جراحی بانک‌های سرطانی، نسخه پوتین برای جلب اعتماد مردم

در اقتصاد مدرن، بانک‌ها نقش محوری در خلق پول، تأمین اعتبار و انتقال منابع بین سپرده‌گذاران و سرمایه‌گذاران دارند؛ اما همین جایگاه آنها را به نهاد‌هایی بسیار حساس و آسیب‌پذیر تبدیل می‌کند.

هنگامی که بانک‌ها دچار ورشکستگی، کمبود سرمایه، یا رفتار پرریسک مالی شوند اثر آن محدود به سهام‌دارانشان نیست، بلکه به کل نظام اقتصادی سرایت می‌کند.

از این‌رو دولت‌ها و نهاد‌های ناظر موظف‌اند در شرایط خاص، بانک‌هایی را که تهدیدی برای سلامت سیستم مالی هستند، یا اصلاح و ادغام کنند، یا در نهایت منحل سازند تا از بحران بزرگ‌تر جلوگیری شود. این موضوع هم در ایران و هم در سایر کشور‌ها تجربه شده است.

یکی از کشور‌هایی که دست به انحلال بانک‌های ناسالم به صورت گسترده زد روسیه است. در روسیه موضوع انحلال بانک‌ها از اوایل دهه‌ی ۲۰۱۰ میلادی به یک ضرورت اقتصادی و سیاسی تبدیل شد. در آن زمان نظام بانکی روسیه بیش از ۹۰۰ بانک ثبت‌شده داشت، اما واقعیت آن بود که بخش بزرگی از آنها ساختار مالی ضعیف، شفافیت پایین و وابستگی شدید به نهاد‌های سیاسی یا تجاری غیرمولد داشتند. بسیاری از این بانک‌ها از منابع سپرده‌ای برای فعالیت‌های پرریسک، فرار مالیاتی یا حتی پول‌شویی استفاده می‌کردند.

انحلال بیش از ۳۰۰ بانک طی ۴ سال
در سال ۲۰۱۳ با روی کار آمدن «الویرا نابیولینا» به‌عنوان رئیس بانک مرکزی روسیه، سیاستی موسوم به «پاک‌سازی نظام بانکی» آغاز شد. او با حمایت ولادیمیر پوتین مأمور شد تا سیستم بانکی را از مؤسسات ناسالم پاک کند و اعتماد عمومی را بازسازی نماید. نابیولینا در سال ۲۰۱۶ اعلام کرد که طی چهار سال نخست اصلاحات مجوز بیش از ۳۵۰ بانک لغو شده و شمار کل بانک‌ها از حدود ۹۰۰ به نزدیک ۶۰۰ کاهش یافته است.

بانک مرکزی روسیه از این اقدام چند هدف داشت که از آن جمله آن ایجاد اطمینان برای سپرده‌گذاران خرد بود. در همان زمان رئیس بانک مرکزی روسیه گفته بود که بانک مرکزی در تلاش است بخش بانکی روسیه را از بازیگران غیرمعتبر پاک کند تا سپرده‌گذاران معمولی کمتر در معرض ریسک قرار بگیرند. همچنین جلوگیری از گسترش بانک‌های صوری یا وابسته به الیگارش‌ها، ارتقای شفافیت مالی از دیگر اهداف آن بود.

پاک‌سازی نظام بانکی، آغاز دوباره اعتماد مردم
یکی از برجسته‌ترین مورد‌ها بانک Otkritie است. این بانک خصوصی بزرگ در تابستان ۲۰۱۷ دچار بحران نقدینگی شد و بانک مرکزی مجبور به مداخله شد. دارایی‌های مشکل‌دار آن به نهاد «بانک دارایی‌های بد» منتقل شد و در نهایت در دسامبر ۲۰۲۲ این بانک به VTB Bank واگذار شد.

انحلال بانک‌ها در روسیه نه‌تنها یک سیاست مالی بلکه ابزار بازآفرینی اعتماد و اقتدار دولتی در بازار پول بود. در شرایطی که اقتصاد روسیه از شوک‌های متوالی رنج می‌برد پاک‌سازی بانک‌ها به دولت اجازه داد کنترل بیشتری بر جریان نقدینگی و سرمایه‌گذاری داخلی اعمال کند.

تجربه روسیه نشان داد که انحلال بانک‌های ناکارآمد در صورت مدیریت صحیح با تضمین سپرده‌ها، تزریق نقدینگی اضطراری و تقویت نظارت بانکی نه‌تنها به فروپاشی نمی‌انجامد بلکه به ثبات بلندمدت کاهش فساد مالی و بازسازی سرمایه اجتماعی در نظام بانکی کمک می‌کند.