ایران اسلامی سرزمینی خشک و نیمه خشک است که در فلاتی گرم و خشک قرار گرفته است و این بدان معناست که آب این عنصر حیات، ارزشی به مثابه طلا در این سرزمین دارد. عنصری که با بارش باران و جاری شدن رودها و چشمه ها سبب جریان یافتن زندگی در شهرها و روستاهای این سرزمین کهن شده است.
حالا اما چند سالی میشود به دلیل خساست آسمان، گرم شدن چند درجه ای زمین و البته بی مبادلاتی مردم در مصرف آب، ایران زمین دچار خشکسالی شده است، خشکسالی هایی که به گفته کارشناسان دوره ای 7ساله دارد و بعد از آن ایران وارد دوره ترسالی میشود و از بحران آب و خشکسالی گذر خواهد کرد.
وضعیت خوش یا ناخوش آبی کشور؟
اکنون چهارمین سال خشکسالی را پشت سر گذاشته ایم اما وضعیت بارش های اخیر و تغییر اقلیم آب و هوایی در کشور وضعیت را برای روزهای بهتر به لحاظ دوره آبی رقم زده است تا جاییکه کارشناسان ابراز امیدواری کرده اند می توان با مدیریت صحیح مصرف در کنار راهکارهای جمع آوری روان آبها و سیلاب ها وضعیت بهتری هم برای بخش صنعت و کشاورزی و هم بخش خانگی و آب شرب رقم زد.
سامانه های بارشی اخیر در هفته های گذشته سبب بارندگی های شدید شده و این بارندگی ها در نواحی جنوبی تبدیل به سیل و سیلاب شده و خسارت هایی هم در بر داشته است اما در عین حال خبرهای خوشی هم از تمام کشور در خصوص پر شدن ذخیره سدها به گوش می رسد با این حال قیاس این وضعیت با سالهای گذشته چندان هم که باید جای آسودگی ندارد.
تهدید ادامه خشکسالی
به گفته کارشناسان کمبود بارش ها و استفاده بیش از حد از منابع آب های زیرزمینی دررسالهای اخیر سبب شده است تا کشور درگیر خشکسالی شود و با بحران های آبی مواجه شویم لذا اگر بارندگی ها هم وضعیت مناسبی پیدا کرد باید راهکارهای حفظ آب را هم برای بقای این ماده حیات داشته باشیم نه آنکه بعد از مصرف تا قطره آخر کاسه چه کنم دست گرفته و از تمام راهکارهای کارشناسان بگذریم. با این حال بارش های اخیر حاکی از پر شدگی مخازن برخی از سدها بیش از ۵۰ درصد دارد.
قاسم زاده، سخنگوی صنعت آب با اشاره به بارش‌های مناسب هفته‌های گذشته، میزان پرشدگی سدهای کشور را تا ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ ۶۱ درصد اعلام کرده اما در عین حال ادامه داده است که بارش‌ها نباید این تصور را ایجاد کند که نیاز آبی کشور برطرف شده! ما همچنان به مدیریت مصرف در سراسر کشور نیازمندیم.
مدیریت آبی نیازمندیم
این مقام مسئول هم ضمن اشاره به ذخیره آبی بالای ۶۰ درصد سدها به ادامه مدیریت های شدید آبی اشاره کرده و گفته است: هر چند طی هفته‌های گذشته شاهد نزولات جوی به صورت برف و باران در برخی نقاط کشور از جمله تهران بودیم، اما همچنان میزان پرشدگی برخی از سدهای کشور پایین بوده و آب مورد نیاز مصارف به طور کامل تأمین نشده است.
باید اذعان داشت ورودی سدهای کشور در حال حاضر ۲۳ میلیارد مترمکعب است اما این روند با وجود ورودی قابل قبول همچنان نسبت به سال آبی گذشته با کاهش ۱۱ درصدی روبرو است.
موجودی مخازن سدهای کشور در تاریخ ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ با ۶۱ درصد پرشدگی، معادل ۳۰ میلیارد و ۴۱۰ میلیون مترمکعب است در حالیکه در سال گذشته نیز در تاریخ مشابه، همین میزان آب در مخازن سدهای کشور وجود داشته است.
پایتخت گرفتار بی آبی
با وجود ذخیره آب بالای ۵۰ درصد سدها از ابتدای سال آبی جاری ولی هنوز هم وقت آن نرسیده که تصور کنیم وضعیت آبی کشور خصوصا در تهران به عنوان پایتخت کشور و جمعیت بالایی که دارد، مناسب است! چنانچه سخنگوی صنعت آب کشور، درصد پرشدگی سدهای تأمین کننده آب شرب پایتخت را ۲۰درصد خوانده و گفته است: حجم مخازن سدهای تهران تا ۲۸فروردین با کاهش ۱۱ درصدی نسبت سال آبی گذشته روبرو بوده است که نشانگر ضرورت جدی گرفتن مدیریت مصرف است.
