ـ نتایج درک صحیح مفهوم خلافت انسان در جامعه؛ او بر این باور است که درک صحیح مفهوم خلافت انسان نتیجه‌های زیر را در جامعه در پی دارد:
۱ ـ ۴ ـ جامعه انسانی قبل از هرگونه وابستگی و تعلقی، وابسته و منسوب به یک مرکز است و آن مرکز خدای تعالی است که او را جانشین خود روی زمین ساخته است؛

۲ ـ ۴ ـ روابط اجتماعی باید بر پایه خداپرستی مخلصانه باشد.

۳ ـ ۴ ـ روح برادری عمومی در همه ابعاد اجتماعی‌اش پس از محو هرگونه بهره‌کشی و سلطه‌جویی به رنگ‌های مختلفش باید تجسم و تحقق یابد؛

۴ ـ ۴ ـ معنی خلافت انسان امین بودن و قابل اعتماد بودن اوست. از این رو، قرآن کریم از خلافت انسان به «امانت» تعبیر کرده است.
به عقیده شهید صدر، «امانت» مسئولیت‌آور است و در کلمه امانت احساس درد به انجام وظیفه نهفته است و مسئولیت یک رابطه دو طرفی است، از یک طرف تقید می‌آورد، تقید به قانون و عدالت و همین تقید را امتیاز خلافت الهی در مفهوم قرآنی آن با حکومت مردم بر مردم در نظام‌های دموکراسی غربی معرفی کرده است. از سوی دیگر، مقصود از مسئولیت انسان آن است که انسان یک موجود آزاد است و بدون آزادی، مسئولیت هیچ مفهومی ندارد. خداوند موجود آزاد و مختاری روی زمین قرار داد تا بتواند با آزادی، خود راهش را برگزیند. (۷)

۵ ـ هدف خلافت انسان؛ به عقیده او هدف از خلافت انسان آن است که انسان بتواند شبیه ارزش‌هایی را که در وجود خداوند متجلی است، در وجود خود به عنوان خلیفه خدا تحقق بخشد؛ یعنی صفات خدا از عدالت، علم، قدرت، رحمتش بر مستضعفان و انتقامش از جباران و مستکبران، و بخشش بی‌انتهایش، اینها همه در رفتار جامعه‌ای که «خلیفة الله» شده و در اهداف آن باید منعکس شود.
 منابع در دفتر نشریه موجود است.