دولت مطلوب

شهید صدر را می‌توان از جمله متفکران مسلمانی دانست که به اندیشه جمهوری اسلامی اعتقاد راسخ داشت. نظام جمهوری اسلامی نیز در مبنای مشروعیت، ساختار تقسیم قدرت، تدوین قانون اساسی، نظام اقتصادی و... بهره فراوانی از اندیشه این عالم فرهیخته جهان اسلام برده است.

از آنجایی که نظریه دولت و مختصات آن یکی از وجوه مهم اندیشه شهید صدر محسوب می‌شود، پرداختن به این موضوع از حیث نظری و عملی بسیار اهمیت دارد. فهم و ادراک این فراز از اندیشه سیاسی شهید صدر ضمن این که کمک می‌کند تا بیشتر با رویکرد انتقادی دولت در اسلام و مقایسه آن با تئوری دولت در نظریات لیبرالیستی و مارکسیستی آشنا شویم، ما را در فهم ارکان دولت مطلوب هم آشنا می‌کند. آشنایی ما با این موضوع در اندیشه سیاسی شهید صدر، مسلما به تجارب ما در تکامل مراحل پنجگانه انقلاب اسلامی کمک خواهد کرد؛ چرا که مطابق اندیشه رهبر معظم انقلاب کشور ما در روند تکاملی انقلاب اسلامی که پنج مرحله است، در مرحله سوم که تشکیل دولت اسلامی به مفهوم عام آن متوقف شده است و طبعا غور و تفحص در اندیشه‌هایی نبوغ‌آمیزی، چون اندیشه شهید صدر و بهره‌مندی از نظریه ایشان در باره دولت مطلوب می‌تواند به تهمید مؤلفه‌ها، امکانات نظری و سایر الزامات رسیدن به دولت اسلامی در روند تکاملی انقلاب یاری رساند. 
علامه شهید سیدمحمدباقر صدر بر مبنای باور به خداگرایی، توحید و عدل کلی، سه اصل حاکمیت مطلقه خدا بر جهان، سنت‌های حاکم بر هستی و آزادی و اختیار انسان‌ـ به عنوان موجود عاقل‌ـ را نتیجه می‌گیرد که حاصل آنها پذیرش خلافت و جانشینی انسان از سوی خدا در قالبی تکوینی و فطری همراه با تأیید و پذیرش شرعی است. بعد سیاسی این خلافت و جانشینی اداره سرنوشت مشترک جمعی یا حکومت است که جز رعایت و پاسداری از حقوق، شؤون و مصالح عمومی و مصالح دین الهی نمی‌باشد. این حکومت حق مردم و مسئولیت آنان به عنوان جانشین خدا در زمین است. از این‌رو نظام مردمی یا مردم‌سالارانه نیز مورد تأیید او هست؛ هر چند در اساس قائل به امامت منصوص (بر اساس عصمت) می‌باشد؛ بنابراین او در زمان غیبت امام عصر (عج) باور دارد که حکومت از دو خط خلافت انسان، با مسئولیت تشکیل نهاد حکومتی مشتمل بر قوای مقننه و مجریه و شهادت «مرجع فقیه عام» با مسئولیت نظارت شرعی بر حکومت و بیان احکام و داوری (قضاوت) تشکیل می‌گردد که وی آن را حکومت «جمهوری اسلامی» می‌نامد.

دولت مطلوب در اندیشه ایشان، دولتی مشروط به رعایت موازین شرعی و قانونی و مصلحت عمومی است. از نظر وی مصداق عینی و اصیل این دولت، حکومت پیامبران و صالحان در تاریخ بشر و اسلام و جمهوری اسلامی در جهان معاصر است. 
به نظر شهید صدر در عصر غیبت معصوم، مرجعیت صالح باید مترصد دولت‌سازی براساس احکام و مبانی اسلامی باشد. بر این اساس، ایشان در ارائه نسخه عینی‌تر مطابق با فقه اسلامی، فقیهان مسلمان و نخبه را که علمای شریعت هستند، تشویق و توصیه اکید می‌کند که رهبری مبارزه علیه ظلم و استثمار را بر عهده بگیرند و پس از براندازی طاغوت، حکومت صالحان را تشکیل دهند.