سبک پژوهشی

به راستی در دنیای امروز چگونه می‌شود شهید صدر را با آن مختصات فکری اعجازآمیز و نبوغ سرشار بازتولید کرد؟ در دی‌ماه ۱۳۹۷، نشست علمی با موضوع «سبک پژوهشی شهید سیدمحمدباقر صدر» با حضور استاد سیدمنذر حکیم، رئیس پژوهشکده «الذریه‌النبویه» و از استادان سطوح عالیه و خارج حوزه علمیه قم برگزار شد و ناگفته‌های فراوانی از شیوه زندگی و سبک پژوهش این نابغه شهید عنوان شد: 
یک- هدایت در قرآن به معنای راهبری است؛ «أُولئِکَ الَّذِینَ هَدَى اللّهُ فَبِهُدَاهُمُ اقْتَدِهْ» (انعام/۹۰) در راستای سبک‌شناسی پژوهشی شهید صدر می‌توانیم از این آیه چند نکته را الهام بگیریم و وارد بحث اصلی شویم که آشنایی با ویژگی‌ها و اصول سبک پژوهشی این بزرگوار است. در مورد انبیایی که خداوند متعال فرستاده، در این آیه شریفه دو نکته مهم بیان‌شده است. نکته اول این است که انبیاء، همان هدایت یافتگان الهی هستند. البته هدایت در قرآن فراتر از ارشاد و راهنمایی است. هدایت، راهبری است؛ یعنی ارشاد و تعلیمی که به مقصود و نتیجه برسد؛ یعنی غایت تأثیرگذاری تعلیم و تعلم و تحقق کامل اهداف تربیتی آموزش، در وجود هدایت‌یافتگان الهی که انبیاء الهی هستند، حاصل شده است. نکته دوم، تعیین مصداق است که چه‌بسا ما مباحث کلی را دنبال می‌کنیم، ولی در مصادیق اشتباه می‌کنیم و بیراهه می‌رویم. روش قرآن راهنمایی در تطبیق کلیات است که هر وقت یک نظریه یا ایده‌ای مطرح کرده است، مصداق آن را هم بیان می‌کند. مثل «اهدنا الصراط المستقیم» که به همین کبرای کلی بسنده نکرده و بلافاصله فرموده است: «صراط الذین انعمت علیهم غیر المغضوب علیهم و لاالضالین»؛ لذا مبتنی بر روش‌شناسی شهید صدر، همیشه نظریه باید با تطبیق و تعیین مصداق همراه باشد. 
دو- ویژگی سبک پژوهشی شهید صدر و چگونگی آموزش آن؛ مرحوم آیت‌الله هاشمی شاهرودی در موسوعه اصولی تقریرات شهید صدر، به هفت ویژگی اشاره‌کرده است. آیت‌الله حائری نیز در جلد اول تقریرات اصول شهید صدر، در بخش زندگینامه شهید صدر مفصل این مطلب را بیان کرده است. در کتاب «مجتمعنا فی فکر و تراث الشهید السیدمحمدباقر الصدر» ۲۶ عنوان از ویژگی‌های پژوهشی شهید صدر مطرح شده است. اگر بخواهیم به برخی از این ویژگی‌ها اشاره کنیم، مهم‌ترین آنها عبارتند از.
الف- آثار شهید صدر فرامذهبی است؛ یک ویژگی مهم شهید صدر این است که ایشان در کل نوشته‌هایش، مخاطب را فقط مخاطب مذهبی قرار نداده است و لذا آثار شهید صدر فرامذهبی و درعین‌حال همراه با توجه به اصول مذهب است. مثل قرآن که هدی للعالمین است. 
ب- روشمندی و منهج داشتن؛ یکی از مهم‌ترین نکات سبک پژوهشی شهید صدر روشمندی بحث‌های ایشان است که امروز کمتر این مسئله رعایت می‌شود. یکی از شاگردان ایشان می‌گفت یک روز از شهید صدر پرسیدم شما روزی چند ساعت کار علمی می‌کنید؟ ایشان فرمودند: سؤال شما غلط است. باید این‌گونه بپرسید که چگونه کار می‌کنید؟ روش را از من بپرس و کاری به کمیت نداشته باش. بعد تأکید کرد: «محمدباقر صدر مساوی است با ده درصد مطالعه و نود درصد فکر کردن»! علت موفقیت شهید صدر همین نکته است. «لعلکم تتفکرون» «لعلکم تعقلون».