تشکیل امت اسلامی و راهکار‌های رسیدن به آن، همواره یکی از موضوعات مهم و گریبانگیر جهان اسلام بوده است. در این راستا، رهبر معظم انقلاب در سالروز میلاد پیامبر رحمت در دیدار مسئولان نظام، سفرای کشور‌های اسلامی و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی با تعریف کلیدواژه «امت» به منزله «مجموعه‌ای که هماهنگ و باانگیزه به سمت یک هدف حرکت می‌کند»، بر نقش خواص در شکل گیری امت اسلامی و وحدت دنیای اسلام تأکید کردند. واقعیت این است که اسلام به مثابه آیین مشترک و اعتقادات دینی، نظیر باور به خدا، پیامبر اسلام (ص)، قبله واحد، حج و قرآن کریم، همواره ظرفیت‌های بسیار مناسبی برای همگرایی مسلمانان و کشور‌های اسلامی داشته که می‌توانسته آنها را به فرآیند همگرایی امیدوار کند؛ اما با وجود این آموزهها و قابلیت‌های مشترک و همچنین ایده‌های گوناگون همگرایی، باید اذعان کرد در وضعیت کنونی، جهان اسلام با تداوم حضور عوامل واگرا و تقویت آنها، در دام تقابل درونی و بیرونی افتاده و با وضعیت نامطلوبی روبه‌رو شده است.
مسئله فلسطین و رژیم بحران‌زا
در زمان کنونی، مسئله فلسطین یکی از دردناکترین مسائلی است که جهان اسلام با آن مواجه شده است؛ اما در سطح دولت‌های اسلامی درباره مواجهه با رژیم جعلی چالش‌های جدی وجود دارد. رژیم صهیونیستی از ابتدای تشکیل غیرقانونی‌اش همیشه عاملی در جهت تزلزل، بی‌ثباتی و تفرقه در سرزمینهای اسلامی بوده است. رژیمی که محصول تطور طبیعی و تحولات تاریخی جامعه خود نبوده و به ذات بحران‌زاست، وقتی به ستون استراتژیک و پایگاه اصلی منافع غرب و آمریکا در منطقه مهم غرب آسیا تبدیل می‌شود، مداوم بحران و بینظمی را در منطقه سرازیر می‌کند. نگاهی گذرا به اتفاقات رخ داده در این منطقه، از تاریخ پیدایش رژیم جعلی تاکنون از وقوع جنگهای متعدد گرفته تا نسل‌کشی، جنایت جنگی، طرح خاورمیانه بزرگ، تلاش برای ساقط کردن دولت‌های هدف، بمباران تأسیسات، بمب‌گذاری و ترور در کشور‌های مختلف و... گواهی بر این مدعاست که نه تنها اقدام مؤثر دولت‌های اسلامی را در مقابله با رژیم جعلی درپی نداشته؛ بلکه حتی برخی از این کشور‌ها در مسیر صلح با این رژیم جعلی نیز پیش رفته‌اند. آخرین نمونه از این قبیل اقدامات، بمباران وحشیانه و نسل‌کشی فجیع زنان و کودکان در غزه است که به دنبال عملیات «طوفان‌الاقصی» در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ رخ داده و با گذشت نزدیک به یکسال از فجایعی که اتفاق افتاده است، متأسفانه تاکنون اقدام مؤثری علیه رژیم کودک‌کش از سوی بسیاری از دولت‌های اسلامی مشاهده نشده است.
ضرورت تشکیل و راهکار‌های آن
کلیدی‌ترین سخن رهبر حکیم انقلاب اسلامی در سالروز میلاد پیامبر اکرم (ص)، ضرورت تشکیل امت اسلامی بود. البته این مطالبه همواره از سوی رهبران و مسئولان انقلاب اسلامی از بدو پیروزی تاکنون مطرح شده است؛ اما گردهم آمدن کشور‌های اسلامی همواره با موانع و چالش‌های بسیاری مواجه بوده است. امام خامنهای با تعریف کلید واژه «امت» به مثابه مجموعه‌ای که هماهنگ و با انگیزه به سمت یک هدف حرکت می‌کند، بر نقش خواص در شکل‌گیری امت اسلامی و وحدت دنیای اسلام تأکید کردند و فرمودند: «ما امروز نیازمند تشکیل امت اسلامی هستیم؛ یعنی باید دنبال این برویم. چه کسی می‌تواند در این زمینه کمک کند؟ دولت‌های اسلامی در این زمینه می‌توانند أثرگذار باشند، اما انگیزه آنها قوی نیست و این وظیفه خواص جهان اسلام، یعنی سیاستمداران، علما، دانشمندان، دانشگاهیان، طبقات بانفوذ و صاحبفکر، شعرا، نویسندگان و تحلیلگران سیاسی و اجتماعی است که این انگیزه را در دولتمردان ایجاد کنند.» سپس رهبر معظم انقلاب بحث موانع و دشمنان تشکیل امت اسلامی را مطرح کردند که آنها نمی‌خواهند این امت اسلامی تشکیل بشود. با استناد به پژوهش‌های زیادی که در این زمینه در سطح جهان اسلام انجام شده است، می‌توان با الهام از خود قرآن کریم و روایات و سیره رسول الله (ص) به چند اقدام مهم به منزله راهکار‌های وحدت و تشکیل امت اسلامی اشاره کرد: اول، اهتمام به تحقق ایمان واقعی است؛ این موضوع در گرو تربیت صحیح اسلامی در بین امت اسلامی است. ایمان واقعی و حقیقی حداقل چهار جزء دارد که عبارت است از: «پیروی از اوامر الهی در امور شخصی»، «مبارزه با طاغوت زمانه»، «برادری اسلامی» و «پیروی از رهبری امت اسلامی»؛ دومین راهکار، حاکم شدن ارزش‌ها و دستورات اسلامی از جمله «امر به معروف و نهی از منکر» در بین امت اسلامی است. منظور از امر به معروف، امر به اسلام، نظام اسلامی و وحدت اسلامی، امر به اطاعت و پیروی از رهبری یکپارچه، امر به پرهیز از تفرقه است؛ راهکار سوم ساخت امت اسلامی، اعتصام به حبلالله و پرهیز از تفرقه است؛ راهکار چهارم ساخت امت اسلامی، مقابله با عقبماندگی و تلاش برای پیشرفت مسلمانان است. هرگونه عقبماندگی میان مسلمانان موجب می‌شود امت اسلامی شکل نگیرد. جهل، فقر، تبعیض، فساد و پیروی از نظام سلطه سبب می‌شود که امت اسلامی تشکیل نشود. مناسبات طاغوتی حاکم در روابط امت اسلامی مانع از تشکیل امت اسلامی است و این مانع نیز باید از بین برود. امروز مقاومت اسلامی و پیروزی‌های آن، گامی جهادی برای تحقق امت اسلامی است.
نقش ویژه خواص
رهبر معظم انقلاب یکی از ضروریت‌های مهم بیداری دولت‌های اسلامی را نقش‌آفرینی ویژه خواص و نخبگان جهان اسلام دانسته و در مقام دردشناس دردآشنا، اینگونه برای وحدت جهان اسلام نسخه درمان ارائه می‌کنند: «اگر به مدت ده سال مطبوعات جهان اسلام درباره اتحاد اسلامی مقاله بنویسند، شاعران شعر بگویند، استادان دانشگاه تحلیل و عالمان دینی حکم صادر کنند، بدون تردید، وضع به کلی عوض می‌شود و با بیداری ملت‌ها، دولت‌ها نیز ناچار به حرکت در مسیر خواست آنها می‌شوند.» از نگاه رهبر معظم انقلاب، چالش‌ها و فرصت‌ها با یکدیگر مرتبط هستند و غلبه بر چالش‌ها می‌تواند فرصت‌های جدیدی را برای جهان اسلام ایجاد کند. در اندیشه امام خامنهای: «شرایط پرچالش، ملت‌ها را مقاوم می‌کند؛ رؤسا و مدیران و مسئولان و رهبران کشور‌ها را مقاوم می‌کند؛ مثل یک ورزش، آنها را تقویت می‌کند، نیروی آنها را مضاعف می‌کند، همت آنها را مضاعف می‌کند، می‌روند دنبال کار‌های بزرگ‌تر.»
فرجام سخن
باتوجه به وحشی‌گری رژیم صهیونیستی در فلسطین و لبنان و موج محکومیت ملت‌های جهان، چنانچه نخبگان و علمای کشور‌های اسلامی در کنار ملت‌های مسلمان در واکنش به گسترش جنایت‌های این رژیم، از دولت‌های خود به شکل جدی مطالبه‌گری کنند و با محور قرار دادن مبانی اعتقادی مشترک اسلامی و همچنین منافع سیاسی امنیتی متداخل کشور‌های اسلامی، به شکل‌گیری یک فهم جمعی در حاکمان‌شان درباره مواجهه با رژیم صهیونیستی همت گمارند، می‌توان تهدید غده سرطانی رژیم صهیونیستی را به فرصتی برای گام برداشتن در مسیر همگرایی جهان اسلام و تشکیل امت اسلامی تبدیل کرد. در این راستا، شاید انتظار شکل‌گیری یک هویت مشترک پایدار در جهان اسلام صرفاً از طریق مقابله با یک تهدید مشترک نظیر رژیم صهیونیستی، امری غیرواقعی به نظر آید، اما چنانچه مسئله صهیونیسم باعث شود در یک فرآیند گام به گام، هنجار‌های اسلامی به معنای درک جمعی مبتنی بر آموزه‌های اسلام از رفتار مناسب کشور‌ها شکل گرفته و درونی شود، می‌توان به ظهور بارقه‌هایی از هویت مشترک اسلامی در جهان اسلام و تشکیل امت اسلامی نیز امیدوار شد.