ظرفیت گذشتن از خود

پنجمین مانع از موانعی که انسان را از عمل به معیار‌ها و ضوابط انقلابی بازمی‌دارد، عمل خلاف توقع است؛ یعنی وقتی فرد، به جای آنکه در مسیر انقلاب با معیار حق و وظیفه حرکت کند، توقعات شخصی، خانوادگی یا گروهی را ملاک قضاوت و عمل خود قرار دهد. این مانع، یکی از خطرناک‌ترین لغزشگاه‌های انسان‌های مؤمن و سابقه‌دار است؛ زیرا در احساس ریشه دارد، نه در اندیشه. توقع زمانی خطرناک می‌شود که از حد طبیعی خود فراتر رود و از «انتظار منطقی خدمت و عدالت» به «طلب امتیاز و ترجیح خود بر دیگران» تبدیل شود.
رهبر معظم انقلاب در بیانی روشن هشدار داده‌اند:
«بعضی‌ها هستند که یک کار خلاف توقع‌شان انجام می‌گیرد‌ـ فرض کنید یک ظلمی در جایی به‌شان می‌شودـ حق با آنهاست، اما این موجب می‌شود که از انقلاب رو برگردانند؛ این کار ناحق است. بعضی‌ها هم به‌خاطر مسائل شخصی، مسائل خانوادگی و مسائل گوناگون، از انقلاب رو برمی‌گردانند. این می‌شود ریزش؛ اینها ریزش‌های انقلاب است».
این هشدار ناظر به واقعیتی تلخ در تجربه همه انقلاب‌هاست؛ بسیاری از ریزش‌ها نه به دلیل تغییر باورها، بلکه به سبب سرخوردگی‌های شخصی و انتظارات برآورده نشده رخ داده است. گاه کسی احساس می‌کند که نظام به او بی‌اعتنایی کرده، یا آنگونه که شایسته بوده، به او میدان نداده است. همین احساسات، اگر با ایمان و عقل مهار نشوند، می‌توانند تمام سرمایه معنوی و سابقه انقلابی فرد را بر باد دهند. مسئله فقط درباره مسئولان یا چهره‌های شناخته شده نیست؛ در سطح عموم مردم نیز همین منطق عمل می‌کند. هر کس که معیارش از «وظیفه‌گرایی» به «انتظار از نظام» تغییر کند، در معرض لغزش است. انسان انقلابی باید بداند که انقلاب، نه شرکت سهامی برای تقسیم امتیازها، بلکه جبهه‌ای برای دفاع از حق است. کسی که با روحیه مطالبه شخصی در این مسیر می‌ماند، دیر یا زود در مواجهه با تصمیمی که به سود او نیست، از مدار انقلاب خارج می‌شود.
این مانع چهره‌ای پنهان دارد. انسان در لحظه رنج و بی‌مهری، به‌سختی می‌تواند میان «حق‌طلبی» و «خودمحوری» تمایز بگذارد. از همین‌رو، مهم‌ترین راه درمان آن، تمرین عبور از خود است. تمرینی که با دو اقدام ممکن می‌شود: نخست، یادآوری دائمی اینکه معیار قضاوت باید حق باشد، نه نفع شخصی؛ و دوم، مراقبت از نیت‌ها در هر اقدام اجتماعی و سیاسی. اگر نیت خدمت به خدا و مردم باشد، حتی ظلم دیگران نمی‌تواند مسیر انسان را تغییر دهد؛ اما اگر نیت پنهان، «اعتبار من» یا «تأیید من» باشد، کوچک‌ترین بی‌اعتنایی می‌تواند ایمان را بلرزاند.