با این حال این وضعیت در برخی نقاط دیگر بهتر است چنانچه بارندگی ها در شمالغرب منجر به جان تازه دریاچه ارومیه و برخی تالاب ها شده و در مجموع ۱۳ سد مهم حوضه آبریز دریاچه ارومیه نیز حدود ۷۳ درصد پرشدگی دارد که نسبت به سال آبی گذشته ۳ درصد هم افزایش داشته است.
با این حال در مجموع براساس شبکه باران‌سنجی مبنای وزارت نیرو، بارندگی کل کشور نسبت به میانگین دوره مشابه درازمدت ۱۵ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۳ درصد کاهش را نشان می‌دهد و با توجه به کاهش بارش کشور نسبت به شرایط نرمال، نباید بارش‌های اخیر این تصور را ایجاد کند که نیاز آبی کشور برطرف شده و مدیریت مصرف ضرورتی ندارد بلکه همانطور که در ابتدای گزارَش شرحش آمد در کشورِی خشک و نیمه خشک قرار داریم لذا همواره باید توجه ویژه‌ای به مدیریت مصرف آب داشته باشیم و از اسراف و هدر رفت منابع آبیل جلوگیری کنیم.
حال ناخوش سدهای مهم
در کنار آمار پرشدگی برخی سدها خبرهای ناگواری هم از کاهش میزان بارندگی ها و در نتیجه کاهش ذخیره آب سدها در دیگر نقاط کشور وجود دارد. چنانچه بیشترین کاهش حجم سد مربوط به «رودبال داراب» در استان فارس است که نسبت به سال گذشته ۶۷ درصد کاهش یافته است، پس از «سد رودبال»، «سد دوستی» در خراسان رضوی با ۶۳ درصد کاهش، «سد نساء» در استان کرمان با ۵۸ درصد کاهش، «چاه نیمه‌ها» در سیستان و بلوچستان با ۵۸ درصد کاهش، «سد استقلال» در استان هرمزگان با ۵۵ درصد کاهش، «سد تنگوئیه سیرجان» در استان کرمان با ۴۹ درصد کاهش، «سد ساوه» در استان مرکزی با ۴۷ درصد کاهش، «سد کمال صلح» در استان مرکزی و با ۳۹ درصد کاهش و «سد سرنی» در استان هرمزگان با ۳۸ درصد کاهش بیشترین کاهش حجم را در بین مهم‌ترین سدهای کشور دارند که نیازمند مدیریتی اساسی هستند که کشور را از بحران عبور دهد.
با این حال گزارشات سازمان هواشناسی بر ادامه سامانه بارشی شدید در کشور و به دنبال آن طغیان رودخانه ها در برخی نقاط و احتمال سیل و جاری شدن سیلاب خبر می دهد. سازمان هواشناسی دیروز برای ۵ استان هشدار بارش‌های شدید صادر کرده و از تداوم فعالیت سامانه بارشی در برخی مناطق کشور طی امروز و فردا ۲۹ و ۳۰ فروردین خبر داده است. استان‌های کرمان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، یزد، جنوب خراسان رضوی، برخی مناطق فارس، نیمه جنوبی و شرق اصفهان و ارتفاعات زاگرس مرکزی رگبار، رعدوبرق، وزش باد شدید موقتی و در برخی مناطق تگرگ پیش‌بینی شده است. بیشترین بارش‌ها برای استان‌های کرمان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و یزد خواهد بود.
بارندگی روزهای آینده
و طی پنجشنبه در برخی مناطق شرق، جنوب شرق و جنوب، جمعه در مناطقی از شمال غرب، ارتفاعات و دامنه‌های زاگرس شمالی و مرکزی و البرز مرکزی و شنبه و یکشنبه آینده هم در برخی مناطق شمال غرب، غرب سواحل دریای خزر، بخش‌هایی از مرکز، جنوب، ارتفاعات و دامنه‌های البرز مرکزی، زاگرس شمالی و مرکزی بارش روی می‌دهد.
سازمان هواشناسی همچنین برای احتیاط در سفرهای برون‌شهری، عدم توقف در بستر و حاشیه رودخانهها، احتیاط در عبور از حاشیه رودخانهها و مسیل‌ها، احتیاط در فعالیت‌های کوهنوردی و جابجایی عشایر، آمادگی دستگاه‌های اجرایی، امدادی و پاکسازی دهانه پل‌ها، لایروبی کانال‌ها و آب‌روها هشدار داده؛ است. این سازمان همچنین برای ادامه بارش ها و طغیان رودها و سیلابی شدن مسیرها و سرریز سدها و طغیان رودها خبر داده است.
حال و روز باران و بارندگی بد نیست هر چند سدها ذخایر کافی ندارند و نیاز به مدیریت مصرف وجود دارد اما هنوز خشکسالی در کمین است.